Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Dünyamızı saran, atmosferimizin ayrılmaz parçası olan bulutlar temelde aynı materyallerden oluşurlar. Gökyüzünde yüzen su damlacıkları veya buz kristallerinden oluşmalarına rağmen o anki hava olaylarına göre birbirlerinden çok farklı şekilde görünürler. Bu farklılıklar bize hava durumu değişikliklerini tahmin etmekte yardımcı olabilir.

içimiz sıkıldığında kafamızı kaldırıp baktığımızda bizi rahatlatan ya da daha çok kasvete sokan, hava tahminleri yapmamıza yardımcı bulutlar ve bulut şekilleri nasıl oluşur, bu bulutların özellikleri nelerdir?

Bulutlar nasıl oluşur?

Bulutlar, temel olarak havadaki su damlacıkları veya minik buz kristallerinin yoğunlaşması ile oluşan kitlelerdir. Bulutların oluşumunda hem yeryüzü şekillerinin hem de hava olaylarının rolü olduğundan, bulut oluşumlarını gözlemleyerek bu etkenler hakkında bilgi edinmek de mümkündür. Bulutların oluşum sürecinde, yeryüzünden sıcak hava dalgaları ile yükselen su damlacıkları rol alır. İrtifa (yükseklik) arttıkça gerçekleşen doğal soğuma süreci, yüksek irtifalardaki hava olayları, alçak basınç bölgeleri veya dağlar gibi yer şekillerine çarpmaları gibi sebepler ile giderek soğuyan bu damlacıklar, havanın yoğuşma noktasının altında bir sıcaklık ve basınç seviyesine ulaştıklarında yoğuşarak gözle görülür hale gelirler. Bu yoğuşma esnasında havada bulunan toz zerresi, polen ve benzeri parçacıklar ise çekirdek görevi görerek, su damlalarının etraflarında toplanmasını sağlayıp bulut oluşumu sürecinin hızlanmasında rol oynayabilirler.

Yüksek Bulutlar:

• Cirrus
• Cirroculumus

Orta Yükseklikte Bulunan Bulutlar:

• Altostratus
• Altocumulus
• Nimbostratus

Alçak Yükseklikte Bulunan Bulutlar: 

• Cumulus
• Stratus
• Cumulonimbus
• Contrails
• Mammatus
• Orographic
• Lenticular

 Yüksek Bulutlar

Yüksek bulutlar (600 metre üzeri) olarak adlandırılan bulut türleri, 6096 metre (20.000 feet) üzerinde oluşur ve “cirro” ön ekiyle adlandırılırlar. Yüksek irtifalarda oluşur ve gölge yaratmazlar. Bu seviyedeki bulutlar genelde buz kristallerinden oluşurlar ve ince, çizgili ve beyaz görünürler. Cirrus, Cirrocumulus ve Cirrostratus olarak üç ana gruba ayrılırlar.

Cirrus

Latince at kuyruğu, saç tutamı anlamına gelen Cirrus bulutları, gökyüzündeki ince buz tanelerinden oluşan narin, tüylü görünümlü bulutlardır. İnce şekilleri, buz kristallerini büken ve şeritler halinde yayan rüzgâr akımlarıyla oluşur. Genelde sakin havalarda görebileceğimiz bu bulutlar, ince, uzun ve çizgisel formdadırlar. 

Cirrocumulus

Latince kümelenmiş, toplanmış anlamına gelen Cirrocumulus bulutları da Cirrus bulutlarına benzer şekilde buz taneciklerinden oluşur. İçlerinde bulunan buzlanmamış su tanecikleri dolayısıyla bazen parçalı, tabaka benzeri görünümde bazen de dalgalarla dolu veya küçük tanelerden oluşmuş kümeler halinde görünürler. 

Cirrostratus

Latince yayılmış, ince serpilmiş anlamına gelen Cirrostratus bulutları, yüksek miktarda su damlacığından oluşması sebebiyle tüm gökyüzünü bir örtü gibi kaplayan ince, beyaz bulutlardır. En çok kışın görülen bu bulut türü, içerdiği yüksek nem miktarı sebebiyle yağmur veya kar habercisi olarak da bilinirler. Aynı zamanda güneş veya ayın etrafında bir hale oluşumuna da sebep olabilirler.

Orta yükseklikteki bulutlar

Orta yükseklikteki bulutlar (2000-6000 metre), “Alto” ön eki verilen, troposferin orta seviyesindeki bulutlardır. Yüksekliğe, yılın zamanına, troposferin dikey sıcaklık yapısına göre oluşan bu bulutlar sıvı su damlacıkları, buz kristalleri veya donma noktasının altındaki seviyede olan damlacıklardan oluşurlar. Orta seviye bulutlar; Altostratus, Altocumulus, Nimbostratus olarak üçe ayrılır. 

Altostratus

Buz kristalleri ve su damlacıklarından oluşan gri veya mavi-gri renklerdeki bulutlardır; bu bulutlar genellikle tüm gökyüzünü kaplar. İçinde biriktirdiği su damlacıkları ve kapalı görüntüsü yoğun yağmur yağışlarının habercisi konumundadır.

Altocumulus

Parçalı ve gri katmandan oluşan, birçok küçük, tüylü ve dalgalı görünümlü bulutlardır. Sıvı su taneciklerinden oluşurlar ancak genellikle yağmur üreten bir yapıya sahip değillerdir; ilkbahar ve yaz aylarında oluşan bulutlardır.

Nimbostratus

Yağmur veya kara dönüşen gri renkli ve kalınlıkları dolayısıyla güneş ışığını engelleyen karanlık bulutlardır. 

Alçak yükseklikteki bulutlar

Alçak yükseklikte bulutlar (2.000 metre altında), adları “strato” kelimesinden türetilmiş olmasına karşın, düşük seviyeli bulutların sahip olduğu bir ön ek yoktur. 6.500 fit altında oluşan bu bulutlar, sıvı su damlacıklarından veya aşırı soğutulmuş damlacıklardan oluşur. Kışın, fırtınalı havalarda görülen bulutlardır. Alçak seviyedeki bulutlar yatay katmanlı ve dikey katmanlı olarak iki şekilde oluşur ve genelde yağmurlu havaların habercisidir. 

Cumulus

Gökyüzünde kabarık, beyaz pamuk topları gibi gözüken bulut türüdür. Gün batımında güzel bir görüntü oluşturur ve değişen boyutları ve şekilleri onları gözlemleyip, hayal gücümüzü kullanarak bir şeylere benzeterek eğlenmemize sebep olabilir. Ancak tepelerinin yuvarlaklaşıp, renginin griye dönmesi yağmur habercisi olabilir. 

Stratus

Genellikle tüm gökyüzünü kaplayan ince, beyaz tabakalar gibi gözüken bulut türüdür. Çok ince oldukları için nadiren yağmur veya kar üretirler. Bazen dağlık alanlarda veya tepelerde sis gibi görünürler. 

Cumulonimbus

'Fırtına bulutu' olarak da bilinen bu bulut türü devasa bir kule gibi görünen bulut türüdür. Üst kısmı genellikle düz, çizgisel ve liflidir. Genelde çok karanlık olan bu bulut türü alçakta ve düzensiz bir şekilde bulunur. Dolu yağışı ve hortum üreten bulut türlerindendir. 

Contrails

Yüksek fitlerde uçan jet uçakları sebebiyle oluşan bulutlardır. Jet motorlarının egzozundaki su buharından yoğunlaşan su damlacıkları tarafından oluşurlar. Doğal bir oluşum olmasa da bulut kategorisine girerler ve gökyüzündeki nem katmanları hakkında bilgi sahibi olmamıza yardımcı olabilir.

Mammatus

Bu bulutlar aslında Altocumulus, Cirrus, Cumulonimbus benzeri şekillere sahip bulut türleridir. Keseler halindeki görüntüsü, bulutun içindeki soğuk hava aşağı yöneldiğinde oluşur. Şiddetli yağışların habercisi olabilir.

Orographic

Bu bulutlar, şekillerini havayı üzerlerinde veya çevresinde hareket etmeye zorlayan dağlardan veya tepelerden alırlar. Deniz meltemleri sebebiyle de oluşabilecek bu bulut türü genellikle iki hava kütlesinin buluştuğu çizgiler olarak görünürler. Öğleden sonra gök gürültülü ve sağanak yağışların habercisi olabilir.

Lenticular

Merceksi bulutlar olarak anılan bu bulutlar, mercekler, bademler veya uçan daireler şeklindedir. Şekillerini engebeli arazilerden veya sadece su damlacıklarının düz arazide yükselme şeklinden alabilir. Hava olaylarına yönelik bilgi almamızı sağlamaz. 

Türlerini ve şekillerini bir kenara koyup bakacak olursak, bizlere çok da büyük gözükmeyen bir bulut aslında yaklaşık 1 kilometre çapında ve 4 milyar metreküp hacme sahip, 1 ile 5 milyon kilogram arasında su barındırır. Bulutların oluşumunu sağlayan su damlacıkları o kadar küçüklerdir ki, ışıkları doğrudan yansıtır ve bizler de pamuk gibi beyaz bulutları görürüz. Ancak su damlacıkları ne kadar birleşir ve kalınlaşırsa o kadar karanlık ve ışığı yansıtmayan bulutlar oluşur. 

Kaynak: Webtekno