Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Ekonomik kayıplar süt veriminde azalma, hayvanların gelişmesinde gerileme, gebe hayvanlarda yavru atma, buzağı, kuzu ve oğlaklarda ölümlerden oluşmaktadır. Duyarlı hayvan sürülerinde hastalığa yakalanma oranı %100 e kadar ulaşır. İntensif olarak yetiştirilen hayvanlar organize olarak yetiştirenlere göre daha duyarlıdırlar. Yetişkin hayvanlarda ölüm oranı düşüktür fakat, genç hayvanlarda miyokardit ya da süt eksikliğine bağlı olarak ölüm oranı yüksektir. Şap virüsü antijenik olarak değişik gösteren virüslerden biridir ve 7 farklı serotipe (A, O, C, Asia1, SAT1, SAT2, SAT3) sahiptir.

Etiyoloji ve Bulaşma Yolları

Etken RNA kapsayan, Picornaviridae familyası içinde Aphtovirüsler alt familyasında yer alır. Diğer tek iplikçikli RNA virüslerinde olduğu gibi şap virüsü de doğal şartlarda yüksek mutasyon oranına sahiptir. Suşlar arası yüksek mutasyonlar, hastalıkla mücadelede aşı kullanımını güçleştiren önemli bir etkendir. Şap hastalığı Dünya Hayvan Sağlık Örgütü (OIE) tarafından ihbari mecburi hastalıklar listesinde yer almaktadır.

Şap virüsü oro-nasal (ağız burun) yolla organizmaya girer. Virüs farengial lenfoid dokuya ulaşarak burada çoğalır. Bunu takiben virüs lenfatik sisteme geçerek, kan yoluyla doku ve organları enfekte eder. Klinik belirtiler ortaya çıkmadan yaklaşık 4 gün boyunca, enfekte hayvanlarda virüs sekret ve ekskretlerde (süt, semen, ... ) görülebilir ve virüsü saçabilirler. Virüs çok küçük toz zerrecikleri içinde, alveoler bölgelere ve kan makrofajları yüzeyine direk taşınabilir.

Şap virüsünün yayılmasında önemli faktörler:

• Sürüye yeni enfekte hayvan girişi
• Virüs ile kontamine alet ve araçlar
• Virüs ile kontamine yem, su, süt veya biyolojik maddeler
• Virüs ile kontamine elbise, çizme veya ekipmanlar
• Kontamine et veya hayvan ürünleri
• Aerosol yolla

Şap Hastalığında Klinik Tablo Nasıl Görünür?

Klinik tablo virüsün suşuna, hayvanların yaş ve türüne göre faklılık gösterir. Klinik belirtler sığırlarda koyun ve keçilere göre daha ağır seyir eder. Tipik vakalar sığırlarda yüksek ateş, depresyon, solunum güçlüğü, ağız ve ayakta veziküllerin görülmesiyle karakterizedir. Sağımdaki hayvanlarda belirgin olarak süt veriminde düşme görülür. Dil üzerinde, damakta ve dudaklarda içi saman rengi sıvı ile dolu veziküller vardır. Hayvanlarda salya akması görülür. Veziküller birkaç saat sonra açılır ve açık kırmızı renkli ülserler meydana gelir. Genellikle ayaktaki rupturlar enfekte olur.

Sığırlardaki Klinik Belirtiler

• Yüksek ateş
• Titreme
• Donuk ve cansız bakışlar
• Salyalı ve şapırtılı ağız
• Ağız, dil ve dudaklarda yaralar
• Diş etlerinde hassasiyet ve içi dolu kabarcıklar
• Hassas ve ızdıraplı ayaklar
• Ağır vakalarda tırnak düşmesi
• Süt veriminde azalma
• Buzağılarda ölüm

 Koyunlardaki Klinik Belirtiler

• Sığırlarda görülen belirtilere ilave olarak;
• Durgunluk
• Halsizlik
• Aniden oluşan topallık
• Sürüden ayrı yatma isteği
• Kuzularda ölüm görülür

Teşhis Nasıl yapılır?

Laboratuvarda teşhis, etken izolasyonu veya serolojik yöntemlerle dayanmaktadır. Gelen marazi maddelerden ELISA ve Multiplex polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) testleri ile şap antijeni tespit edilerek virüsün serolojik tipi belirlenir. Şap virüsünün tip tayininin hastalığın teşhisi yanında epizootiyolojik olarak ve aşılama açısından da büyük önemi vardır. Bu açıdan klinik olarak hastalığın teşhisi konsa bile kesinlikle tip tayini için laboratuvara numune gönderilmelidir. Salgınlar dışında klinik olarak direk teşhis koymak güçtür. Veziküler stomatitis, Sığır vebası, Enfeksiyöz Bovine Rhinetracheitis, Mavidil, Sığır papuller stomatitisi, Bovine viral diare- Mukosal disease, Koyun ve keçi vebası gibi hastalıklarla karışabilir.

Şap Hastalığının Koruma ve Kontrol Programı nedir?

Kontrol tedbirlerinin amacı, virüs bulaşmasının önlenmesidir. Hayvan hareketlerinin önlenmesi en etkili tedbirlerden biridir. İnsanların enfekte çiftlikleri ziyareti önlenmelidir. Hayvan taşıyan araçlar dezenfekte edilmelidir.

Enfekte hayvanların kesimi virüs üretimini durdurur ve bulaşma zincirini kırar. Bu hastalığın sık görülmediği ülkelerde uygulanırsa ekonomik olacak bir yöntemdir.

Şap aşıları inaktif virüsler ile hazırlanır. Aşıda kullanılacak şap virüsünün seçimi çok önemlidir. Aşılama genellikle sığırlarda koyunlara oranla daha fazla olarak uygulanmaktadır. 

Şap Salgını Durumunda Alınacak Tedbirler:

1. Hijyen kuralları ile beraber kesim metodu

2. Kesim ve salgınların çevresinde aşılama ve hijyen kuralları uygulamak

3. Sığır popülasyonunun yıllık aşılanması

Şüphesiz ki şap hastalığı viral zoonozdur, fakat şap virüsü insanlara kolayca bulaşmaz, dolayısıyla insan sağlığı açısından riski yoktur.

Kaynaklar: 

FMD, oie.int/animal-health-in-the-world/official-disease-status

FMD, 2.01.05_Foot and Mouth Disease, OIE

FMD, oie.int/fileadmin/Home/eng/Media_Center/docs

http://www.sap.gov.tr/index_en.php

Foot- and-mouth disease as zoonosis, Bauer K, Arch Virol Supp. 1997; 13:95-7.