Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Sivrisinekler kokuları takip ederler, konakçının yerini tespit ederler ve eş bulurlar. Bir çiçek veya sıcak kanlı bir konakçı gibi bir gıda kaynağının rengine, görünür ışık spektrumunun uzun dalga boylarına (insanlar için yeşilden kırmızıya) hâkim olabilir ve muhtemelen nesne tanıma veya bölge belirleme için önemlidir. Bununla birlikte, sivrisinekleri çeken tonlar veya kokunun sivrisineklerde görsel arama davranışlarını nasıl etkilediği hakkında çok az şey bilinmektedir. Washington Üniversitesi tarafından yürütülen yeni bir araştırmaya göre, sarı humma sivrisineklerinin (Aedes aegypti) kırmızı, turuncu, siyah ve camgöbeği gibi belirli renklere doğru uçtuğunu; yeşil, mor, mavi ve beyaz gibi diğer renkleri ise görmezden geldikleri bulundu.

Washington Üniversitesi’nin Biyoloji bölümünden Profesör Jeffrey Riffell, “Sivrisinekler, yakınlarındakileri ayırt edebilmek için kokuları kullanıyor gibi görünüyor. Bir konakçıyı ısırmak da buna örnek olarak gösterilebilir. Nefesimizden karbondioksit gibi belirli bileşikleri kokladıklarında bu koku, gözleri potansiyel bir konakçıyla ilişkili belirli renkleri ve diğer görsel kalıpları taramaya ve onlara yönelmeye teşvik eder” dedi.

Tüm sivrisinek türleri gibi, yalnızca dişiler kan ile beslenirler ve Aedes aegypti'nin ısırıkları dang humması, sarı humma, chikungunya ve Zika bulaştırabilir. Yeni deneylerde, Profesör Riffell ve meslektaşları, farklı türde görsel ve koku ipuçları sunulduğunda dişi Aedes aegypti'nin davranışını izledi. Araştırmacılar, belirli kokuları püskürttükleri ve renkli bir nokta veya bir insan eli gibi farklı türde görsel desenler sundukları minyatür test odalarında tek tek sivrisinekleri izlediler. Herhangi bir koku uyarıcısı olmadan sivrisinekler, renkten bağımsız olarak, odadaki bir noktayı büyük ölçüde görmezden geldi. Odaya bir miktar karbondioksit püskürttükten sonra sivrisinekler noktanın rengi yeşil, mavi veya mor ise onu görmezden gelmeye devam ettiler. Öte yandan nokta kırmızı, turuncu, siyah veya camgöbeği renginde olduğunda sivrisinekler bu renklere doğru yöneldiler.

Geçmişte yapılan araştırmalar, karbondioksiti koklamanın dişi sivrisineklerin aktivite seviyesini artırdığını ve muhtemelen bir konakçı için etraflarındaki alanı araştırdığını gösterdi. Renkli nokta deneyleri, karbondioksiti kokladıktan sonra bu sivrisineklerin gözlerinin görsel spektrumda belirli dalga boylarını tercih ettiğini ortaya çıkardı. Aynı şey biz insanlarda güzel bir kokuyu aldığımızda olabileceklere benziyor.

Yolda aç yürürken en sevdiğiniz yemeğin kokusunu aldığınızı düşünün. Bu sadece o yemeği yapan bir restoranın yakınlarda olduğunu işaret eden bir şeydir. Dolayısıyla o restoranı bulup sevdiğiniz yemeği yiyebilmek için biraz gezinti yapmanız gerekecek, sivrisineklerde de durum böyle.

Çoğu insan gerçek renk görüşüne sahiptir: Işığın farklı dalga boylarını farklı renkler olarak görürler. Örneğin, 650 nm kırmızı olarak görünürken 450 nm dalga boyları mavi görünür. Bilim insanları sivrisineklerin de renkleri aynı şekilde görüp görmediklerini tam olarak bilmiyorlar, ama çoğu sivrisineğin karbondioksiti soluduktan sonra turuncu, kırmızı ve siyah gibi ışığın daha uzun dalga boylarına karşılık vermekte olduğu gözlemlediler.

İnsan derisi, pigmentasyondan bağımsız olarak, kırmızı-turuncu uzun sinyal aralığına sahiptir. Çalışmanın yazarları, insan ten rengi pigmentasyon kartlarıyla veya bir araştırmacının çıplak eli ile oda deneylerini tekrarladıklarında, sivrisinekler odaya sadece karbondioksit püskürtüldükten sonra görsel uyarana doğru uçtular. Araştırmacılar uzun dalga boylu sinyalleri ortadan kaldırmak için filtreler kullandığında veya araştırmacıya yeşil renkli bir eldiven giydirildiğinde sivrisinekler artık uyarana doğru uçmuyorlardı.

Bu dişilerin kırmızı-turuncu renk tercihini genler belirliyor. Karbondioksiti koklamak için gereken bir genin mutant kopyasına sahip sivrisinekler, test odasında artık bir renk tercihi göstermediler. Bir başka mutant sivrisinek grubu görüş ile ilgili bir değişiklik yüzünden artık ışığın uzun dalga boylarını görememeye başladılar, karbondioksitin varlığına karşı artık renk körüydüler…

 Araştırma ile ilgili çalışmalara hala devam edilmekte.

Araştırmanın detayları  Nature Communications’ta yayınlandı. https://www.nature.com/articles/s41467-022-28195-x