Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Moğolistan'ın kuzeyinde, Sibirya sınırına yakın bir yerde, tayga adıyla bilinen, yarı arktik yoğun çam ormanının içindeyiz. Yere 'pat' diye bir şey düşüp ayaklarımın önüne yuvarlanıyor. Rehberim Enkhbaatar bir ağaca çıkmış çam kozalakları topluyor. Altı yaşındaki oğlu kozalağı kapıp kemiriyor ve içinden çıkan çam fıstıklarını gösteriyor. Burada herkes çam fıstığı yiyor, hem de torbalar dolusu. Çünkü çok lezzetliler.

Benim bildiğim sincapların taşıdığı kuru kozalaklar. Bunlar ise iri ve dolgun, yapışkan salgılıyorlar. Enkhbaatar, Moğolistan'ın kuzey sınırlarında ren geyiği sürüleri besleyen Duhalar (Tsaatan) etnik azınlığına mensup. Bu insanlar sürülerinin yanında çadırda kalıyor ve kendi kendine yeten bir hayat tarzı sürüyorlar. Atıştırmalık ihtiyaçlarını ise çam ormanlarında kozalak toplayarak gideriyorlar.

Bodur çalı ve ot topluluklarından oluşan tundra ile çöl arasında sıkışıp kalmış kuzey Moğolistan'da tarım olanakları sınırlı. Buradaki sert iklim nedeniyle topraklar verimsiz, otlaklar ise sınırlı. Bu yüzden Duhalar yeni otlak bulmak için her mevsim göç ederler. Beslenmelerinde ren geyikleri önemli bir rol oynar; et, süt, peynir ihtiyaçlarını onlardan karşılarlar. Protein ve yağ bakımından zengin olan beslenme şekilleri, sebze ve meyvelerden sağlanan vitamin ve minerallerden yoksun.

Bu göçer hayat tarzı ve bundan kaynaklı beslenme sınırlılıkları bütün Moğolistan'da görülebilir ve Cengiz Han döneminden beri değişmemiştir. Çam fıstığı, ete dayalı yoğun beslenme şeklini dengeler. Çam fıstığı demir, A ve D vitaminleri ile potasyum, magnezyum ve çinko bakımından zengindir. Bu nedenle Moğolistan'da yaygın görülen raşitizm gibi kemik hastalıklarına karşı mücadelede de önem taşır. Bu bakımdan, tayga ekosistemi sayesinde Duhalar, ülkenin güney kesiminde yaşayanlara göre daha avantajlıdır.

Sürekli et ve süt ürünleriyle beslenenler için çam fıstığı hoş bir değişiklik yaratıyor. Başkent Ulanbatur'da çam fıstığı toplayacak ağaç yok, ama sokak satıcıları torbalar halinde satıyor. İthal meyve ve sebze bulunsa da çam fıstığının ayrı bir yeri var. Buna rağmen eskiden ekstra gelir için çam fıstığı toplayıp satmak mümkünken artık yetkililerden izin almak gerekiyor. Toplanan fıstıkların çoğu Çin'e ihraç ediliyor. Moğollar ise kendi tüketimleri için yılda 25 kilo çam fıstığı toplayabilir. Ama çoğu kişi satıcılardan almak zorunda kalıyor.

Ulanbatur kışın dünyanın en soğuk ve kirli başkentlerinden biridir. Samjmiatav Azjargal gibi sokak satıcıları böyle zor koşullarda çalışıyor ve üç çeşit fıstık satıyorlar: Doğal, kavrulmuş ve kabuklu. Azjargal'ın kocası ve kardeşleriyle birlikte sonbaharda çam kozalağı toplayabileceği bölgelere gidiyormuş. Bazen ailece gittikleri de oluyormuş. Ekim ayında kozalaklar olgunlaştığından ağaca çıkmaya gerek olmadan sallama yoluyla toplanabiliyormuş. Ancak sincaplar da olgunlaşma dönemini beklediğinden, insanlar yarıştan üstün çıkmak için biraz daha erken toplamayı tercih edermiş. Erken toplanan kozalakları olgunlaşması için birkaç hafta bekletmek gerekirmiş. Kuru yerde saklandığı sürece yıl boyu dayanırmış.

Her üç yılda bir iyi ürün elde edilirmiş. Geçen yıl kavrulmuş fıstığın kilosu 3 dolar iken bu yıl kötü hasat nedeniyle 5 dolara çıkmış. ABD'de ise kilosu 60 dolara satılıyor. Türkiye'de ise kilosu 130 TL.

Kaynak: BBC Travel, Erin Craig.