Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Geçtiğimiz günlerde “Bitkisel çaylarla ilgili 10 efsane” başlıklı bir habere rastladım ve okudum. Yazı; “Biz bitkileri; çay bardağımıza koyduk, içtik ve bize zarar verebileceğini düşünmedik” şeklinde bir ifade ile başlıyor.1 Peki ya bu konu hakkında siz ne düşünüyorsunuz? Bitki çayları bize zarar verebilir mi?

“Bitkisel oldukları için güvenilirdir, içebiliriz” çoğumuz belki bitkisel çaylarla ilgili bu şekilde düşünüyoruz; fakat bu doğru mu? Elbette doğru değil. O nedenle yazımın başlığı muhtemelen size biraz tuhaf geliyordur; çünkü her yerde “bitkisel çayların faydaları” cümlesiyle karşılaşıyorsunuz. 

16. yüzyılın önemli bilim insanlarından olan ve modern tıbbın kurucularından İsviçreli doktor ve kimyager Paracelus; “Bütün maddeler zehirdir, zehirle ilacın tek farkı dozdur” diyerek aslında evrensel bir gerçeği binlerce yıl evvel ifade etmiş. 

Son yıllarda market raflarından aktarlara kadar, bitkisel çayların çeşitlerinde ve miktarlarında ciddi anlamda bir enflasyon yaşanıyor. Doğru miktarlarda tüketildiğinde vücuda fayda sağlayan bitkisel çaylar, doz aşımı yapıldığı zaman zehirleyici (toksik) etkiler gösterebiliyor. Ayrıca şunu da belirtmekte fayda var: Aktar veya marketlerde satılan açık ve kapalı bitkisel çaylar, her zaman iddia ettikleri bileşenleri içermeyebilir; yani sahte olabilir. Bir TV kanalı 11 farklı aktardan 11 farklı papatya alıp laboratuvar analizi yaptırıyor ve hiç birinde gerçek papatya çıkmıyor. ²

Bitkilerdeki toksik bileşenlerin karakterizasyonu 100 yıldan fazla bir süredir yapılsa da, bitkisel çaylarla ilgili toksikolojik çalışmalar arzu edilen düzeyde değil maalesef. Özellikle bitkilerde bulunan bazı bileşenler; ilaçların etken maddeleriyle reaksiyona girebiliyor ve etken maddenin yararlanabilirlik oranını azaltabiliyor. Örneğin pirolizidin alkaloitleri (PAs); bitkilerin ikincil metabolitlerindendir. İkincil metabolitler, çeşitli etkenlere karşı bitkilerin savunma amaçlı olarak salgıladığı bileşiklerdir. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA); pirolizidin alkaloitlerinin hem akut hem de kronik potansiyel zehirleyici etkilerine karşı uyarıda bulundu ve karsinojenik etkilerinin daha çok araştırılması gerektiğini belirtti. Bu demek oluyor ki; özelliklede kronik hastalıklar için kullandığınız ilaçlarınızı, doktor veya eczacınıza danışmadan bitkisel çaylarla birlikte tüketmemeniz gerekiyor. 

Daha önce denk geldiniz mi bilmiyorum; San Francisco’da iki kişinin, bitki çayı tükettikten sonra hastaneye kaldırılmaları ve hayati tehlike yaşamaları bitkisel çayların zararlarının ne kadar ciddi olabileceğini bir kez daha gözler önüne serdi. Bu olay sonrası, vakanın yaşandığı yerin Halk Sağlığı yetkilileri Twitter üzerinden halkı bu konuyla ilgili uyardı.³

Bir de hepimizin bildiği “Zayıflama modası” ile oldukça popülerleşen yeşil çay var. Nadiren de olsa özellikle yoğun kullanıldığında alerjik reaksiyonlara sebep olabiliyor, solunum yollarında probleme yol açabiliyor, ağız, dil, dudak çevrelerinde şişmeye neden olabiliyor. Ayrıca kabızlık, ishal, mide ekşimesi meydana getirebiliyor. Özellikle boş mide ile tüketildiğinde karaciğerde zehirleyici (toksik) etkiler gösterebiliyor ve mide-bağırsak rahatsızlıklarına yol açabiliyor.⁴ 

Yine yoğun olarak kullanılan ve vücut üzerinde gevşetici etki gösterip rahatlatan, uykusuzluğa iyi gelen papatya çayı da kanı inceltmesinin yanı sıra hamilelerde rahim kasılmalarına yol açabiliyor.⁵

Bitkisel çaylar, sadece yetişkinlerin değil bebeklerin üzerinde de farklı etkiler gösterebiliyor. Yaklaşık 15 ay boyunca bitkisel çay içirilen bir bebekte Veno-Oklüsif hastalığı teşhis ediliyor ve yapılan farmakolojik analizler sonucu çocuğa içirilen çayların yüksek miktarlarda pirolizidin alkaloidleri içerdiği tespit ediliyor.⁶

Elbette evde hepimizin her gün bardak bardak tükettiği, siyah çaylarında da dozunu aşmamak gerekiyor. 4000 yıldan daha fazla zamandır içtiğimiz siyah çayı da fazla tüketmek oldukça zararlı. (Camellia sinensis bitki çayı, içerdiği antioksidanlar sayesinde kronik hastalıklara karşı koruyucu etkisi bulunuyor ve hatta sigara içenlerde DNA hasarını azalttığı bilimsel makalelerde belirtiliyor.)⁷ Çayın içerdiği “Tanen” bileşeni; kabızlığa, ishale, diş sararmalarına, böbrek sorunlarına (oksalat maddesi böbrek taşı oluşturur), kafeinin diüretik (idrar söktürücü) etkisi nedeniyle vücuttan fazla su atılmasına sebep olabiliyor.⁸ Yaşanan bu sıvı kaybı da; vücudun hayati fonksiyonlarını etkileyebiliyor. Özellikle yüksek oranda siyah çay içen kişilerin, daha fazla su tüketmesi gerekiyor. 

Bazı durumlarda çayın çeşitli hastalıklara karşı iyi geldiği iddia edilse de, aslında pek öyle değil. Örneğin Amerika’da yoğun miktarlarda tüketilen Ekinezya çayının aslında soğuk algınlığına karşı faydalı olmadığı yapılan çalışmalarla ortaya çıkarıldı.⁹ Elbette günde ne kadar çay tüketilmesiyle ilgili bilgi vermek doğru değil. Fakat siyah çay hariç diğer bitkisel çayların, her gün bir bardaktan daha fazla tüketilmesinin zararlı olduğu düşünülüyor. 

Birkaç literatür taraması sonucunda, bu alanda maalesef yeterli çalışmanın olmadığına karar kıldım. Her gün bardak bardak tükettiğimiz içeceklerle ilgili daha fazla bilimsel çalışmanın gıda, eczacılık, tıp, diyetisyenlik gibi bölümlerce yapılması gerektiği kanaatindeyim. Siz yine de bilinçli olup, tükettiğiniz bitki çaylarının bileşenlerini araştırın ve dikkatli olun. Çünkü her bitki, sandığınız kadar masum olmayabilir.

Sağlıcakla…

¹ therighttea.com/herbal-tea-myth.html

² 23.10.2018 Kanal D Ana Haber Bülteni 

³ www.independent.co.uk/news/world/americas/toxic-herbal-tea-critical-drink-health-warning-china-medicine-leaves-a7624161.html

⁴ Monson, K. et al., 2013. Green tea side effects / Toxicological effects of Camellia sinensis (green tea): A review

⁵Toxicological effects of Camellia sinensis (green tea): A review

⁶ W. Sperl H. Stuppner I. Gassner W. Judmaier O. Dietze W. Vogel, Reversible hepatic veno-occlusive disease in an infant after consumption of pyrrolizidine-containing herbal tea. Eur J Pediatr (1995) 154:112-116

⁷ Iman A. Hakim Robin B. Harris Sylvia Brown H-H. Sherry Chow Sheila WisemanSanjiv Agarwal Wendy Talbot, Effect of Increased Tea Consumption on Oxidative DNA Damage among Smokers: A Randomized Controlled Study. The Journal of Nutrition, Volume 133, Issue 10, 1 October 2003, Pages 3303S–3309S,

⁸ www.milliyet.com.tr/cayin-zararlari-nelerdir--pembenar-detay-sagliklibeslenme-2579936/

⁹ annals.org/aim/fullarticle/746567/echinacea-treating-common-cold-randomized-trial