Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Dünya genelinde sivrisineklerin taşıdığı hastalıklar, giderek artan bir küresel sağlık sorunu haline gelmekte ve yaklaşık dünya nüfusunun %40'ını tehdit etmektedir. Bu hastalıklar arasında en önemlileri arasında sırasıyla sıtma, dengue ateşi, sarı humma, Zika virüsü ve Şikago virüsü bulunmaktadır. Son yıllarda, iklim değişikliği dünya genelinde birçok alanda etkisini göstermekte, özellikle de sağlık sektöründe önemli değişikliklere neden olmaktadır. Bu değişikliklerin başında sivrisineklerin taşıdığı hastalıkların yayılımı gelmektedir. Sivrisinekler, sıcaklık, nem ve yağış gibi iklim faktörlerinden doğrudan etkilenmekte ve bu faktörlerin değişmesiyle birlikte hastalıkların yayılma potansiyeli artmaktadır.

2000 yılından bu yana sıtma kontrolünde büyük ilerlemeler kaydedilmiş olmasına rağmen, son zamanlarda bu ilerlemeler durmuş gibi görünüyor. Ayrıca, Aedes sivrisineği kaynaklı arbovirüs riski hızla artmakta, dengue ve chikungunya virüslerinin olağanüstü bir şekilde yayılması, sarı humma salgınları ve 2015'te Latin Amerika'da Zika virüsü salgını da bu tehlikeler arasında yer alıyor.

Bu küresel tehdide karşı çeşitli ve yenilikçi sivrisinek kontrol teknolojileri şu anda geliştirilmektedir. Bu teknolojiler geniş bir yelpazede yer almakta olup, sivrisinek popülasyonlarını azaltma veya bir popülasyonun vektörel kapasitesini azaltma potansiyeline sahip olan invaziv gen kasetlerinden, sivrisinek girişini sınırlayan düşük maliyetli konut tasarımı değişikliklerine kadar farklı yaklaşımları içermektedir.

Bununla birlikte, hastalık kontrol stratejilerini geliştirmek için matematiksel modelleme de büyük önem taşımaktadır. Özellikle, sivrisinek vektör modelleri, hastalığın yayılma dinamiklerini anlamak için çok önemli bir araç olarak kullanılmaktadır. Örneğin, dengue ateşi virüsünün kuluçka dönemi ile ilgili belirsiz parametrelerle yapılan matematiksel modeller, hastalığın kontrolünde önemli bir rol oynamaktadır.

İklim değişikliğinin de bu hastalıkların yayılımı üzerinde etkisi büyük. Artan sıcaklık ve nem seviyeleri, sivrisineklerin üreme ve hastalık taşıma yeteneklerini artırabilir, bu da hastalıkların daha fazla yayılmasına neden olabilir.

Epidemiyolojik araştırmaların ve sivrisinek kontrol teknolojilerinin geliştirilmesinin yanı sıra, halk sağlığı bilincinin artırılması ve toplumların bu hastalıkların yayılmasını engellemek için alınabilecek önlemlere odaklanması da son derece önemlidir. Bilim insanları, bu küresel sağlık tehdidiyle başa çıkmak için multidisipliner bir yaklaşımın benimsenmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Sonuç olarak, sivrisineklerin taşıdığı hastalıkların küresel yayılımı ve epidemiyolojik tehditleri, bilim ve teknoloji alanındaki ilerlemelerle birlikte, küresel sağlık topluluğunun birlikte çalışarak üstesinden gelebileceği bir sorun olarak görülmektedir. Bu konuda yapılan araştırmalar ve geliştirilen yenilikçi çözümler, hastalıkların kontrolü ve önlenmesi açısından umut vaat etmektedir.

Referanslar

[1] Anoopkumar, A., Aneesh, E.M. A critical assessment of mosquito control and the influence of climate change on mosquito-borne disease epidemics. Environ Dev Sustain 24, 8900–8929 (2022). https://doi.org/10.1007/s10668-021-01792-4

[2] Dayan, F., Rafiq, M., Ahmed, N., Raza, A., & Ahmad, M. O. (2022). A dynamical study of a fuzzy epidemic model of Mosquito-Borne Disease. Computers in Biology and Medicine, 148, 105673. https://doi.org/10.1016/j.compbiomed.2022.105673

[3] Jones, R. T., Ant, T. H., Cameron, M. M., & Logan, J. G. (2021). Novel control strategies for mosquito-borne diseases. Philosophical transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences, 376(1818), 20190802. https://doi.org/10.1098/rstb.2019.0802

[4] Yu X, Cheng G. Adaptive Evolution as a Driving Force of the Emergence and Re-Emergence of Mosquito-Borne Viral Diseases. Viruses. 2022; 14(2):435. https://doi.org/10.3390/v14020435

[5] Avrupa'da sivrisinek kaynaklı salgın alarmı, https://www.trthaber.com/haber/saglik/avrupada-sivrisinek-kaynakli-salgin-alarmi-853255.html