Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Yük. Kimyager  Hasan ÖZ

 

Günümüzde artan dünya nüfusuna yetecek kadar doğal kaynak bulunmamaktadır. Fakat talep hızla artarken arzın da paralel olarak artması kaçınılmazdır. Doğal kaynakların sınırlı olması arzın artmasının önündeki en büyük engeldir. Bu iktisadi gerçekler yeni arayış ve yönelimlere sebep olmaktadır. Bu noktada kimyasallar devreye girmektedir. Dolayısıyla kimyasallar hayatımızın her noktasına girmiş durumdadır. Kimyasalların bu istilasının insan sağlığı üzerindeki etkileri üzerine pek çok araştırma yapılmış, makale yazılmıştır. Tehlikesi kesin olarak ispatlanmış kimyasalların yanında; tehlikesi şüpheli olan pek çok kimyasal da vardır. Konuya temkinli yaklaşan bazı biliminsanları; çalışmaların insanların hayatı boyunca maruz kalamayacağı dozlarla yapıldığını, bu kimyasalın tehlikeli olsa bile insan sağlığını doğrudan etkileyemeyeceğini tezini savunmaktadırlar. Kimyasallar tehlikeli olsun veya olmasın; günümüzde kanser vakalarının, ölü doğumların, gebelik anamolilerini, kısırlığın, vb. artmış olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Bu vakalardaki artma insanları atalarının yaşam tarzını incelemeye sevk etmektedir. Bu incelemeden dedelerimiz, belki de onların dedeleri her şeyin doğalını kullandıkları için uzun ve sağlıklı yaşamaktadır, sonucunu çıkartmaktayız. Günümüzde %100 doğal yaşamak imkansız, fakat kimyasal istilasını en aza indirmek mümkün. Bunun için sadece biraz dikkatli olmamız yeterli.

 

Mümkünse organik ürünler tercihiniz olsun: Pestisit kalıntısını önlemek adına mümkün olduğunca ürünlerin organik olanını tercih edin. Giderek yaygınlaşan organik ürünler tercihiniz olsun. Özellikle kendi ürünlerini satan köylü pazarlarını tercih edin. Meyve sebze dışındaki ürünleri organik tercih ediyorsanız mutlaka  ‘organik ürün’ logosunu arayın.

Sağlıklı et: Et ve et ürünlerinde antibiyotik ve hormon kullanımı sonrasında bu ürünlerin hayvan bünyesinden tamamen uzaklaşmadan yapılan kesim risk oluşturmaktadır. Bu ürünler yenilen et ve et ürünleriyle insana geçmektedir. Bunun dışında kesim ve satışa hazırlık aşamasında hijyene dikkat edilmesi son derece önemlidir. Bu nedenle bu tür ürünleri güvendiğiniz yerlerden, ürünlerinin analiz sertifikası olan yerlerden almaya özen gösteriniz.

Sağlıklı, temiz su için: Temiz su kaynaklarının giderek azaldığı günümüzde, sağlıklı ve temiz su konusunda oldukça titiz davranmalıyız. Bir çok bulaşıcı hastalığın ve toksik kimyasalın su ile bünyemize girebileceği unutulmadan; bu konuda gerekli hassasiyet gösterilmelidir. Bulunduğunuz bölgedeki şebeke suyunun analiz sonuçlarını internetten araştırın (belediyeler genelde sitelerinde yayınlamaktadır). Eğer limitler dahilinde bile olsa; limitlere yakın bulunan kirleticiler varsa bunlara yönelik arıtma sistemleri edinin. Özellikle arsenik ve kurşun içeren suları kullanmayın.

Konserve gıdaları tercih ederken düşünün: Konserve kutuları bisfenol-A (BPA) içerebilmektedir. Ayrıca bu ürünlerde koruyucu kimyasallar kullanılabilmektedir. Zorunlu kalırsanız hiç olmazsa cam kavanozlardaki ürünleri tercih ediniz.

 

Mikrodalga fırın kullanırken dikkat edin: Dondurulmuş gıdaları mikrodalgada orijinal ambalajlarında ısıtmayın. Dondurulmuş gıdaların ambalajlarında perflorooktanoik asit (PFOA) kullanılabilmektedir. Özellikle popcorn, şekerleme ve pizza kutularında bu madde yer alabilmektedir. Bu maddenin kanserojenik olduğu ve endokrin sistem üzerine etkileri olduğu bilinmektedir. Benzer şekilde mikrodalgada ısıtma yaptığınız diğer kaplarda da mikrodalga etkisi ile kimyasal geçirgenliğin artma ihtimali olduğundan bu tür ısıtmaları cam gibi inert kaplarla yapınız. Kesinlikle plastik kapları mikrodalga da ısıtmayınız.

 

BPA içermeyen ürünler satın alın: Plastik biberonlar, su şişeleri, bardaklar, saklama kapları gibi ürünlerde bisfenol-A (BPA) bulunma ihtimali vardır. Bisfenol-A’nin endokrin sistem üzerine zararlı etkisi olduğu bilinmektedir. Yapılan çalışmalar BPA’nın kanserojen, mutajen ve immün sistem üzerinde olumsuz etkisi olduğunu göstermektedir. Bu nedenle plastik kaplar yerine cam veya paslanmaz çelik ürünleri tercih ediniz.

 

Teflon kapları kullanırken dikkatli olun: Teflon, florlanmış etilen polimeri olan bir politetrafloroetilendir. PTFE polimerin ticari adı teflondur. Teflonun yüksek sıcaklıklarda sağlığa zararlı, toksik gazlar meydana getirerek bozunduğu bir gerçektir. Ancak bu bozulma  yaklaşık 400°C’nin üzerindeki bir sıcaklıkta meydana gelmektedir. Teflon aşırı sıcaklıkta tetrafloroetilen (TFE), hegzafloropropan (HFP), oktaflorosiklobütan (OFCB), perfloroizobütan (PFIB), karbonilflorür (COF2), karbontetraflorür (CF4), trifloroasetikasit (TFA), trifloroasetik asit florür, perflorobütan, silikon tetraflorür (SiF4), hidroflorikasit (HF), monofloroasetik asit (MFA) gibi toksik gazların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu risk eskimiş, çizik ürünlerde daha fazladır. Bu ürünlerin alternatifi seramik ve paslanmaz çelik olabilir.

Plastik kapları ısıtmayınız: Plastik kapları kesinlikle mikrodalgada ısıtmayın. Plastik kaplar içerisine sıcak maddeleri koymayınız. Isı plastik içeriğindeki kimyasalların gıda maddesine geçişine olanak sağlamaktadır.

 

Doğal temizlik ürünlerine geçin: Geleneksel temizlik ürünleri yarardan çok zarar verebilmektedir. En basit temizleme maddesi en az 7-8 kimyasal maddenin bileşiminden oluşmaktadır. Bu kimyasalların hepsinin güvenli olduğundan emin olamazsınız. Bunun için öncelikle güven veren kaliteli ürünler kullanmaya, sonrasında bu ürünlerin aşırısının kullanımından kaçının. En iyi temizlik maddesi sudur. Ancak bazı lekeleri gidermek için su yeterli olmamaktadır. Geleneksek temizlik ürünlerine alternatif soda, tuz, limon tuzu, boraks, sabun gibi ürünleri tercih edebilirsiniz. 

Döşeme ve mobilya alırken ve temizlerken dikkat edin: Döşeme ve mobilyalar yangınlarda zarar görmemesi için alev geciktirici bir tabaka ile kaplanabilmektedir. Eğer  bromlu alev geciktiriciler (BFRs) kullanılmışsa bunlar  sağlık açısından riskler oluşturmaktadır. Bunlar plastik, tekstil ve elektroniklerde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Ürünün alevlenmesini geciktirmektedir.  Bu madde normal gelişme için gereken hormonal fonksiyonları önemli derecede etkilemektedir. Bu maddelerin kanserojen olduğu yönünde yayınlar mevcuttur. Bu nedenle bu tür ürünleri alırken aşırı boyalı görünenlerin yerine daha doğal ve sade görünenleri tercih edin. Aynı zamanda oturma kısımları pamuk ve yünle doldurulmuş olanları tercih edin. Çünkü dolgu maddesinde de alev geciktiriciler kullanılabilmektedir. Bunun dışında döşeme ve mobilyaların temizliğinde kullanılan ürünler toksik kimyasallar içerebileceğinden bunun için de doğal temizlik maddelerine yönelin.

Halı ve döşemeler için leke çıkarıcılar PFOA içerebilmektedir: Bu da evlerimizde toksik PFOA birikimine neden olabilmektedir. Perflorooktanoik Asit (PFOA), floropolimerlerin yapımında kullanılan, suda çözünebilen, sudaki sıvıları ve yağları emulsifiye edebilen bir kimyasaldır. PFOA insanlar için toksik ve kanserojen bir maddedir. Ayrıca hormon dengesi üzerinde de etkileri bulunmaktadır. Amerika'da  yapılan bir çalışmada kan serumunda PFOA seviyesi yüksek olanlarda; kolestrol ve  ürik asit sevilerinde artma olduğu saptanmış ve PFOA ile ilişkilendirilmiş, erken hayvan deneylerinde US’de kronik böbrek hastalıkları ile PFOA arasında bir bağlantı olabileceği bildirilmiştir. 

VOCs (Uçucu Organik Bileşikler)’den uzak durun: Yapısında en az bir karbon ve hidrojen atomu içeren kimyasal bileşikler organik bileşikler adını alırlar. Kaynama noktaları 

50-260 °C arasındadır. Kolaylıkla buharlaşabilirler. Farklı birçok çeşidi bulunan uçucu organik bileşiklerin en önemli kaynakları inşaat ve dekorasyonda kullanılan malzemelerdir. Toksik özellik taşıyan bu bileşikler solunum yolu hastalıklarına sebep oldukları gibi, yüksek konsantrasyonlarda sinir sisteminde tahribata yol açmaktadır. Bu nedenle dekorasyon malzemelerini doğal ham maddelerden yapılmış ürünlerden tercih edin.

 

Ftalatlardan uzak durun: Ftalik asidin monohidrik alkoller ile yaptığı diesterlere ftalatlar denilmektedir. Genellikle plastiklerin esnekliğini arttırmak için kullanılmaktadırlar. Yumuşak plastikten yapılmış, oyuncaklar, oyuncak bebeklerin yüzleri, elleri, ayakları ftalat içerebilmektedir. En çok bilinen ftalat DEHP [di(2etilheksil)] ftalat’ın insanlarda kansere neden olduğu IARC  (Internatıonal Agency For Research on Cancer–Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı) tarafından kabul edilmiştir. Bazı ftalat türlerinin karaciğer ve böbrek üzerinde etkili olduğu bildirilmektedir. Bu nedenle çocuklarınıza oyuncak alırken; içeriğinde vinil kelimesi geçen ve PVC bulunan, ‘3’ geri dönüşüm kodu olan ürünleri tercih etmeyin. Plastik kokusu olan oyuncakları almayınız.

Ahşap oyuncakları alırken bile seçici olun: Genelde ahşap oyuncaklar zararsız olarak kabul edilir ve tavsiye edilir. Fakat ahşap oyuncaklar boyanıp, verniklenmişse bu oyuncaklarda tehlikeli olabilir. Bunun yerine bal mumu veya keten tohumu gibi doğal malzemelerle kaplanmış ürünleri tercih edin.

Oyuncaklardaki boyar maddelere dikkat edin: Oyuncaklarda kullanılan boyaların güvenli olup olmadığı son derece önemlidir. Buradaki risk; boyalarda kullanan kurşun ve kadmiyum gibi ağır metallerdir. Kurşun ve kadmiyum çocuklarda gelişimsel problemlere yol açan nörotoksik metallerdir. Boyalar açısından bir diğer risk de azo boyalardır. Tehlikeli azo boyalar içeren oyuncaklarla çocukların teması halinde, deri ve solunum yoluyla vücuda alınmasıyla bağırsaklardan emilerek; kanserojen etki yapan maddelere dönüşmektedir. Oyuncaklardaki boyalara özellikle dikkat ediniz. Oyuncakların zehirsiz boya malzemeleri ile boyanmış olanlarını tercih ediniz. Eğer elle dokunabileceğiniz bir şekilde ise (ambalajlanmamışsa) elinizle hafif kuvvet uygulayarak; elinizi sürtün. Elinize boya lekesi çıkıyorsa o ürünü tercih etmeyiniz. Mümkünse aşırı renkli ürünleri tercih etmeyiniz. 

Boya oyun hamuru gibi ürünlerde su bazlı olanları tercih edin: Çocuğunuzun resim yapmakta kullandığı boyalar, değişik şekiller yapmak için oynadığı hamurlar hem boya içeriği hem de diğer kimyasallar açısından risk taşıyabilir. Bu nedenle resim malzemesi için su bazlı boyaları tercih ediniz. Oyun hamurları doğal bir şekilde, evde kendiniz gıda boyalarında yapabilirsiz (İnternette kısa bir araştırmayla basit ve kullanışlı tariflere erişebilirsiniz.)

Pilli oyuncaklara dikkat ediniz: Özellikle küçük çocuklar pilli oyuncak almayınız. Alıyorsanız bile pil çocuğun kolayca çıkarabileceği şekilde olmamalıdır. Ara sıra pili akmaya karşı kontrol ediniz. Aksi halde çocuk pil içeriği ile temas edebilir.

 

Kullandığınız veya kullanacağınız ürünün içerisinde hangi kimyasalların olduğu mutlak araştırın: Araştırma yapabileceğiniz pek çok site bulunmakta. Bunlardan biri CosDNA. Ürün bazlı ve içerindeki kimyasal bazlı araştırma yapabilirsiniz. www.cosdna.com  adresine girip, Product Search kısmını tıklayıp, ürünün adını yazdığınızda ürünün içeriğindeki kimyasallar listelenmekte ve her kimyasalın karşısında fonksiyonu, tahriş etme potansiyeli ve güvenli olup olmadığı renkli kutucuklarla bildirilmektedir.

Yapay kokulara dikkat edin: Yapay kokular ftalat gibi tehlikeli kimyasallar ihtiva edebilir. Kokusuz ürünleri veya bitkisel kökenli uçucu yağlar ihtiva eden kokuları tercih edin.

 "Organik Ürün, Bitkisel Ürün" diye satılanlara da dikkat edin: Yeni bir pazarlama stratejisi olarak sadece kişisel bakım ürünlerinde değil, her türlü ürüne organik ifadesi eklenmektedir. Kozmetik ürünlerde kimyasal madde ….bitki özü, ….bitki ekstresi gibi ifadelerle maskelenmeye çalışılmaktadır. Eğer doğal bir ürün almak istiyorsanız mutlaka sertifikasına bakın. Organik veya doğal içerikli ürünlere etiketleri dünyanın en bilinen altı sertifika kuruluşu: Almanya’dan BDIH, Fransa’dan ECOCERT ve Cosmebio, İngiltere’den Soil Association, İtalya’dan ICEA ve Belçika’dan COSMOS-Standard. Dünya çapında en yaygın sertifikasyon kuruluşu ECOCERT’tir. Bu kuruluş adı veya amblemi bulunuyorsa o ürünün doğallığından şüphe edin.

En iyisi doğal ve kendi hazırladığınız ürünlerdir: İnternette kısa bir araştırma yaparak ‘ev yapımı kozmetik’ ürünler hazırlayabilirsiniz. Bitkisel doğal yağları, kil, yoğurt, yumurta gibi kolay bulunabilen ve hazırlanabilen tarifleri tercih ediniz.

 

Burada tehlikeli kimyasallardan bir kısmına yer verdik. Fakat paketlenmiş tüm ürünlere temkinli yaklaşmanızı, içeriğini sorgulamanızı tavsiye ederiz. Mutlu ve sağlıklı günler sizin olsun…