Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Ancak bu durum, belirtilerin tanınmasını ve doğru teşhis konmasını zorlaştırıyor. Özellikle frontotemporal demans (FTD) olarak bilinen form, psikiyatrik bozukluklarla karıştırılabiliyor ve hastalar yıllarca yanlış tanılarla yaşayabiliyor. Şimdi ise ABD’deki California Üniversitesi, San Francisco (UCSF) araştırmacıları, orta yaşta başlayan FTD'nin ardındaki biyolojik mekanizmaları daha iyi anlamamıza yardımcı olabilecek çarpıcı bulgulara ulaştı.

4.000’den fazla protein incelendi

UCSF’deki uzmanlar, Ulusal Sağlık Enstitüleri (NIH) desteğiyle yürütülen çok merkezli bir çalışmada, omurilik sıvısında yer alan 4.000'den fazla proteini analiz etti. Katılımcılar arasında, FTD’ye genetik yatkınlığı olan ve hastalık tanısı almış 116 birey ile bu kişilerin sağlıklı yakın akrabaları yer aldı. Bu sayede, hastalığın kalıtsal formlarında, yaşam boyu biyobelirteçlerin nasıl değiştiği canlı bireylerde gözlemlenebildi.

Araştırmanın kilit bulgularından biri, FTD hastalarında gen ifadesini düzenleyen RNA metabolizmasında aksaklıklar olduğuna işaret eden proteinlerin yoğunluğundaki değişim oldu. Aynı zamanda, sinir hücreleri arasındaki bağlantıları etkileyen çeşitli proteinlerde de belirgin farklılıklar tespit edildi. Bilim insanlarına göre bu proteinler, FTD’nin orta yaşta ortaya çıkmasından önce bile tespit edilebilecek ilk biyolojik izler olabilir.

Tanı koymak kolay değil

FTD, Alzheimer gibi daha yaygın demans türlerinden farklı olarak, bellek yerine daha çok kişilik değişiklikleri, davranışsal sorunlar ve dil bozukluklarıyla kendini gösteriyor. Bu da, depresyon, bipolar bozukluk, şizofreni veya Parkinson hastalığı gibi başka durumlarla karıştırılmasına neden oluyor. UCSF Bellek ve Yaşlanma Merkezi’nden araştırmacı Dr. Rowan Saloner, “Frontotemporal demans, bireyleri hayatlarının en üretken dönemlerinde etkiliyor ve onları bağımsızlıklarından ediyor. Ancak ne yazık ki şu anda hastalığı yaşayan bir kişide kesin tanı koyabileceğimiz spesifik bir biyobelirteç yok,” diyor.

Hedef: erken tanı ve kişiselleştirilmiş tedavi

Elde edilen protein verilerinin, gelecekte demansı erken evrede saptamak için kullanılabilecek tanı testlerinin temelini oluşturabileceği düşünülüyor. Böylece hastalar, hastalık ilerlemeden klinik deneylere katılabilecek ve kişiye özel tedavilere yönlendirilebilecek. Saloner bu konuda, “Erken dönemde FTD belirtilerini tanıyabilirsek, bu hastaları doğru kaynaklara yönlendirme ve onlara daha etkili, bireyselleştirilmiş tedaviler sunma şansımız olur,” diyor.

Ailevi formlar üzerinden geniş bir pencere açılıyor

Çalışmaya katılan hastaların tümü, kalıtsal FTD taşıyıcısıydı. Bu, araştırmacılara nadir bir fırsat sundu çünkü hastalığın genetik temelli formları, henüz klinik semptomlar ortaya çıkmadan biyobelirteçlerin nasıl değiştiğini anlamak açısından büyük önem taşıyor. Kalıtsal olmayan FTD formlarında bu tür analizler ancak otopsi sonrası yapılabiliyor.

FTD üzerine yapılan bu kapsamlı protein haritalandırması, sadece tanıya değil, aynı zamanda hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilecek ya da durdurabilecek potansiyel hedefleri de işaret ediyor. Bilim insanları, RNA düzenleyici proteinler ve sinaptik iletişimde görev alan proteinlerin FTD tedavisinde yeni ilaçlar geliştirilmesi için başlangıç noktası olabileceğini düşünüyor.

Orta yaşta başlayan demans, hem hastalar hem de aileleri için derin etkiler yaratıyor. Bu çalışma, FTD’nin karanlıkta kalan biyolojik yönlerini aydınlatırken, tanı ve tedavi süreçlerinde devrim yaratabilecek yeni yollar açıyor.

 Yazar: Saliha Kaygısız

Kaynakça:

1. Rowan Saloner, Adam M. Staffaroni, Eric B. Dammer, Erik C. B. Johnson, Emily W. Paolillo, Amy Wise, Hilary W. Heuer, Leah K. Forsberg, Argentina Lario-Lago, Julia D. Webb, Jacob W. Vogel, Alexander F. Santillo, Oskar Hansson, Joel H. Kramer, Bruce L. Miller, Jingyao Li, Joseph Loureiro, Rajeev Sivasankaran, Kathleen A. Worringer, Nicholas T. Seyfried, Jennifer S. Yokoyama, Salvatore Spina, Lea T. Grinberg, William W. Seeley, Lawren VandeVrede, Peter A. Ljubenkov, Ece Bayram, Andrea Bozoki, Danielle Brushaber, Ciaran M. Considine, Gregory S. Day, Bradford C. Dickerson, Kimiko Domoto-Reilly, Kelley Faber, Douglas R. Galasko, Tania Gendron, Daniel H. Geschwind, Nupur Ghoshal, Neill Graff-Radford, Chadwick M. Hales, Lawrence S. Honig, Ging-Yuek R. Hsiung, Edward D. Huey, John Kornak, Walter Kremers, Maria I. Lapid, Suzee E. Lee, Irene Litvan, Corey T. McMillan, Mario F. Mendez, Toji Miyagawa, Alexander Pantelyat, Belen Pascual, Joseph Masdeu, Henry L. Paulson, Leonard Petrucelli, Peter Pressman, Rosa Rademakers, Eliana Marisa Ramos, Katya Rascovsky, Erik D. Roberson, Rodolfo Savica, Allison Snyder, Anna Campbell Sullivan, M. Carmela Tartaglia, Marijne Vandebergh, Brad F. Boeve, Howie J. Rosen, Julio C. Rojas, Adam L. Boxer, Kaitlin B. Casaletto. Large-scale network analysis of the cerebrospinal fluid proteome identifies molecular signatures of frontotemporal lobar degeneration. Nature Aging, 2025; DOI: 10.1038/s43587-025-00878-2
2. University of California - San Francisco. (2025, May 16). How do middle-aged folks get dementia? It could be these proteins. ScienceDaily. Retrieved May 30, 2025 from www.sciencedaily.com/releases/2025/05/250516134531.htm