Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Eğer bir şekilde kilo problemi yaşadıysanız ve yolunuz diyetisyene düştüyse kilo verme konusunda size ilk söyleyeceği muhtemelen ‘porsiyon kontrolünü’ sağlamanız gerektiğidir. İlk başta kulağa oldukça basit ve yapılabilir gibi gelse de uygulama aşamasında oldukça zorlayıcı bir durum. Uzun yıllar süre gelen beslenme alışkanlıkları bu keskin değişimi yapmanıza mani olacaktır. Servis porsiyonları küçülecek, gözümüzün aşina olduğu dolu tabaklar artık eskisi gibi tatmin edici olmamaya başlayacak.

Porsiyon Kontrolü 

Porsiyon kontrolünü sağlamada etkili bir yöntem: “Delboeuf Yanılsaması”. Bu yanılsama 1865 yılında Belçikalı filozof, matematikçi, deneysel psikolog, hipnotist ve psikofizikçi Joseph Remi Leopold Delboeuf tarafından nesnelerin boyutlarının algılanmasının nasıl göreceli bir şekilde değişebileceğini gösteren bir deneysel çalışmadır. İlk iş olarak Delboeuf özdeş 2 diski yan yana koyarak işe başlıyor ve daha sonra üzerlerine farklı boyutlarda çemberler yerleştiriyor. Çalışmanın içeriği hakkında bilgi sahibi olmayan bireylerden disklerin boyutu hakkında yorum yapmasını istiyor. Sonuç olarak fark ediyor ki diskin çembere olan uzaklığı arttıkça dışardan bakan kişi tarafından daha küçük algılanıyor.

Peki, bu yanılsamanın porsiyon kontrolünü sağlamada nasıl bir faydası olabilir? Bu soru bazı bilim adamlarının da aklına takılmış ve bununla alakalı bazı çalışmalar yapılmış. Bu çalışmaların birinde deneklere 3 farklı boyutta kâse verilerek yemeklerini doldurmaları istenmiş. Denekler üç farklı kâseden birini seçerek yemeklerini doldurmuş. Sonuçlar değerlendirildiğinde küçük kâseyi alanlar kâsenin % 77 sini, orta boyuttaki kâseyi alanlar %74 ünü, en büyük kâseyi alanlar ise %64 ünü doldurmuşlar.  Çalışmanın sonuçları değerlendirildiğinde küçük kâseyi alanların büyük kâseyi alanlardan yaklaşık olarak % 66 daha az yemek yediği görülmüş.

 Delboeuf Yanılsaması ile Porsiyon Kontrolü

Yapılan bir başka çalışmada ise özdeş 2 tabağın iç kısmında ikinci bir çeperin olması (tabağın çukur olması) ve tabak rengi ile besinin rengi arasında bir ilişkinin olup olmadığına bakılmış. Bu çalışmada da sonuçlar oldukça ilgi çekici çıkmış. Öncelikle tabağın iç kısmında ikinci bir çeper olması yemeği tüketen bireylerin eş değer porsiyona sahip düz tabaklara göre daha fazla yemek yenildiğine inanılmasına neden olmuş. Renk farklılığının da aynı şekilde çarpıcı sonuçları olmuş. Besin ile tabağın farklı renklerde olması yemeği tüketen bireylerin daha fazla yemek yediğine inanılmasına sebep olmuş.

Büyük çapta bir tabak seçmemiz porsiyon kontrolünü sağlamada bizim için bir handikap oluşturacaktır. Delboeuf yanılsamasında hatırlayacağımız üzere disk ile çember arasındaki mesafe arttıkça bakan kişi tarafından disk daha küçük görünmekteydi. Diski yediğiniz yemek olarak çemberi de tabak olarak düşünecek olursanız küçük tabaklar seçmeniz porsiyonu büyük olarak algılamanıza dolayısıyla tokluk algısı oluşturmada size kolaylık sağlayabileceğini düşünebilirsiniz.

Seçtiğiniz tabakların düz ya da çukur olmasını nasıl faydanıza çevirebilirsiniz? Şöyle düşünülebilir; çukur ya da içerisinde ikinci bir çeper olan tabak seçtiğimizde beynimiz en dış çeperi görmezlikten gelerek besine daha yakın olan iç kısımdaki çepere odaklanıp yemeğinizin porsiyonunu yine olduğundan büyük algılayarak doygunluk hissi oluşumuna katkıda bulunacaktır.

Besin ile tabak arasındaki renk farklılığının porsiyon kontrolü ve Delboeuf yanılsaması arasındaki ilişkisini de şu şekilde kurabiliriz. Renk farklılığı besine odaklanmamızı kolaylaştıracak ve küçük bir tabakta yemek yediğimizi varsayarsak besinin tabağa olan uzaklığı belirginleşerek porsiyonumuzun büyüklüğünü algılamamızı kolaylaştıracaktır.

Son olarak iştah konusu; hormonal, fizyolojik ve psikolojik durumları beraber seçilen besinlerin makro besin öğesi dağılımı (karbonhidrat, protein, yağ) içeren karmaşık bir durumdur. Porsiyon kontrolünü sağlamayı planlıyorsak bunların hepsini hesaba katmayı unutmayalım.  Güzel neticeler almak istiyorsanız yemek yerken Delboeuf yanılsaması gibi oldukça yardımcı bir metodu, bolca sebze, kompleks karbonhidrat ve kaliteli protein ile birleştirip birde besinleri yavaşça tadını alarak tüketebileceğiniz sakin bir ruh halindeyken yerseniz iyi sonuçlar almada başarı şansınızı daha da arttırmış olursunuz. 

Kaynaklar:

Mikail Çayır / https://sinirbilim.org/ac-olan-aslinda-gozumuz-mu/

Koert Van Ittersum, Brian Wansink, Plate Size and Color Suggestibility: The Delboeuf Illusion’s Bias on Serving and Eating Behavior, Journal of Consumer Research, Volume 39, Issue 2, 1 August 2012, Pages 215-228, https://doi.org/10.1086/662615

McClain AD, van den Bos W, Matheson D, Desai M, McClure SM, Robinson TN. Visual illusions and plate design: the effects of plate rim widths and rim coloring on perceived food portion size. Int J Obes (Lond). 2014;38(5):657-662. doi:10.1038/ijo.2013.169