Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Arabada, uçakta, teknede veya trende yolculuk ederken mide bulantısı, baş dönmesi ve genel bir rahatsızlık hissi ile kendini gösteren bu durum, beyindeki duyusal uyumsuzluklarla ilişkilendirilir. Dünya genelinde milyonlarca insan bu rahatsızlığı deneyimlemektedir ve özellikle hamile kadınlar, çocuklar ve migren geçmişi olan bireyler bu hastalığa daha yatkın olarak görülmektedir.

Hareket hastalığının ortaya çıkma mekanizması beynin gözlerden, iç kulaktan ve kaslardan gelen sinyalleri nasıl işlediğiyle ilişkilidir. Gözler hareket eden bir görüntü algılarken, kaslar ve iç kulak hareket edilmediğini bildirdiğinde, bu sinirsel uyumsuzluk beyni "karışık" sinyallerle doldurur ve mide bulantısı, baş dönmesi gibi semptomlar ortaya çıkar. Vestibüler sistem adı verilen denge mekanizması, iç kulaktaki yarım dairesel kanallar, sakkül ve utrikül yapılarından oluşur. Bu yapıların gönderdiği sinyallerin bozulması, özellikle deniz yolculukları ve uçak seyahatleri gibi hareketli ortamlarda sıklıkla gözlemlenir. Gözlemlenen bu tür vakalar beyin ve vestibüler sistem arasındaki uyumsuzlukların hareket hastalığına yol açabileceğini desteklemektedir.

Hareket hastalığının belirtileri genellikle hafif baş dönmesi ile başlar ve mide bulantısı, terleme, cilt renginde solgunluk ve kusma gibi daha şiddetli semptomlarla devam eder. Başlangıçta semptomlar hafif olabilir ancak sürekli hareketle birlikte şiddetlenebilir. Semptomların ortaya çıkması hareketin sona ermesinden kısa bir süre sonra durabilir. Bununla birlikte bazı bireylerde bu rahatsızlık birkaç saat, hatta nadiren 24 saate kadar sürebilir. Özellikle deniz tutması vakalarında yolculuğun türüne ve süresine bağlı olarak belirtiler şiddetlenebilir.

Peki en çok kimler risk altında? Hareket hastalığı genetik ve çevresel faktörlerle ilişkili bir durumdur. 2-12 yaş arasındaki çocuklar, hamile kadınlar ve özellikle migren geçmişi olan bireyler daha yüksek risk altındadır. Genetik yatkınlık bazı bireylerin vestibüler sistemlerinin daha hassas olmasıyla bağlantılıdır. Ek olarak harekete karşı daha duyarlı olan bireylerin aile üyelerinde de benzer eğilimler gözlemlenmiştir. Bebeklerde hareket hastalığının neredeyse hiç gözlemlenmemesi, vestibüler sistemin erken yaşlarda gelişim sürecinde olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.

Birçok hastalığın olduğu gibi bununda bir tedavisi var tabii ki. Önleyici yaklaşımlar, ilaç tedavileri ve doğal yöntemler olmak üzere çeşitli seçenekleri bulunmaktadır. Hareket hastalığını önlemek için kullanılan başlıca ilaçlar beyin ile iç kulak arasındaki sinyalleri düzenleyen antihistaminler ve antikolinerjik ilaçlardır. Bu ilaçlar yolculuktan önce alındığında semptomların şiddetini azaltabilir veya tamamen önleyebilir. Ancak ilaçların etkili olabilmesi için yolculuktan en az bir saat önce alınması tavsiye edilir. İlaçların yan etkileri arasında uyku hali ve ağız kuruluğu gibi sorunlar bulunabilir. Ayrıca bu ilaçlar çocuklar ve hamile kadınlar için her zaman güvenli olmayabilir, bu nedenle doktor tavsiyesi alınması önerilir.

Doğal tedavi yöntemleri arasında zencefil, akupresür ve derin nefes teknikleri yer alır. Zencefil, mide bulantısını azaltmaya yardımcı olabilir ancak etkili olup olmadığı üzerine yapılan çalışmalar çelişkili sonuçlar vermektedir. Akupresür bilekliklerinin ise hareket hastalığı belirtilerini hafifletmeye yönelik etkileri sınırlı olup, placebo etkisinin ötesine geçemediği belirtilmiştir. Derin nefes alma teknikleri, hareket sırasında semptomları hafifletmek için basit ancak etkili bir yöntem olabilir. Beyni odaklanmış bir şekilde kontrol etmek, bulantı ve baş dönmesini azaltabilir.

Yazar: Eylül Rüzgar ÜZER

Kaynaklar:

1. Bertolini, G., & Straumann, D. (2016). Moving in a moving world: a review on vestibular motion sickness. Frontiers in neurology, 7, 14. https://doi.org/10.3389/fneur.2016.00014

2. Polymeropoulos VM, Czeisler MÉ, Gibson MM, Anderson AA, Miglo J, Wang J, Xiao C, Polymeropoulos CM, Birznieks G and Polymeropoulos MH (2020) Tradipitant in the Treatment of Motion Sickness: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Study. Front. Neurol. 11:563373. https://doi.org/10.3389/fneur.2020.563373

3. Reason, J. T., & Brand, J. J. (1975). Motion sickness. Academic Press.

Lackner J. R. (2014). Motion sickness: more than nausea and vomiting. Experimental brain research, 232(8), 2493–2510. https://doi.org/10.1007/s00221-014-4008-8