Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Çoğu insan beyni sabit bir sistem gibi düşünür. Çocuklukta şekillenir, ardından durağanlaşır ve hep aynı kalır. Oysa nörobilimde bunun tam tersi söyleniyor. Araştırmalar beynin yaşam boyu kendini yenileyen, sürekli değişime açık ve dünyanın en dinamik organlarından biri olduğunu söylüyor. Peki beyin gerçekten ne kadar sıklıkla kendini yeniler ve bu değişimler hangi koşullarda ortaya çıkar?

Öğrenme, çevresel uyaranlar, yaşlanma ya da travma gibi pek çok faktör bu değişimleri tetikler. Sinaptik bağlantılar güçlenir ya da zayıflar, yeni dallanmalar oluşur, hatta bazı bölgelerde yeni nöronlar bile doğar. Yani her deneyim beynimizde iz bırakır, kullandığımız yollar güçlenir, kullanmadıklarımız ise zamanla Nöroplastisite, beynin kendi yapısını ve işlevini yeniden düzenleme kapasitesidir. silikleşir.

Araştırmalar beynin en küçük seviyede bile sürekli değişim halinde olduğunu gösteriyor. “Sinaptik plastisite” dediğimiz bu süreç aslında her yeni öğrenmede ya da alışkanlıkta devreye giriyor. Kısacası, beynimiz neredeyse her saniye kendini yeniden ayarlıyor. Uzun yıllar boyunca yetişkin bir beyinde yeni hücrelerin oluşmadığı sanılıyordu. Oysa bugün biliyoruz ki hipokampüs gibi bazı bölgelerde yetişkinlikte de yeni nöronlar doğmaya devam ediyor. Bu süreç öğrenme, hafıza ve duygusal düzenlemede kritik bir rol oynuyor. Hatta egzersiz yapmak ya da zengin bir çevrede bulunmak bu süreci hızlandırabiliyor.

İlginç bir örnek vermek gerekirse orta yaş ve üstü bireylerde hipokampüs hacminin yılda %1–2 oranında küçüldüğü biliniyor. Ancak düzenli egzersiz yapan kişilerde bu küçülme sadece durmakla kalmıyor, tersine dönüşüyor. Bir yıllık aerobik egzersiz sonrasında hipokampüsün hacminin %2’ye yakın arttığı gösterilmiş. Yani beynimiz sandığımızdan çok daha esnek ve yetişkinlik sonrasında bile yeniden büyüyebiliyor.

Çocuklukta beyin adeta bir sünger gibidir, bağlantılar çok hızlı kurulup silinir. Yetişkinlikte bu süreç daha yavaşlar ama asla tamamen durmaz. Yaşlılıkta plastisite azalır fakat yeni öğrenme ve zihinsel zorluklarla yeniden aktive olabilir. Yani beynimiz doğru koşullar sağlandığında her yaşta kendini yenileyebilir. Plastisite sadece ilerlemek demek değildir, bazen geriye gitmek de bu sürecin bir parçasıdır. Kullanılmayan bağlantıların silinmesi, yani “downward plasticity” aslında beynin daha verimli çalışması için önemli bir mekanizma.

Peki ne kadar sürede oluyor? Alışkanlık edinme sürecinin ortalama 21–66 gün sürdüğü biliniyor. Daha karmaşık beceriler için aylar hatta yıllar gerekebiliyor. Yani nöroplastisitenin zaman çizelgesi, yaşa, çevreye, deneyime ve çabanın düzenliliğine göre değişiyor.Sonuç olarak beynimiz düşündüğümüz gibi durağan değil tam tersine, sürekli kendini yeniden yazan bir sistem. Sinaptik bağlantılar saniyeler içinde değişebilir, yeni nöronlar haftalar içinde ortaya çıkabilir, yapısal dönüşümler ise aylar alabilir. Yaş, çevre ve zihinsel etkinlikler bu sürecin hızını belirliyor. Nöroplastisite yalnızca çocukluk çağına özgü bir ayrıcalık değil hayat boyu öğrenmenin, iyileşmenin ve uyum sağlamanın biyolojik temeli

Kaynak:Eylül Rüzgar Üzer

1.Marzola, P., Melzer, T., Pavesi, E., Gil-Mohapel, J., & Brocardo, P. S. (2023). Exploring the Role of Neuroplasticity in Development, Aging, and Neurodegeneration. Brain sciences, 13(12), 1610. https://doi.org/10.3390/brainsci13121610

2. Wu H, Yan H, Yang Y, Xu M, Shi Y, Zeng W, Li J, Zhang J, Chang C and Wang N (2020) Occupational Neuroplasticity in the Human Brain: A Critical Review and Meta-Analysis of Neuroimaging Studies. Front. Hum. Neurosci. 14:215. https://doi.org/10.3389/fnhum.2020.00215

3.  Milbocker KA, Smith IF, Klintsova AY. Maintaining a Dynamic Brain: A Review of Empirical Findings Describing the Roles of Exercise, Learning, and Environmental Enrichment in Neuroplasticity from 2017-2023. Brain Plasticity. 2024;9(1-2):75-95. https://doi.org/10.3233/BPL-230151

4.Diniz, C.R.A.F., Crestani, A.P. The times they are a-changin’: a proposal on how brain flexibility goes beyond the obvious to include the concepts of “upward” and “downward” to neuroplasticity. Mol Psychiatry 28, 977–992 (2023). https://doi.org/10.1038/s41380-022-01931-x

5.https://www.physio-pedia.com/Neuroplasticity?6.     https://en.wikipedia.org/wiki/Adult_neurogenesis?

https://en.wikipedia.org/wiki/Neurobiological_effects_of_physical_exercise