Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Psikoloji literatüründe “procrastination” olarak bilinen erteleme davranışı uzun yıllardır basitçe tembellik ya da motivasyon eksikliği olarak görülüyor. Ancak bazı araştırmalar bu davranışın düşündüğümüzden daha karmaşık olabileceğini söylüyor.,

Öncelikle şunu söylemek isteriz: Erteleme, psikiyatrik tanı kılavuzlarında bağımsız bir hastalık olarak geçmiyor. Yine de klinik açıdan önemli bir problem kabul ediliyor çünkü yalnızca akademik ya da iş hayatını değil, ruhsal iyilik halini de derinden etkileyebiliyor. Çeşitli çalışmalarda erteleme eğilimiyle stres, depresyon ve kaygı bozuklukları arasında güçlü bir ilişki bulunmuş durumda.

Size ilginç bir araştırmadan bahsetmek istiyorum. İsveç’te üniversite öğrencileriyle yapılan dokuz aylık bir takip çalışmasının amacı, ertelemenin uzun vadede sağlıkla olan bağlantılarını incelemekti. Sonuçlar görüldü ki, erteleme eğilimi yüksek olan öğrencilerde ilerleyen aylarda depresyon, anksiyete ve stres seviyeleri artıyordu. Bunun yanında kronik ağrı, uyku problemleri, daha az fiziksel aktivite ve sosyal yalnızlaşma gibi sorunlar da daha sık ortaya çıkıyordu. Yani erteleme sadece işleri geciktirmiyor, zamanla beden ve ruh sağlığımızı da etkiliyor.

Hala bu davranışın kökenleri anlaşılmaya çalışıyor, genetik araştırmalardan elde edilen bulgular erteleme eğiliminin dürtüsellik gibi kişilik özellikleriyle ortak bir genetik altyapıya sahip olabileceğini öne sürüyor. Yani en azından kısmen “doğuştan gelen” bir eğilim söz konusu olabilir. Bunun yanında beynin ödül ve motivasyon sistemleri de işin içinde.

Peki asıl soruya gelelim, neden erteliyoruz? Zaman-motivasyon ilişkisini açıklayan Temporal Motivation Theory (TMT) bu konuda ilginç bir bakış açısı sunuyor bizlere. Teoriye göre bir görevin değeri son teslim tarihi yaklaştıkça artıyor. Yani insan zihni yakın gelecekteki ödülleri daha değerli buluyor, uzak geleceğin faydalarını ise küçümsüyor. Davranışsal ekonomi literatüründe “present bias” olarak bilinen bu eğilim, anlık ödüllerin uzun vadeli kazançlardan daha çekici olmasına neden oluyor. Böylece ertelenen işler, zihinsel olarak hep “yarın daha önemli” hale geliyor.

Bunun yanında, depresyon, anksiyete ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi durumlar erteleme eğilimini güçlendirebiliyor. Mükemmeliyetçilik ise başka bir tetikleyici. Bazı bireyler kusursuz bir sonuç elde edemeyeceği endişesiyle işe başlamakta zorlanıyor. Psikanalitik yaklaşımlar ise ertelemeyi, egoyu tehdit eden görevlerden kaçınmak için kullanılan bir savunma mekanizması olarak görüyor, anksiyete uyandıran işlerin zihinsel olarak bastırılması bu şekilde gerçekleşiyor.

Tüm bu bulgular bize şunu söylüyor, erteleme yalnızca irade eksikliğiyle açıklanamaz. Bu davranışın üstesinden gelmek için bilişsel-davranışçı teknikler, işleri küçük parçalara bölmek, zaman planlaması yapmak ve motivasyonu artırıcı stratejiler kullanmak etkili olabiliyor. Sonuç olarak erteleme resmi olarak bir hastalık değil ama üretkenliği, yaşam kalitesini ve sağlığı ciddi biçimde etkileyen çok boyutlu bir davranış. Yüzeyde basit bir “erteledim” gibi görünebilir ama derinlerde genetik yatkınlıklar, bilişsel önyargılar ve duygusal kaçınmanın birleşimi var. Belki de çözüm “daha çok çalışmak” değil, neden ertelediğimizi daha iyi anlamakta yatıyordur.

 Yazar: Eylül Rürzgar Üzer 

Kaynak:

1.Steinert C, Heim N and Leichsenring F (2021) Procrastination, Perfectionism, and Other Work-Related Mental Problems: Prevalence, Types, Assessment, and Treatment—A Scoping Review. Front. Psychiatry 12:736776. doi: 10.3389/fpsyt.2021.736776

2.Johansson F, Rozental A, Edlund K, et al. Associations Between Procrastination and Subsequent Health Outcomes Among University Students in Sweden. JAMA Netw Open. 2023;6(1):e2249346. doi:10.1001/jamanetworkopen.2022.49346

3.Sirois, F. M. (2016). Procrastination, stress, and chronic health conditions: A temporal perspective. In Procrastination, health, and well-being (pp. 67-92). Academic Press.

4. XIAO Yao, WANG Xueke, FENG Tingyong. Why do humans procrastinate? An interpretation based on a multi-modal and multi-omics perspective[J]. Advances in Psychological Science, 2025, 33(3): 520-536.

5.https://time.com/51883/procrastination-is-in-your-genes/

6.https://en.wikipedia.org/wiki/Temporal_motivation_theory

7.     https://neurolaunch.com/is-procrastination-a-mental-illness/