Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Tarihte Polio Mücadelesi

Geçmişte, Amerika Birleşik Devletleri'nde çocuk felci yaygındı ve aşılama başlamadan önce binlerce insanı felç bırakmış ve ölüme neden olmuştur (2). Şu anda, Amerika Birleşik Devletleri'nde çocuk felci görülmemektedir, ancak dünyanın diğer bölgelerinde hala mevcut olabilir (2). Çocuk felci enfeksiyonunun belirli bir tedavisi olmamakla birlikte, aşılama ile önlenebilir (2). Aşılanmamış bireylerin, başka bir ülkeden gelen çocuk felci enfeksiyonu nedeniyle hastalığın yeniden yayılma riski altında olabilirler (2). Amerika Birleşik Devletleri'nde çocuk felci tamamen ortadan kaldırılmış olsa da, uluslararası seyahatler ve aşılamama durumları nedeniyle bu hastalığın geri dönme riski bulunmaktadır (2). Türkiye'de ise polio aşısı (OPV) uygulaması 1963'te Muş ilinde başladı (3). 1973'te ilkbaharda monovalan, diğer mevsimlerde trivalan polio aşısı uygulanmaya geçildi (3). Türkiye, 1981'de dünya genelinde polio hastalığını yok etme hedefiyle Genişletilmiş Bağışıklama Programı'na dahil oldu. (3)

Süper-Mühendislik Aşıları:  Modern Tıbbın Polio ile Mücadelesi

Günümüz tıp dünyası, polio virüsüne karşı yürütülen mücadelede devrim niteliğinde adımlar atmaktadır. Bilim insanları, polio aşılarındaki potansiyel riskleri ortadan kaldırmak ve daha etkili bir koruma sağlamak amacıyla "süper-mühendislik" uygulamalarını hayata geçirmişlerdir.

Bilim insanları, polio aşılarını dönüşebilecek tehlikeli formlara karşı koruyan "süper-mühendislik" uygulamalarıyla tanıttı (4). Bu oral aşılar, zayıflatılmış canlı polio virüslerini içerir ve genetik yeniden tasarımıyla bu virüsleri sürekli zayıf bir durumda tutar (4). ABD ve İngiltere ekipleri, üç tip polioya karşı güncellenmiş aşılar geliştirdi ve bu, polio hastalığını ortadan kaldırma çabalarında önemli bir adım olarak değerlendiriliyor (4). Ancak, hastalığın tamamen durdurulabilmesi için bu geliştirilmiş aşıların her çocuğa ulaştırılması gerekiyor (4). Polio, sinir sistemine yayılarak felce neden olabilen bir hastalıktır (4). 1980'lerin sonlarından bu yana vaka sayıları yüzde 99'dan fazla azalmış ve aşılar sayesinde felç olmuş 20 milyon insan yürüyebilmektedir (4). Vahşi poliovirüsü şu anda Afganistan ve Pakistan'daki küçük bölgelerle sınırlıdır ve oral aşılar, dünya genelinde polioyun ortadan kaldırılmasındaki çabada kilit bir rol oynamaktadır (4). MHRA'dan Dr. Andrew Macadam, aşıların genetik istikrarsızlık sorununu taşıdığını ifade ederek, güvenli polio aşısını tehlikeli bir virüse dönüştürebilecek tek bir mutasyonun riskini vurgulamaktadır (4). Ayrıca, kontamine dışkılar aracılığıyla bağışıklanan bir çocuktan yayılan bu virüslerin, aşılanmamış kişileri enfekte etme ve salgına yol açma riski bulunmaktadır (4). Geliştirdikleri aşıları daha da güçlendirmek adına araştırmacılar, zayıflatılmış virüsü genetik olarak daha da değiştirmişler ve bu sayede felce neden olma potansiyelini büyük ölçüde azaltmışlardır (4).

Dünya Sağlık Örgütü, araştırmacıların tip-iki polio karşı aşılarını acil kullanım için onayladığı Mart 2021 tarihinden bu yana bu aşı 650 milyondan fazla kez uygulanmıştır (4). Araştırmacılar, Nature dergisinde yayımlanan makalelerinde tip bir ve üç polio karşı istikrarlı aşıları detaylı bir şekilde tanıtmışlardır (4). Güncellenmiş aşıların ilk aşama insan denemeleri başarıyla tamamlanmış ve analiz edilmekte olan veriler oldukça umut verici görünmektedir (4). Bilim dünyasında büyük bir başarı olarak değerlendirilen bu gelişmeye rağmen, hala polio vakalarının yüzde 1'ine ulaşmak zordur (4). Orijinal hedef, polioyu 2000 yılına kadar tamamen ortadan kaldırmaktı, ancak aşıların dünyanın en yoksul ve çatışma içindeki bölgelerine ulaştırılmasının zorluklarıyla karşılaşılmıştır (4). Texas Üniversitesi'ndeki Sealy Enstitüsü'nden Prof. Alan Barrett, "süper-mühendislik" aşılarını "etkileyici bir bilim başarısı" olarak nitelendirmiş ancak bu yeni aşıların polionun tamamen ortadan kaldırılmasına mı yoksa sadece kontrol altına alınmasına mı yol açacağı konusunda şüphelerini dile getirmiştir (4). Dünya Sağlık Örgütü ve Küresel Polio Eradikasyon İnisiyatifi'nden Joseph Swan ise daha istikrarlı aşıların polio-ücretsiz bir dünya için önemli bir parça olduğunu vurgulamış ve bu noktada sadece yeni araçlara sahip olmanın yeterli olmadığını, aynı zamanda etkili bir aşılamaya da ihtiyaç duyulduğunu belirtmiştir (4). Şu anda, karmaşık insani acil durumlarla başa çıkmak zorunda kalan bölgelerde, özellikle Demokratik Kongo ve Yemen gibi yerlerde, aşı kaynaklı polio salgınları sorunlara neden olmaktadır (4). İngiltere ve diğer gelişmiş sağlık sistemlerine sahip ülkelerde artık oral polio aşısı kullanılmamakta ve enjeksiyon yöntemine geçilmiştir (4).

 Sonuç olarak bilim insanlarının geliştirdiği yeni aşılar, polio virüsünün evrimine karşı daha etkili bir koruma sağlama potansiyeline sahiptir. Ancak, bu aşıların küresel olarak yaygın olarak kullanılabilmesi ve polionun tamamen ortadan kaldırılabilmesi için daha fazla çaba sarf edilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede, uluslararası iş birliği ve aşılamaya erişim konuları önemlidir. Polio ile mücadelede elde edilen başarılar, aynı zamanda diğer bulaşıcı hastalıklarla mücadelede de örnek teşkil etmektedir. Bu nedenle, küresel sağlık topluluğunun, aşılamaya erişimi artırmak ve bulaşıcı hastalıkları ortadan kaldırmak için birlikte çalışma çabalarını sürdürmesi önemlidir.

Yazar:  Saliha Kaygısız

Kaynak:

1.     AÇIKLAMASI, A. B. Çocuk Felci Aşısı Bilmeniz Gerekenler.  https://stacks.cdc.gov/view/cdc/121176

2.     AÇIKLAMASI, A. B. Çocuk Felci Aşısı Bilmeniz Gerekenler.   https://stacks.cdc.gov/view/cdc/82638

3.     TAKVİMİ, A. ÇOCUK FELCİ (P oliomyelitis).

4.     https://www.bbc.com/news/health-65860202