Mikrobiyoloji Laboratuvarı / Belirsizlik

Prof. Dr. A. Kadir HALKMAN

Mikrobiyoloji Laboratuvarı / Belirsizlik

01 Mart 2011, Salı

Basit olarak ve olabildiğince aynı şartlarda olmak kaydı ile bir gıdayı laboratuvarda analize alalım. Örneğin bu;

- Bamya konservesinde süzme ağırlığı,

- Bamya konservesinin pH’sı,

- Bamya konservesinin başlangıç elektriksel geçirgenliği,

- Salçada akışkanlık (Bostwick değeri)

vs. olabilir.

Tümüyle fiziksel ve kimyasal analizleri konuşuyoruz. Bu analizlerde; analizi yapan operatörde ve/ veya analizin yapıldığı akredite laboratuvar koşullarında ne kadar sapmaya izin verilebilir?

Basit olarak laboratuvar terazisinin kalibrasyonu için sertifiye edilmiş ağırlıklar vardır. Laboratuvar teraziniz kaç digit (desimal) duyarlıkta? Ya da pH metreniz virgülden sonra kaç desimale kadar hassas?

Özet bir yaklaşımla; aynı örnekte ve olabildiğince aynı standart koşullarda aynı ya da farklı operatörün pH ölçtüğünü varsayalım. pH metre kalibrasyonu yetkililerce sürekli olarak kontrol ediliyor.

Aynı operatör ya da farklı operatörler arasında ne kadar farklılık olmasını kabul edersiniz?

Basit olarak günlük gıda analizlerinde, pH değeri açısından iki desimal duyarlıkta olan pH metre için %1 farklılık çok makul sayılabilir. Bir diğer deyiş ile günlük gıda analizlerinde operatör(ler) arasında 4,28/ 4,27 olmak üzere %1 farklılık çok rahatlıkla kabul edilebilir.

Başka meslek dallarında (uzay araştırmaları, endüstriyel üretimler, vs.) çok daha düşük operatör farklılıkları olduğu bilinmektedir. Yüzde 1 hiç değil, binde 1 değil, ama onbinde 1 ve hatta ileri farklılıkların sorgulandığı üretimler vardır.

Hal böyle iken, gıda mikrobiyolojisi laboratuvarında; aynı örnek, aynı operatör, çok yaklaşık aynı zaman koşulunda %10 sayım sonucu farklılığı elde eden operatör mükemmel yetkinlikte olarak kabul edilmektedir.

Aynı örnekte, aynı operatör ve aynı zamanda yapılan mikrobiyolojik analizde (analiz bittikten hemen sonra aynı örnekte, aynı operatör tarafından yapılan, tekrarlamalı analizde) sayım sonuçları arasında %10-20 farklılık olursa bu sonuç tatminkâr olarak değerlendirilir.

Geri dönelim. Bir gıdanın ağırlığını kontrol ediyoruz. Aynı gıdada laboratuvar operatörü önce 100 g, hemen sonra 120 g ölçtü.

İlgili fiziksel/ kimyasal laboratuvarın koşullarına göre bu gibi farklılıklar ölçüm belirsizliği kurallarına göre kabul edilemez ve ivedi olarak düzeltici önlem uygulamaları başlatılır.

Mikrobiyoloji laboratuvarında durum çok farklıdır. Aynı örnekte, üst üste, aynı operatör tarafından yapılan analizde Petri kutularında 100 ve 120 (%20 fazlası) ya da 80 (%20 eksiği) sonuçlar çok makul olarak kabul edilir.

Buna bağlı olarak, gıdaların istenmeyen mikroorganizmalar açısından yasal (kamu laboratuvarları) analizinde tam olarak sınırın çok az üzerinde bir değer bulunduğunda ne yapacağız? İzin verilen sınır, n c m M çerçevesinde 5; 2; 100 kob/g 1000 kob/g iken; 105, 110, 105, 85, 115 bulunduğunda ne yapacağız? Söz konusu gıdada gerçek sayının 99 kob/g olduğunu varsayalım.

Tabi ki o parti reddedilecektir.

Aynı partiden, önceki laboratuvar bulgusuna itiraz ile bir başka laboratuvarda yapılan analizde 85, 95, 90, 95, 100 gibi ve partinin kabul edileceği bir sonuçla karşılaşabileceği gibi; şu sonuç da alınmış olabilir: 85, 115, 110, 105, 110.

Bu sonuçların her biri ±%20 sınırında doğrudur. Ama sonuçta parti kabul ya da reddedilir.

Fiziksel, kimyasal analizlerde partinin kabul ya da reddedilmesi ile ilgili sınırlar çok daha dardır. Mikrobiyolojide %10-20 kabul edilebilir bir farklılıktır.

Başka bilim dallarının ölçüm belirsizlik yaklaşımlarına saygımız sonsuzdur.

Özellikle fiziksel ve kimyasal analiz yapan ve/ veya bu sonuçları değerlendiren operatör/ kalite yöneticisi/ öğretim elemanı/ kalite sistem yönetimi eğiticisi/ vb. meslektaşlarımızın bu konu üzerinde titizlikle durmasını öneriyoruz.

Sevgiyle, bilgiyle