Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Bu araçlar bize inanılmaz kolaylık sağlıyor ancak modern beynin çalışma biçiminde de sessiz ama önemli değişiklikler yaratıyor. Peki bu dışsal araçlara bağlılık, hafızamızı ve bilişsel kapasitemizi nasıl etkiliyor?

Öncelikle “intention offloading” yani niyetlerin dışa devri kavramına bakalım. 2022 tarihli bir derleme, beynimizin gelecekte yerine getireceği niyetleri (örneğin bir şeyi hatırlamak) dışsal araçlara bırakma eğiliminde olduğunu açıklıyor. Takvimler, yapılacaklar listeleri ve hatırlatıcı uygulamalar, zihnimizin yükünü hafifletiyor. Ancak bu durumun olası bedeli, içsel hafıza kaynaklarının zayıflaması olabilir. Benzer şekilde “Google etkisi” olarak bilinen dijital amnezi fenomeni de, internette kolayca ulaşılabilir bilgiye aşırı güvenin o bilgiyi akılda tutma isteğini azaltabileceğini gösteriyor. İnsanlar bilgiyi değil o bilginin nerede bulunduğunu hatırlamaya yöneliyor.

GPS kullanımının beyin üzerindeki fiziksel etkileri ise daha somut: 2020’de Scientific Reports’ta yayımlanan bir çalışmada sık GPS kullanan bireylerin kendi başlarına yol bulduklarında mekansal hafızalarının belirgin şekilde zayıfladığı bulundu. Özellikle hipokampusa dayanan hafıza stratejilerinin azalması zihinsel harita oluşturma ve çevresel unsurları kodlamada azalma anlamına geliyor. Üç yıl sonra yapılan takipte bu düşüş sürdürülebilir şekilde gözlenmiş. Bu bağlamda GPS’in sürekli kullanımının beynin navigasyon ve planlama işlevlerinden sorumlu ağları pasifleştirdiğine dair sinyal veriler de ortaya çıktı. Yani teknoloji bazen beynin o bölümlerini uykuya yatırabiliyor.

Bu olgular sağlık açısından da anlam taşıyor. Özellikle hipokampusun zayıflaması, uzun vadede Alzheimer gibi nörodejeneratif hastalıklara karşı beyin direncini azaltabiliyor. Araştırmacılar GPS yerine çevresel keşif yapmanın ve navigasyon becerilerimizi aktif tutmanın bilişsel rezervi koruduğunu belirtiyor. Yine de bu gelişmelerin bir yönü de olumlu olabilir. GPS benzeri araçlar navigasyon yükünü hafifleterek zihnimizi başka görevler için serbest bırakabilir, bu da bilişsel kaynakların yeniden yönlendirilmesine olanak tanır.

Yapılan analizlere göre internet, GPS ve benzeri teknolojilerin hafıza ve öğrenme süreçlerimizi değiştirdiği açıkça görülüyor. Yapay zekanın bu dönüşümü nasıl şekillendireceği ise hala çalışılıyor. Bilim artık bu değişikliklerin hem fırsat hem de risk barındırdığını vurguluyor.

Toparlayacak olursak GPS, arama motorları ve dijital hatırlatıcılar, gündelik yaşamı kolaylaştırmakla kalmıyor aynı zamanda beynimizin neyi, nasıl hatırlayacağını da yeniden kodluyor. Teknolojik “hafıza yardımı” hayatımıza konfor katarken kendi hafızamıza ve navigasyon becerimize dair ince ama derin etkiler yaratıyor. Bu nedenle teknolojiyi verimli kullanırken zihinsel becerilerimizi kaybetmemek adına dengeyi kurmak da önemlidir.

Yazar:Eylül Rüzgar Üzer

Kaynak

1. https://www.nature.com/articles/d41586-025-00292-z

2.https://en.wikipedia.org/wiki/Spatial_memory

3. https://www.scientificamerican.com/article/how-gps-weakens-memory-mdash-and-what-we-can-do-about-it/

4.https://opmed.doximity.com/articles/turn-off-the-gps-your-brain-will-thank-you

5.https://studyfinds.org/gps-navigation-brain-study/

6.Dahmani, L., Bohbot, V.D. Habitual use of GPS negatively impacts spatial memory during self-guided navigation. Sci Rep 10, 6310 (2020). https://doi.org/10.1038/s41598-020-62877-0

7.     Gilbert, S. J., Boldt, A., Sachdeva, C., Scarampi, C., & Tsai, P. C. (2023). Outsourcing Memory to External Tools: A Review of 'Intention Offloading'. Psychonomic bulletin & review, 30(1), 60–76. https://doi.org/10.3758/s13423-022-02139-4