Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Doğal sinek kovucular hakkında bilgi vermeye başlamadan önce bir uyarıda bulunmak uygun olur: Burada belirttiğimiz uçucu yağlar doğal olmalarına rağmen, özellikle çocuklar üzerinde kullanırken çok dikkatli olunmalı, çoçukların ulaşamayacağı yerlerde saklanmalı, direkt çocukların ciltlerinde kullanılmamalı, öncelikle yetişkinler üzerinde cildin küçük bir kısmında denenmelidir. Yine bu yağların oda spreyi şeklinde kullanılması en sağlıklı olanıdır. Açık havada ise bulunduğumuz alanın etrafına küçük küçük kaplara bu uçucu yağların karışımlarından koymak etkili olabilir. Uçucu yağlar son derece etkili olduğundan bebek ve hamilelerde kullanılırken çok dikkatli olunmalıdır.
Sinek kovucu etkiye sahip doğal uçucu yağların bir kısmı şu şekilde sıralanabilir:
Doğal Ucucu Yağların Dezavantajları
Doğal uçucu yağların etkinlik süreleri çok kısadır. Ortalama 30 dakika. Ticari sinek kovucu ürünlerde bu süre minimum 2 saattir ( az miktarda aktif madde içeren formülasyonlarda). Dolayısıyla uzun süre yoğun sinek bulunan bir ortamda bulunulacaksa; sık sık uygulamayı tekrarar etmek gerekmektedir. Bu uçucu yağlar veya karışımlar direkt deriye uygulanmamalı, derinin küçük bir kısmına uygulanarak; alerji testi yapılmalıdır.

Karanfil Yağı
Karanfil yağında bulunan etken maddeler; fenoller (eugenol ve asetil-eugenol), seskiterpenler (a ve b karyofillenler), az miktarda esterler, ketonlar ve alkollerdir.

Karanfil yağının antiseptik, antifungal, antiviral ve lokal anestezik etkileri bilinmektedir [2].

Sedir Yağı
Sedir yağını yapısında ağacın yetiştiği bölgeye göre oranları değişmekle birlikte; Thujopsene ( bir keton), cedrol, cedrene ( ,), copaene, widdrol, methyl thujate, thujic acid, thujaplicin ( ,) [3].

Sedir yağının kuvvetli antiseptik, diüretik, sedatif ve tonik özelliği bulunmaktadır. Ayrıca yaprakları tütsü olarak kullanıldığında böcek kovucu etkiye sahiptir.

Lavanta Yağı
Lavanta yağı ana kimyasal bileşenleri a-pinen, limonen, 1,8-cineole, cis-ocimene, trans-ocimene, 3-octanone, camphor, linalool, linalil asetat, caryophyllene, terpinen-4-ol ve lavendulyl asetattır [4]. Lavanta yağı hoş kokusuyla pek çok kozmetik ve deterjan formülasyonuna eklenmektedir. Lavanta yapı yapısındaki kimyasal bileşiklerden 1,8 cineole’un böcek kovucu etkisi bulunmaktadır. Aldığınız lavanta yağında ne kadar çok bu madde varsa kullanacağınız yağın böcek kovucu etkisi o kadar fazla olacaktır.

Okaliptüs Yağı

Okaliptüs yağının yapısında a-pinene, b-pinene, a-phellandrene, 1,8-cineole, limonene, terpinen-4-ol, aromadendrene, epiglobulol, piperitone ve globulol bulunmaktadır [5]. Lavanta yağında olduğu gibi bu bileşenlerden böcek kovucu etkiye sahip olan bileşen 1,8-cineole’dir (1,3,3-trimethyl- 2-oxabicyclo[2,2,2]octane veya eucalyptol olarak da isimlendirilmektedir).

Nane Yağı
Nane yağı bileşenleri; menthol, menthone, 1,8-cineole, methyl acetate, methofuran, isomenthone, limonene, b-pinene, a-pinene, germacrene-d, trans-sabinene hydrate and pulegone’dir [6]. Nane yağı yapısındaki 1,8-cineole ve limonen böcek kovucu etkiye sahip bileşenlerdir. Limonen özellikle bitkilerdeki zararlı böceklerin uzaklaştırılmasında kullanılmaktadır.

Biberiye Yağı
Biberiye yağı içerisinde; a-pinene, borneol, b-pinene, camphor, bornyl acetate, camphene, 1,8-cineole ve limonene bulunur [7]. Biberiye yağı yapısındaki camphor (1,7,7-Trimethylbicyclo [2.2.1] Heptanda-2-on), 1,8 cineole ve limonene böcek kovucu etkiye sahiptir. Camphor (1,7,7-Trimethylbicyclo [2.2.1] Heptanda-2-on) yılan ve sürüngenlerin uzaklaştırılmasında özellikle birçok ilacın yapısında bulunmaktadır. Ayrıca böcekler için toksik etkisi bulunduğundan böcek kovucu olarak kullanılabileceği düşünülmektedir [8].

Kekik Yağı
Kekik yağı; a-thujone, a-pinene, camphene, b-pinene, p-cymene, a-terpinene, linalool, borneol, b-caryophyllene, thymol ve carvacrol bileşenlerin oluşur [9]. Bu bileşenlerden linalool; koku maddesi olarak sabun, deterjan, şampuan, parfüm ve losyonlarda kullanıldığı gibi pire ve hamam böceği gibi zararlıları yok etmek için de kullanılabilmektedir. Ayrıca bazı sinek kovucu ürünlerde de kullanılabilmektedir. Fakat EPA
( ) aktif madde olarak sadece linalool içeren bu ürünlerin sinek kovmada pek etkili olmadığını bildirmektedir [10].

Fesleğen Yağı
Yapısında a-pinene, camphene, b-pinene, myrcene, limonene, cis-ocimene, camphor, linalool, methyl chavicol, y-terpineol, citronellol, geraniol, methyl cinnamate ve eugenol bulunur [11]. Fesleğen yapısındaki limonen, camphor, linalol ve citronellol bileşiklerinin böcek kovucu etksi vardır.

Citronella Yağı
Citronellic acid, borneol, citronellol, geraniol, nerol, citral, citronellal, camphene, dipentene ve limonene bileşenlerinden oluşur [12]. Citronella yağı içerisindeki citronellal ve limonene böcek kovucu etkiye sahip bileşiklerdir. Citronella yağı ticari böcek kovucularda etken maddesi olarak da kullanılmaktadır. Dipenten rasemik limonene verilen ticari bir isimdir.

Sardunya (Geranium) Yağı
Yağın bileşimi a-pinene, myrcene, limonene, menthone, linalool, geranyl acetate, citronellol, geraniol ve geranyl butyrate’den oluşmaktadır [13].

Rezene Yağı

Kimyasal bileşimini; a-pinene, myrcene, fenchone, trans-anethole, methyl chavicol, limonene, 1,8-cineole ve anisic aldehyde oluşturmaktadır [14]. Anethole gelecek vadeden bir insektisitir. Annethole içeren uçucu yağlar sivrisinek ve lavralarını öldümek için kullanılabilmektedir. Böceklere karşı oldukça etkili bir bileşiktir. Ayırca hamamböceği vb. birçok böceği öldürücü etkisi vardır [15].

Defne Yağı

A-pinene, b-pinene, myrcene, limonene, linalool, methyl chavicol, neral, a-terpineol, geranyl acetate, eugenol ve chavicol kimyasal bileşiklerinden oluşmaktadır.

Sinek Kovucu Olarak Ucucu Yağlar Nasıl Kullanılmalıdır?
Limonen, 1,8-cineole, camphor, linalool, citronellol, citronellal, anethole bileşiklerini içeren burada verdiğimiz uçucu yağların biri ve birkaçı karıştırılarak kullanılabilir. Burada önemli olan sinek kovucu etkiye sahip bu bileşiklerin oranıdır. Uçucu yağlar bitkilerden uygun koşullarda ve zamanlarda elde edilmemişse yağın yapısında bu bileşikler ya bulunmayabilir ya ya da çok az bulunabilir. Bu nedenle sinek kovucu amaçla kullanılacak uçucu yağın kalitesi de son derece önemlidir. Yukarıda verdiğimiz yağların yapılarında sinek kovucu bileşiklerin yanında bazıları koku maddesi, bazıları da yapıda bulunan bileşiklerin oksidasyonu sonucu oluşmuş bileşikler veya yapıdaki bileşiklerin türevleridir. Bu maddeler tek tek incelendiğinde bazılarının ağız, solunum, deri ile alınması tehlikeli olabilmektedir. Ayrıca bazıları alerjik ve gözde tahrişe neden olabilmektedir. Bu etkiler bileşiklerin yüksek konsantrasyonunda yapılan incelemelerde edinilen verilerdir. Uçucu yağ yapısında bu maddeler az bulunduklarından benzer etkiyi göstermeyebilirler. Fakat yine de dikkatli olunmalı, yazımızın başında hatırlattığımız uyarılar göz önünde bulundurulmalıdır.
Bu yağlar veya karışımlar çok az miktarda cilt üzerine uygulanarak kullanılabilir. Fakat Su, alkol veya zeytinyağı ile karıştırılarak kullanmak daha iyidir. Buradaki oran 1/10 olmalıdır. Yani 1 kısım uçucu yağ 10 kısım alkol, su veya zeytinyağı ile karıştırılmalıdır. Böyle bir karışımı püskürtmeli bir şiseye doldurup, evinizde oda spreyi şeklinde de kullanabilirsiniz. Bu ucucu yağlar ayrıca güzel koktukları için hem oda spreyi hem de sivrisinek kovucu etki gösterceklerdir. Alkol veya su karıştırmadan bu karışımları küçük kaplara doldurup odanın belli yerlerine koyarak da benzer etkiyi sağlayabilirsiniz. Yağların kokuları kaybolduğu zaman değiştirmelisiniz.

Bazı örnek formüller:

Kısım:Damla veya ml olarak uygulanabilir. 

Tablo-2: Bazı örnek formülasyonlar [1].

Sonuç
Limonen, 1,8-cineole, camphor, linalool, citronellol, citronellal, anethole böcek kovucu etkinliği belirlenmiş kimyasal bileşiklerdir ve bu bileşikler doğal ürünlerin uçucu yağlarında bulunmaktadır. Bu bileşikleri kullanarak; ev yapımı, doğal sinek kovucu ürünler elde edilebilir. Ancak uçucu yağlar doğal olsa da kullanırken son derece dikkat edilmelidir. Doğal olan bu ürünlerin dezavantajı etkinlik sürelerinin kısa olmasıdır. Doğal uçucu yağlardan bu bileşikler elde edilerek, saflaştırma metotları kullanılarak, etken madde miktarı arttırılıp, ticari olarak doğal sinek kovucu ürünler elde edilebilir.

[1] David Fisher, Mosquito Repelling Candles and Essential Oil Blends Natural Mosquito Control, About.com, http://candleandsoap.about.com/od/fragrancesandaromatherapy/a/mosqeoblends.htm, Erişim Tarihi:09.07.2012.
[2] http://tr.wikipedia.org/wiki/Karanfil_(baharat), Erişim Tarihi:09.07.2012
[3] Summary of Data for Chemıcal Selectıon, Cedarwood Oil, http://ntp.niehs.nih.gov/ntp/htdocs/Chem_Background/ExSumPdf/cedarwood_oil.pdf, Erişim Tarihi:10.07.2012.
[4] Lavender essential oil information, http://www.essentialoils.co.za/essential-oils/lavender.htm, Erişim Tarihi:10.07.2012
[5] Eucalyptus essential oil information, http://www.essentialoils.co.za/essential-oils/eucalyptus.htm#Chemical composition, Erişim Tarihi:10.07.2012
[6] Peppermınt Oıl Components, http://www.livestrong.com/article/157874-peppermint-oil-components/, Erişim Tarihi:10.07.2012
[7] Ozcan MM., Chalchat JC., Chemical composition and antifungal activity of rosemary (Rosmarinus officinalis L.) oil from Turkey, Int J Food Sci Nutr., 59(7-8):691-8, 2008.
[8] Camphor, http://en.wikipedia.org/wiki/Camphor, Erişim Tarihi: 10.07.2012
[9] B. Imelouane, H. Amhamdı, J.P.Wathelet, M. Ankıt, K. Khedıd and A. El Bachır, Chemical Composition and Antimicrobial Activity of Essential Oil of Thyme (Thymus vulgaris) from Eastern Morocco, Internatıonal Journal of Agrıculture & Bıology, Issn Print: 1560–8530; Issn Online: 1814–9596, 08–358/AWB/2009/11–2–205–208.
[10] Linalool, http://en.wikipedia.org/wiki/Linalool, Erişim Tarihi: 10.07.2012.
[11] Amparo Viña; Elizabeth Murillo, Essential oil composition from twelve varieties of basil (Ocimum spp) grown in Colombia, Journal of the Brazilian Chemical Society, 2003, Erişim Tarihi:10.07.2012
[12] Citronella Oil, C&EN, http://pubs.acs.org/cen/whatstuff/84/8444sci2.html, Erişim Tarihi: 10.07.2012
[13] Geranium essential oil information, http://www.essentialoils.co.za/essential-oils/geranium.htm, Erişim Tarihi:10.07.2012
[14] Ana Clara Aprotosoaıe, Adrıan Şpac, Monıca Hâncıanu, Anca Mıron, Vıoleta Florıa Tânâsescu, Vasıle Dorneanu, Ursula Stânescu, The Chemıcal Profıle Of Essentıal Oıls Obtaıned From Fennel Fruıts (Foenıculum Vulgare Mıll.), Farmacıa, Vol. 58, 1, 46, 2010
[15] Anetol, http://en.wikipedia.org/wiki/Anethole, Erişim Tarihi:10.07.2012