Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

İnsan ayak ve ayak bileğinde 26 farklı kemik ve bu kemikleri bir arada tutan birçok eklem vardır. Yetişkin bir insanın ayağına tabanından bakıldığında, ayak kemerleri denilen enlemesine ve boylamasına yerleşimli çukurluklar görülür. Ayak kemerlerinin yapısı bir insanın ayağındaki yük dağılımının nasıl olduğunu ve yürümesine etkisini belirler. Kemerlerin strese ve çeşitli yüzeylere uyum sağlamak için sağlam ve esnek olması gerekir. Ayak kemerlerinin olmadığı veya az olduğu durumlar düztabanlık olarak tanımlanır. Düztabanlık durumunda, vücut ağırlığını yere  üç noktadan dağıtan ayağın bu özelliği bozulur ve oluşan  biyomekanik değişikliklere bağlı bir takım sorunlar gelişebilir.

Düztabanlık Belirtileri

Düztaban çocuklarda ve yetişkinlerde görülebilir. Spor veya herhangi bir aktivite için genellikle engel teşkil etmeyen düztabanlık çocuklarda belli bir yaşa gelene kadar sürebilir.

Düztabanlık; ayak bileği içlerinde, baldırlarda, diz ve kalça eklemlerinde ve belde ağrı ile kendini gösterir. Düztabanlıkta olması gereken basış şeklinin bozulmasına bağlı ayakkabıların özellikle iç tarafları daha hızlı bir şekilde aşınabilir. Belirtileri arasında ise bacakların çabuk yorulması, ayaklarda sertlik veya uyuşma hissi, şişlik, basış bozukluğuyla gelişen nasırlaşmalar, yürüme veya denge ile ilgili sorunlar sayılabilir.

Düztabanlık Nedenleri ve Çeşitleri

Genetik faktörlere de bağlı olarak doğuştan gelen anomaliler düztabanlığa yol açabilir. Ailesinde düztaban olanlarda görülme ihtimali daha yüksektir. Daha önceden geçirilmiş ayak travması, ilerlemiş yaş, romatoid artrit, obezite ve diyabet de düztabanlık nedenleri arasında sayılabilir. Özellikle topuğun yukarıda, ayağın ortasının daha aşağıda olarak pozisyonlandığı şekil bozukluğu olarak adlandırılan “vertikal talus”, düztabanlığın sebeplerinden biridir. Beyin felci (serebral palsi) de bu nedenler arasında sayılabilir.

Esnek (fleksibl) düztabanlık; en yaygın görülen düztabanlık tipidir. Ayakta iken yere bastığında taban düzleşmesi olur.  Esnek düztabanlıkta kemik yapısında herhangi bir sorun olmazken, kas ve bağlarda gevşeklik söz konusudur. Genetik yatkınlık yoksa 8-10 yaşından sonra bu durum kendiliğinden düzelebilir.

Sert (rigit) düztabanlık durumunda; ayak boştayken de, yere basarken de ayak kemerleri oluşmamaktadır. Ayak kemiklerinin aralarındaki uyumun bozulması sonucu ortaya çıkabilir ve tedavi edilmezse kalıcı problemlere yol açabilir. Nadir görülür ve ileri tetkik ve tedavi gerektirebilir. Ayak kemeri bulunmadığından yere basıldığında bilek ve topuk dışa, ayak ise içe doğru bükülür.

Kısa aşil tendonunun neden olduğu düztabanlık; topuk kemiğini baldır kasına bağlayan aşil tendonunun kısa olduğu durumlarda oluşur. Bu durum, yürürken veya koşarken topuğun erken kalkmasına ve ağrıya neden olur.

Posterior tibial tendon disfonksiyonunun neden olduğu düztabanlık; baldır kasını ayak bileğinin iç kısmına bağlayan tendon yaralandığında veya deforme olduğunda oluşur. Ayak kemeri ihtiyaç duyduğu desteği alamazsa düztabanlık ve ağrı oluşabilir.

Tanı ve Teşhis Süreci

Düztaban teşhisinde doktor muayenesi ilk basamaktır. Doktor muayenede; düztabanlığa neden olabilecek altta yatan hastalık veya travmaları inceler. Düztabanlık ayakkabılarda anormal aşınmaya neden olabileceği için hastanın ayakkabılarını kontrol eder. Ayak parmaklarını kaldırmak gibi basit hareketlerle ayak ve bacakları gözlemler. Aşil tendonu veya posterior tibial tendon gibi ayak ve bacaklardaki diğer tendonlar da dâhil olmak üzere kasların ve tendonların kuvvetini test eder.

Bir ortopedi ve travmatoloji uzmanı, hastanın ayaklarını ve yürüyüşünü inceleyerek teşhisi koyabilir. Bununla birlikte muayeneyi desteklemek için röntgen, bilgisayarlı tomografi, ultrason, manyetik rezonans (MR) gibi görüntüleme yöntemlerinden de destek alabilir.

Düztabanlık Tedavisi

Düztabanlıkta tedavi, sorunun ciddiyetine ve nedenine bağlıdır. Düztabanlık ağrı veya başka zorluklara neden olmazsa, genellikle tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Ayak kemer destekleri (ortez cihazları) düztabanlığa bağlı ağrıları hafifletmek için faydalı olabilir. Ayak kıvrımlarını destekleyen özel tasarlanmış destekler de tercih edilebilir. Ayak kemerini destekleyen cihazlar düztabanlığı tedavi etmez, sadece şikâyetleri azaltır. Germe egzersizleri, özellikle kısa aşil tendonuna bağlı gelişen düztabanlıkta bu tendonu rahatlatan egzersizler fayda sağlar. Fizik tedavi de zaman zaman düztabanlığa bağlı ağrılar için yararlı olabilir.

Dinlenme ve buz tedavisi ağrılar için faydalıdır. Özellikle şikâyetleri arttıran etkinliklerden kaçınılmalıdır. Ağır sporlar yerine yürüyüş, bisiklet veya yüzme tercih edilebilir. Yaşanan ağrılar için doktorun tavsiye edeceği ağrı kesiciler kullanılabilir. Diyabet, yüksek tansiyon ve obezite gibi düztabanlığı daha kötü hale getirebilecek risk faktörleri kontrol altına alınmalıdır.

Cerrahi Tedavi Seçeneği

Düztabanlıkta; hekimin gerek görmesi halinde bir veya birkaç yöntem bir arada kullanılarak rahatsızlık cerrahi olarak düzeltilebilir. Ayak kemiğinin alt kısmında yer alan aşık kemiğinin doğuştan olması gerekenden farklı şekilde durması (vertikal talus) cerrahi olarak düzeltilebilir. Bazı kemikler çocuklukta düzgün şekilde gelişmez, bu da düztabanlığın doğumdan yetişkinliğe devam etmesine neden olabilir. Bu nadir durumlarda, kaynaşık kemikleri (tarsal koalisyon) ayırmak için cerrahi müdahale gereklidir.

Düztabanlığa bağlı gelişen kemik çıkıntılar cerrahi yöntemle tedavi edilebilir. Kemikler kesilerek ve/veya eklemler dondurularak ayağa uygun şekil verilebilir. Tendonların şişmiş ve hastalıklı kılıfları cerrahi yöntemle temizlenebilir. Vücuttaki bir tendon yapıştığı kemikten ayrılıp başka bir yere tespit edilerek ayağın olması gereken şekle getirilmesine katkı sağlanabilir.

DÜZTABANLIK TESTİ

Kendinizin ya da çocuğunuzun düztaban olduğundan şüpheleniyorsanız evde 3 aşamadan oluşan basit bir test yapabilirsiniz:

1 - Ayaklarınızı ıslatın.

2- Ayak izinizin oluşacağı kâğıt veya beton bir zemine ayağınızı bastırın.

3- Ayağınızı kaldırdığınızda ayak tabanınızın izi tamamen yere veya kâğıda çıkıyorsa düztabanlıktan şüphelenebilirsiniz.

Op. Dr. Feridun Yumrukçal

Memorial Şişli Hastanesi

Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı