Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Sabah yaptığımız kahve alışkanlığı, düğün törenindeki sembolik adımlar ya da takım elbisesini giyerken izlenen özel sıra… Bu anlam yüklenen eylemler çoğu zaman "takıntı gibi" görünmese de içimizde bir sakinlik ve düzen hissi yaratıyor. Neden?

Bir dizi yenilikçi psikolojik araştırma ritüellerin bize sağladığı bu duygusal güveni “sosyal ve duygusal düzenleyici” bir işlev olarak tanımlıyor. Hobson, ritüellerin bireysel düzeyde beynin duygusal, motivasyonel ve bilişsel sistemlerini desteklediğini sembolik tekrarlanan eylemlerin aslında temel nörokognitif süreçlere dayandığını öne sürüyor. Yani ritüeller kültürel üstünlüğüyle değil, zihinsel düzeni sağlamadaki gücüyle bizi sarıyor.

Dahası bu ritüellerin gerçek anlamlı faydalarını deneysel olarak da görmek mümkün. Örneğin bir çalışma kişilere rastgele önemsiz görünen ama “ritüel” olarak tanımlanan bir dizi eylem yaptırdı: çizim yapmak, tuz serpmek, saymak, buruşturup atmak gibi. Sonra stresli bir sınava girdiklerinde (bunu sadece başka kişiler “rastgele davranışlar” olarak yaptığında değil) ritüeli tanıyan katılımcıların anksiyetelerinde düşme ve performanslarında artış gözlendi. Yani basit eylemler sembolleşince gerçekten işe yarıyor.

Beyin düzeyinden veri sağlayan bir başka ilginç araştırmada ritüellerin hata farkındalığına dayalı sinyalleri azaltarak performans kaygısını düzenlediği gözlemlendi. EEG ile ölçülen “hata ile ilgili negativite” (ERN) ritüel sonrası belirgin şekilde zayıfladı, bu da ritüelin zihni kırılmaları kontrol altına almada etkili bir tampon işlevi gördüğüne işaret ediyor.

Ritüellerin bir diğer rahatlatıcı etkisi de bize kontrol duygusu aşılamasıyla açıklanıyor. Harvard ve Minnesota’daki araştırmacılar çikolata yeme deneyinde ritüel uygulayan kişilerin deneyimi daha yoğun hissettiğini, tadı daha çok sevdiğini ve farkındalık düzeyinin yükseldiğini gösterdiler. Ritüelin kendisi değil onu “ritüel” olarak tanımlamak yani sembolik yük vermek bile yeterli etkiyi yaratıyordu. Ritüeller, duyguların düzenlenmesinde yalnız bireysel etkiler yaratmakla kalmaz aynı zamanda bizi topluma da bağlar. Ritüellerle paylaşılan eylemler, sadakat, aidiyet ve duygusal eşzamanlılık hissi yaratır. Örneğin evlilik törenleri ya da toplu dini ritüeller, bireysel ve toplumsal ruh halini organize eden güçlü araçlardır.

Psikolojik anlamda, ritüellerin bir diğer kritik işlevi ise belirsizlik karşısında kaygıyı azaltmak. Bir yazıda yüksek stres altında performans öncesi sporcuların ritüellere yönelmesinin Yerkes-Dodson yasasına uygun olarak optimal uyarılma düzeyine tutunabilmesini sağladığını, bu sayede stresin türbülansını bir avantaja çevirdiklerini anlatıyor. Serena Williams’ın top sektirmesi, Ronaldo’nun sağ ayakla sahaya ilk adımı, bir piyanistin sahne öncesi taşıdığı anlamlı obje… Tüm bunlar zihni sakinleştiren, odaklanmayı destekleyen dışsallıklar.

Uzmanlar Harvard Business School’dan Michael Norton gibi düşünürler, ritüellerin günlük ilişkilerde de güçlü bir bağ kurucu unsur olduğunu söylüyor. Merdiven çıkmak gibi sıradan bir davranış bile eğer “ortağım için çay yapma” gibi bir anlam yüklendiyse ilişkide %10 daha fazla tatmin sağlayabiliyor. Bu küçük ama anlamlı ritüeller kimi zaman alışkanlıktan ziyade duygusal bir bağlılığın sembolü haline geliyor.  Dolayısıyla, ritüellerin psikolojideki rolünü anlamak, sadece antik törenlere ya da dini pratiklere indirgenemez. Günlük hayatımızda benimsediğimiz bir sabah rutini, sıkıntılı bir dönemde yaptığımız küçük bir hazırlık, ya da sevdiklerimizle paylaştığımız anlamlı bir jest… Hepsi, zihnimizi güvenli bir limana indiriyor. Ritüeller bize ne yapacağımızı, kim olduğumuzu, neye inandığımızı ve duygularımızı nasıl yöneteceğimizi hatırlatıyor.

Yazar: Eylül Rüzgar Üzer

Kaynak

1. Hobson, N. M., Schroeder, J., Risen, J. L., Xygalatas, D., & Inzlicht, M. (2017). The Psychology of Rituals: An Integrative Review and Process-Based Framework. Personality and Social Psychology Review, 22(3), 260-284. https://doi.org/10.1177/1088868317734944 

2. Hobson, N. M., Bonk, D., & Inzlicht, M. (2017). Rituals decrease the neural response to performance failure. PeerJ, 5, e3363. https://doi.org/10.7717/peerj.3363

3. Hobson, N. M., Schroeder, J., Risen, J. L., Xygalatas, D., & Inzlicht, M. (2018). The psychology of rituals: An integrative review and process-based framework. Personality and Social Psychology Review, 22(3), 260-284.

4. https://www.psychologytoday.com/us/blog/nudging-ahead/202410/using-the-power-of-ritual-to-reduce-anxiety

5. https://www.psychologytoday.com/us/blog/dont-forget-the-basil/202104/the-power-of-rituals

6. https://en.wikipedia.org/wiki/Ritualization

7. https://www.theguardian.com/science/2024/apr/06/behavioural-scientist-michael-norton-rituals-beyonce-psychology