Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

En fazla sayıda uzay yürüyüşüne çıkma rekorunu elinde bulunduran kişi ise 2019 yılı itibariyle Anatoly Solovyev’dir. 16 kez uzay yürüyüşüne çıkan Solovyev’in uzayda araç dışı etkinlik yaparak geçirdiği toplam süre 82 saattir. Yani Solovyev ömrünün neredeyse 3,5 gününde uzayda araç dışında bulunmuştur. 11 Mart 2001 tarihinde Susan Helms ile Jim Voss’un STS-102 görevi sırasında Uluslararası Uzay İstasyonu ve Discovery uzay mekiği dışında çalışırken geçirdikleri süre 8 saat 56 dakika olup, en uzun uzay yürüyüşü olmuştur.

Uzay yürüyüşü yapmak, uzayda araç dışına çıkmak anlamına gelir. Bu yürüyüş “araç dışı etkinlik” (İng. extravehicular activity – EVA) olarak da adlandırılır. Bu tanıma göre Ay yürüyüşleri de uzay yürüyüşünün bir çeşididir. 1969-1972 yılları arasında, Apollo projesi kapsamında toplam 12 insan (Neil Armstrong, Edwin “Buzz” Aldrin, Pete Conrad, Alan Bean, Alan Shepard, Edgar Mitchell, David Scott, James Irwin, John W. Young, Charles Duke, Harrison Schmitt ve Eugene Cernan) Ay yürüyüşü yapmıştır.

Günümüzde uzay yürüyüşleri, Uluslararası Uzay İstasyonu’nun bakım ve iyileştirme işlemlerinin yerine getirilmesi ya da bilimsel deneyler yapılması amacıyla sıklıkla gerçekleştirilmektedir. Bu istasyon yürüyüşleri, görevin gerektirdiği işlere bağlı olarak genellikle 5 ilâ 8 saat arasında sürmektedir. Astronotlar uzay yürüyüşüne çıkmadan birkaç saat önce uzay giysilerini giyer. Basınçlandırılmış yani oksijenle doldurulmuş bu giysilerin içinde, astronotlar birkaç saat boyunca saf oksijen solur. 

Sadece oksijen solumak, astronotun bedenindeki tüm azottan kurtulmasını sağlar. Eğer bunu yapmaz ve araç dışına vücutlarında azot varken çıkarlarsa; omuzlarında, dirseklerinde, bileklerinde ve dizlerinde acı hissetmelerine neden olacak gaz baloncukları oluşabilir. Oksijen tankı kullanan dalgıçların da korunmaya çalıştığı vurgun yeme riskine eşdeğer olan bu olaya “bükümler” de (İng. the bends) denir; çünkü vücudun büküldüğü yerlerde acı hissedilir.

Azotlarından kurtulan astronotlar, hava kilidi veya hava cebi denilen özel bir kapıdan geçerek uzay aracından çıkar. Hava kilidinin iki kapısı olur. Astronotlar aracın içindeyken hava kilidi hava geçirmez biçimde kilitli olur ve böylece hava dışarı kaçamaz. Dışarı çıkmaya hazır olduklarında ilk kapıdan geçerler ve arkalarından sıkıca kapatırlar. Bunun ardından ikinci kapıyı açar ve uzaya çıkarlar. Geri döndüklerinde de dış kapıyı kapatmadan iç kapıyı açmazlar.

Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki astronotların uzay yürüyüşüne çıkarken giydiği uzay giysileri, yeterli miktarda hava ve içecek su gibi gereksinimleri karşılayacak şekilde donatılmıştır. “Araç dışı hareketlilik birimi” (İng. extravehicular mobility unit – EMU) adı verilen bu giysi; aynı zamanda onları aşırı sıcak ve soğuktan, zararlı uzay tozundan ve ışınımdan (radyasyondan) da korur. 2024 yılında Ay’a inişin planlandığı Artemis projesi için ise “araç dışı keşif hareketliliği birimi” (İng. exploration extravehicular mobility unit – xEMU) denilen yeni bir tasarım üzerinde çalışılmaktadır. 

Uzay yürüyüşü boyunca astronotlar bir ucu giysilerinde bir ucu istasyonda olan kordonlarla istasyona yakın kalırlar. Kullandıkları gereçlerin uçup gitmesini önlemek için onları da uzay giysilerine kordonlarla bağlarlar. Astronotların uzay yürüyüşü sırasında aldıkları bir diğer güvenlik önlemi de kısaca SAFER (İng. Simplified Aid for EVA Rescue) adı verilen sırt çantaları takmaktır. Küçük jet iticileri içeren bu cihazlar sayesinde, eğer bir astronotun kordonu kopacak olursa joystick benzeri bir kumandayla astronot kendini araca yönlendirip uzaya savrulmaktan kurtulabilir. Yani aslında uzay yürüyüşü için tasarlanan giysiler, insan bedeni biçiminde şekillendirilmiş minyatür birer uzay gemisi gibidir.

Kordonsuz olarak yapılan ilk uzay yürüyüşü 7 Şubat 1984 tarihinde STS-41B görevinde gerçekleştirilmiştir. Uzayda herhangi bir başka uzay aracına bağlı olmadan, İnsanlı Manevra Birimi (İng. Manned Maneuvering Unit – MMU) kullanarak bu ilk serbest uçuşu yapan astronot Bruce McCandless’tır. McCandless, MMU’yu kullanarak uzay aracı Challenger‘dan 90 metre kadar uzaklaşmış ve sonra geri dönmüştür. Kuşkusuz MMU’yu uzayda test etmek, büyük cesaret ve odaklanma isteyen bir işti. Neyse ki ilk sınamada ve sonraki denemelerde herhangi bir terslik olmadı.

1969-72 yılları arasında yapılan Ay yürüyüşleri dışında, uzayda yürüyüş yapmış olan uzay yürüyüşçülerinin uzun listesi bulunmaktadır. Bu listeye 18 Ekim 2019 tarihinde Jessica Meir’ın adı da eklenirken, daha önce üç uzay yürüyüşü yapmış olan Christina Koch’un yürüyüş sayısı da dörde çıkmış oldu. Sefer-61’in bu iki uçuş mühendisi, 7 saat 17 dakikalık uzay yürüyüşlerinde arızalı bir güneş pili şarj bileşenini değiştirdi. Ayrıca istasyona 2020’de fırlatılması planlanan Bartolomeo adlı yeni bir ESA (Avrupa Uzay Ajansı) yük platformunu desteklemesi için Columbus modülünün üstüne bir destek direği kurdular. İkilinin uzay yürüyüşü, Aralık 1998’ten bu yana Uluslararası Uzay İstasyonu’ndan yapılan 221. yürüyüş oldu. 

Kaynaklar:

Sevkan Uzel https://bilimfili.com/gecmisten-gunumuze-uzay-yuruyusleri/ 

What Is a Spacewalk? https://www.nasa.gov/audience/forstudents/k-4/stories/nasa-knows/what-is-a-spacewalk-k4.html

Space Station Spacewalks https://www.nasa.gov/mission_pages/station/spacewalks/

Extravehicular activity https://en.wikipedia.org/wiki/Extravehicular_activity

Spacewalk Spacesuit Basics https://www.nasa.gov/feature/spacewalk-spacesuit-basics

List of spacewalkers https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_spacewalkers

NASA Astronauts Wrap Up Historic All-Woman Spacewalk https://blogs.nasa.gov/spacestation/2019/10/18/nasa-astronauts-wrap-up-historic-all-woman-spacewalk/

Friday’s All-Woman Spacewalk: The Basics https://www.nasa.gov/feature/fridays-all-woman-spacewalk-the-basics

35 Years Ago: First Untethered Spacewalk https://www.kennedyspacecenter.com/blog/first-untethered-spacewalk