Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

GIDALAR AUG 6 Bitkilerde Hormon Uygulamalari Eskiden meyveler ve sebzeler kislik-yazlik diye ayrilirlardi. Simdi ise istedigimiz meyve ve sebzeyi dört mevsim bulabiliyoruz. Bunun sebebi ise biyoteknolojik gelismeler ve bilimin hem faydali hem de zararli yönde kullanimidir. Söyleki ; seralar gelistirildi ve yeni melezleme teknikleri ile daha dayanikli ,daha guzel kokulu, daha tatli meyve ve sebzeler yetistirildi, bu bilimin olumlu etkisi. Büyümeyi gelistirici hormonlar ile ise meyve sebze gelisimi daha kolay bir uygulama yontemi olarak uygulanmaktadir. Daha kolay ancak sagligimizi olumsuz etkileyebilecek bir yontem olan hormon uygulamalari ulkemizde cogunlukla ; sera kosullarinda domates, patlican, kabak ve kavun uretiminde kullanilmaktadir. Büyümeyi tesvik eden hormonlar; oksin, sitokinin, gibberellin, absissik asit, etilen(etefon) ülkemizde yaygin olarak kullanilmaktadir ve bunlarin genel olarak tarimda kullanim amaçlari baslica su sekilde siralanabilir;

1- Çelikle çogaltmayi saglamak,
2- Tohumlarin çimlenme gücünü artirmak,
3- Çiçeklenmeyi tesvik etmek veya geciktirmek,
4- Soguga dayanikliligi artirmak,
5- Meyvelerde tohum olusumunu artirmak, meyve iriligini artirmak,
6- Meyve muhafaza süresini uzatmak,
7- Bitkilerin hastalik ve zararlilara dayanikliligini artirmak,
8-Yabanci ot kontrolünü saglamak,
9-Hasat öncesi meyve dökülmesine engel olmak,
10-Makinali hasadi kolaylastirmak için tüm bitkilerin ayni zamanda olgunlasmasini saglamak ve hasatta is gücünü azaltmak,
11-Doku kültürü çalismalarinda kök-sürgün ve yumru olusumunu tesvik etmek
(Abid ve Asghari, 2006; Budak ve ark., 1994; Kaynak ve Ersoy, 1997).

Hormonlu olmasa bile bazen sebzeleri ya da meyveleri iriliklerinden oturu hormonlu zannedebiliriz. Bundan 15–20 yil önce ülkemizde Çengelköy hiyari ve Osmanli cilegi denen turler daha yaygin sekilde yetistirilmekteydi ve bu urunler daha kucuk yapili ,aromalari yuksek fakat daha az dayanikli ve dolayisiyla daha az raf omrune sahip urunlerdi. Gel zaman git zanan daha dayanikli urunlerin daha fazla kar getirmesinden yola cikarak melezleme teknikleri gelistirildi ve bildigimiz yerli urunler daha az yetistirilmeye bunun yerini F1 tohumu olarak bilinen ornegin California kökenli bir çilek olan “Chantler’’ çesidi gibi yabanci turler yetistirilmeye baslandi. Bu gibi turler daha buyuk, daha kokulu, daha dayanikli ve sert olduklari icin rabet gorduler. Bir not olarak F1 tohumlarindan uretilen urun tohumundan tekrar bir ekim yapildiginda ayni verimde urun 2.yil elde edilemiyor cunku genetik acilim gosteriyor ve elde edilen urunler birbirinden farkli ozellik gosteriyor. Bu sebeple eger bu tohumlarin uretimini gerceklestiremiyorsak dis ulkelere bagimli hale geliyoruz. Hormon uygulamasi gundemde olan urunlerden kisaca bahsedecek olursak; Çilek; yüzlerce disi organin birleserek olusturdugu yalanci bir meyveye sahiptir. Diger sebzelere oranla çilekte meyvenin döllenmesi zordur. Eger serada yeterli hava sirkülasyonu varsa veya ari kullaniliyor ise (bambus arisi, belirli dönemlerde bal arisi da kullanilabilir) polen olusumu oldukça iyidir. Meyve gelisiminde sorun olmaz. Boylelikle hormon kullanimina da gerek olmaz.

Domates bitkisinin saglikli meyve verebilmesi ve meyve tutumunun gerçeklesebilmesi için ortam sicakliginin 18 – 26° C arasinda olmasi gerekir. Turfanda yetistiricilikte ülkemizdeki mevcut seralarin cok azinda yeterli isitma yapilabilmektedir. Bu durum meyve gelisimi ve tutumu için hormon kullanimini gerektirmektedir. Domateste son donemletde bambus arisi kullanimi yayginlasmistir, buna ragmen dollenme yeterli gelmedigi icin hormon kullanilabilmektedir.Seralarda domates üretimi en erken 15 Ekimde baslamaktadi 15 Mayis arasindaki dönemde hormonlu meyve hasat edilmesi anlamina gelmektedir. Patlican her ne kadar açik alan yetistiriciliginde hormon kullanilmiyor ise de örtü altinda patlican yetistiriciliginde hormon kullanimi üreticiler tarafindan neredeyse olmazsa olmaz olarak algilanmaktadir. Bu durum kisin 15 Kasim ile 15 Mayis arasindaki hasat edilen bütün patlican meyvelerinin hormonlu oldugu anlamina gelmektedir Kabak; son zamanlarda yüksek seralar da kis döneminde kabak üretimi yayginlasmaya baslamistir. Bu dönem yetistiricilikte hormon kullanilmaktadir. Kis döneminde yine 1 Kasim ile 15 Mayis arasinda seralardan hasat edilen kabak meyveleri hormonludur Kavun; normalde kavun yetistiriciligi yapilan dönemde hormon kullanilmasina gerek olmamasina ragmen maalesef bazi üreticiler özellikle erken bahar döneminde yapilan yetistiricilikte erkencilik, para eden dönemde ürün çikartmak gibi nedenlerden ötürü hormon kullanmaktadirlar. MSG Zirai Üretim ve Teknik Danismanlik bürosu sadece domates, patlican ve kabakta hormonsuz yetistiriciligin mümkün olmadigi dönem ve kosullarda zirai mücadele talimatina ve hasat için bekleme kosullarina uymak sarti ile hormon kullanimina müsaade etmektedir. ( KARAKUS C., KÖKER R. Tarimda Hormon Uygulama Sorunlari Kongre Kitabi.) 

BGD’lerin canlilar üzerinde yaratabilecegi çesitli toksik etkiler laboratuar kosullarinda farkli arastirmacilar tarafindan gözlemlenmistir. Yilmaz ve dig. (2005) tarafindan yapilan bir arastirmada; bitki büyüme hormonu olan indole 3 asetik asit (IAA) hamile farelerin deri altina uygulanmis, IAA’in üçüncü nesil farelerin kemik iligi hücrelerinde mitotik indeksi (mitoz bölünmeye ugrayan hücrelerin yüzdesi) IAA verilmeyen saglikli farelerden olusan kontrol grubuna göre arttirdigi gözlemlenmistir. Mitoz bölünmeye ugrayan hücrelerin yüzdesindeki bu artis ise canlilar üzerinde genetik bozukluklara ve kanser riskinin artmasina neden olmaktadir. Çokugras ve dig. (2003) tarafindan yapilan bir çalismada; IAA’nin at ve insan kan serumun- daki butirilkolinesteraz enzimi üzerindeki etkileri incelenmis ve IAA’nin inhibitör etki yarattigini or- taya koymuslardir. Bu inhibisyon etkisi sonucunda canlilarin sinirsel ileti sisteminde olumsuzluklara yol açtigi belirlenmistir. Türkiye gibi gelismekte olan ülkelerde BGD’lerin kontrolsüz ve bilinçsizce kullanimi neticesinde sizma veya yüzeysel akis ile bu kimyasallarin yer alti ve yerüstü su kaynaklarina iletilmesi söz konusu olmaktadir. Alici ortamlarda zamanla birikmeleri ile diger pestisitler gibi çevre üzerinde olumsuz etkileri gözlemlenebilmektedir. Asiri dozda bulasmanin oldugu suyun canlilar üzerinde yaratacagi etkiler Çelik ve dig. (2006) tarafindan belirlenmeye çalisilmistir. Farelerin içme suyu içerisine karistirilan 100ppm IAA (Indole acetic acid) ve Kinetin 21 gün boyunca farelere oral yolla verilmistir. Sonuç olarak IAA ve Kn bazi immün potansiyel enzimlerine (bagisiklik sistemi enzimi) ve antioksidan indikatör enzim (vücuttaki toksik maddelerin giderimine katkida bulunan enzim) seviyeleri üzerine olumsuz etki ettigi gözlemlenmistir. Sonuc olarak meyve ve sebzeyi hormonsuz tuketmek istiyorsak yapabilecegimiz en kolay sey kendi yetisme donemlerine gore bu besinleri satin almak ya da geleneksel yontemlerden konservelemeyi, tursuyu, receli veya dondurma yontemlerini kullanmaktir. Uretimde ise dogru dozajlamanin yapilmasi, ureticinin bilinclendirilmesi, gerekli yaptirimlarin uygulanmasi ve dogru analiz yontemleri ile kontrolun saglanmasi esas alinmalidir. Saglikli, hormonsuz gidali gunler..