Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Bu yazımızda son günlerde çok sayıda ölüme neden olan ‘Sahte İçki’ konusuna dikkat çekmek istiyoruz. Genelde yılbaşı, sevgililer günü gibi özel günlerde sıkça rastlanan ‘Sahte İçki’ vakaları çok sayıda can almaktadır. Aslında en güzeli bu zararlı alışkanlığı terk etmek ama bu kişisel bir tercihtir. Sahte içki konusunda en büyük sahtekarlık alkol konusunda yapılmaktadır. Çünkü içki üretiminden yüksek maliyet kalemlerinden biri alkoldür. Ölümlere neden olabilen bu sahtekarlık etil alkol yerine metil alkol kullanılmasıyla yapılmaktadır.

 

Metil alkol (metanol) odun talaşının damıtılmasıyla elde edilir. Doğal olarak hiçbir canlı fermantasyonla metil alkol üretemez. Çok az miktardaki metanol dahi canlı organizma için zehirdir. 25 gram metanol içilirse; insanlarda körlüğe neden olur. Metil alkol endüstriyel kullanımı olan bir üründür. Gıda maddelerinin üretiminde girdi olarak kullanılması kesinlikle yasaktır ve kullanılamaz. Endüstride boya inceltici, teksir makine sıvısı, antifriz, cam temizleyici gibi maddelerin yapımında kullanılır. Saf metanol 1 atm basınçta 64,6oC’de kaynayan akışkan bir sıvı olup, parlak olmayan mavimsi bir alevle yanar[1].

 

İçkilerde bulunan ve bulunması gereken alkol çeşidi etil alkoldür (etanol). Etanol, bitkisel alkoldür. Renksiz ve yanıcı bir kimyasal bileşiktir. Alkollü içeceklerde kullanılan tek alkol türüdür. Ayrıca ilaçlarda da kullanılabilmektedir. Kimyasal formülü C2H6O olup EtOH ya da C2H5OH olarak da ifade edilmektedir. Saf etanol 1 atm basınçta 78,4oC’de kaynamaktadır[2].

Etil alkolün bitkisel hammaddeden elde edilmesinde bir miktar metil alkol de oluşabilir. Ayrıca çeşitli gıda maddelerinde üretim sırasında içerikteki kimyasalların etkileşmesi sonucu etil alkol oluşabilmektedir. Bu nedenle Türk Gıda Kodesi Alkolsüz İçecekler Tebliği’ne göre üretimin doğasından kaynaklı etil alkol miktarı en çok 3,0g/L’dir[3].  Türk Gıda Kodeksi'ne göre alkollü içeceklerden rakıda bulunmasına izin verilen metil alkol miktarı en fazla 150 gr/hektolitre, brendi/ brandy /weinbrandda, en fazla 200gr/hektolitre, üzüm cibresi distilat içkisinde en fazla 1000 gr/hektolitre’den fazla olmamalıdır[4]. Bu miktardan yüksek oranlarda metil alkol içeren ürünler sağlık açısından riskli olarak değerlendirilir.

 

Sahte İçki Nasıl Zehirler?

Sahte içki aracılığıyla alınan metil alkol, kana karışır. Kan yoluyla karaciğere gelen metil alkol önce, alkol dehidrogenaz ve formaldehid dehidrogenaz enzimleri tarafından önce yavaş olarak formaldehide, daha sonra aldehit dehidrogenaz enzimi ile formik aside metabolize edilir. Bu dönüşüm etil alkole oranla 5-10 kere daha yavaş oluşur. Yavaş yıkılım, metil alkolün organizmada birikimine neden olur. Formik asit sitokrom c oksidaz aktivitesini inhibe eder. Oluşan asidozun ana kaynağı formik asid olmakla birlikte laktik asid birikimi de asidoza katkıda bulunur. Oluşan format ve laktik asid anyon açığının artışına neden olur. Ayrıca körlük oluşumu birincil olarak formik aside bağlıdır[5]. 

             

Metil alkolün kandaki düzeyi 20 miligram/100ml üstünde olan dozlar toksik, yani zehirleyici doz olarak kabul edilmektedir. 40 miligram/100ml üstü çok ciddi bozukluklara yol açmakta, 80-100 miligram/100 ml düzey genellikle sınır düzeyi olarak kabul edilmektedir. Yani alınan metil alkol miktarına bağlı olarak, alınan 4-15 ml miktar körlük, 15-100 ml dozda ölüm meydana gelebilmektedir[6]. 

Zehirlenme belirtileri 12 - 24 saate kadar görülmeyebilir. Zehirlenme mide bulantısı, karın ağrısı, baş dönmesi, güçsüzlük gibi belirtilerle başlar ve merkezi sinir sisteminde çökme, körlük, tansiyon düşüklüğü, koma, ölüm ve bu olumsuz tablonun ciddi sonuçları olarak ortaya çıkar[5]. Gerçek içki nedeniyle ortaya çıkan şikayetler zamanla azalır. Sahte içki zehirlenmesinde şikayetler gittikçe artar, görme bozuklukları gibi şikayetler şiddetlenir.

 

Metil ve Etil Alkol Nasıl Ayırt Edilir?

Metil alkol ile etil alkol arasında renk ve koku açısından herhangi bir fark bulunmamaktadır. Etanol ile su her oranda karıştırılabilir, metanol de aynı özelliğe sahiptir. Etil alkol içildiğinde keyif vermekte ve sarhoş etmektedir. Metil alkol ise öncelikle sinir sistemini uyuşturmakta ve fazlası da öldürmektedir. 

Sahte rakının içeriğindeki metil alkolün belirlenmesi için basit bir test denenebilir: Rakı içerisine bir miktar yemek sodası ilave edilip değişiklikleri gözleyiniz. Eğer rengi süt beyaz olması gerekirken bulanıyorsa o rakıdan şüphelenilmelidir, bulanıklık meydana geliyorsa içerisinde metil alkol bulunma ihtimali yüksektir. Bu test kesin bir sonuç vermese de bir ön test niteliğindedir. Piyasada etil ve metil alkol ayrımının hızlı bir şekilde yapılabildiği ticari test kitleri mevcut olup, cüzi bir fiyatla elde edilebilmektedir. Örneğin chromptropic asit ile kolorimetrik olarak etil alkol metil alkol ayrımı yapılabilmektedir. Test metil alkol formaldehide dönüştürüldükten sonra chromptropic asit ile mor renk vermesi esasına dayanmaktadır. Bu test alkollü tüm içkiler için uygulanabilmektedir. Laboratuvar şartlarında ise metil ve etil alkol ayrımı daha kolay ve kesin bir şekilde yapılabilmektedir. Gaz kromatografisi, kütle kromatografisi, HPLC gibi donanımlı cihazlarla sahte içki çok kolay tespit edilebilmektedir. 

 

Tedavi Şekilleri

Hastanın etkilenme durumuna ve etkilenme özelliklerine göre farklı tedaviler uygulanmaktadır: Sıvı tedavileri, mide yıkanması, aktif karbon uygulaması, asidoz tedavisi vitamin uygulamaları, diyaliz uygulamaları, özel ilaçlar (panzehir özelliği gösteren) ve etil alkol tedavileri gibi. Hastanın gözleri hasar görmüşse gözler ışıktan korunmalıdır. Vücut sıcak tutulmalı, hasta sakinleştirilmelidir. 

Sahte İçkiye Karşı Ne Gibi Önlemler Alınabilir?

Alkollü içeceğin satış fiyatı ‘çok uygunsa’, mutlaka bir daha düşünün! Toplu şekilde içki servis eden işletmeler, yetkili dağıtıcılar dışındaki firmalardan alım yapmamaya özen göstermek zorundadır. Sahte içkinin ambalaj bilgilerine dikkat ederek anlaşılabilir:

 

1- İçkilerin orijinal ambalajında olup olmadığına dikkat edilmelidir. Yıpranmış ambalajlı ürünler kesinlikle alınmamalıdır.

2-İçki şişesinin üzerinde bakanlık onaylı kayıt numarası olup olmadığı kontrol edilir.

3- Ambalaj üzerinde TAPDK bandrolü aranmalıdır. Bandrol üzerindeki logolar yukarı-aşağı yönde hareket ettirildiğinde ve farklı açılardan bakılmak suretiyle kontrol edildiğinde, mavi-turkuvaz renk dönüşümüne dikkat edilmelidir.

4- Tüketim öncesi içkinin göz önünde açılması sağlanmalıdır. Kapağı açık ürünler alınmamalıdır. Ayrıca kapağın orijinal olmasına dikkat edilmelidir. Bazen kapak Japon yapıştırıcısı ile yapıştırılıp, ilk açılışta ‘tık’ sesinin gelmesi sağlanmaktadır.

5-Şişenin arka yüzünde Türkçe bilgilendirme etiketi olmasına dikkat edilmelidir.

6-Alkollü içki alınırken mutlaka fiş veya fatura alınız.

7- Şüphelenilen durumlarda, 174 Alo Gıda Hattı aranabilir [7, 8].

 

Kaynaklar

[1] Wikipedia, Metanol, http://tr.wikipedia.org/wiki/Metanol, Erişim tarihi:18.12.2013

[2] Wikipedia, Etanol, http://tr.wikipedia.org/wiki/Etanol, Erişim tarihi:18.12.2013

[3] Türk Gıda Kodeksi, Alkolsüz İçecekler Tebliği, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=9.5.11376&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=alkols%C3%BCz , Erişim Tarihi:18.12.2013

[4] Türk Gıda Kodeksi, Distile Alkollü İçecekler Tebliği, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=9.5.7993&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=2005/11, Erişim Tarihi:18.12.2013

[5] Türk Farmakoloji Derneği, Metanol Zehirlenmesinde Tanı ve Tedavi Rehberi, http://www.tfd.org.tr/eski/metil_alkol_zehirlenmesi.pdf, Erişim tarihi:18.12.2013

[6] Sahte Alkol Zehirlenmesi ve Tedavisi, http://www.turkmedikal.com/sahte-alkol-zehirlenmesi-ve-tedavisi.htm, Erişim tarihi:18.12.2013

[7] Olay.com.tr, Sahte İçkiyi Nasıl Anlarsınız?, http://www.olay.com.tr/haber/yasam-26691/sahte-ickiyi-nasil-anlarsiniz-135236.html#.UrLg9tJdVEI, Erişim tarihi:18.12.2013

[8] Ensonhaber.com, Sahte İçkiyi Nasıl Anlarsınız?,  http://www.ensonhaber.com/sahte-icki-nasil-anlasilir-2012-12-27.html, Erişim tarihi:18.12.2013