Page 42 - LabMedya - 84

42 DOĞA VE ÇEVRE

GÖKYÜZÜNÜN

TURUNCUYA DÖNMESİNDE

DUMANIN ETKİSİ VAR MI?

Kanada Dünya’nın en büyük ormanlarından birine Işık ve madde arasındaki bu temel reaksiyon sadece lere boyar. Bu arada, kenarlarda bir miktar mavi ışık
ev sahipliği yapıyor; ülke topraklarının üçte birinden duman bulutlarında değil, atmosferimizin her yerinde doğrudan size doğru saçılarak dumanın dış hatlarının
fazlası ağaçlarla kaplı. Ağaçların odun ve kabukları Geçen aylarda meydana gelir. Aslında gökyüzünün mavi olmasının mavimsi görünmesine neden olabilir.
karbon, hidrojen ve oksijen elementlerinden oluşan nedeni de budur! Güneş ışığı havadaki küçük nitrojen
büyük bir biyomolekül olan selülozu bol miktarda içerir. ABD’nin ve oksijen moleküllerine çarpar ve ışığın mavi bileşeni
Odunun yakılması bu molekülleri parçalara ayırır ve on- kuzeydoğusunu dağılır. Bu moleküller başımızın üzerinde her yerdedir
ları oluşturan elementleri havaya bırakır (artı çok fazla ve birçoğu bu mavi ışığı yerdeki bize doğru saçacak-
ısı). Bu elementler serbest kaldıktan sonra atmosferik etkisi altına alan tır. Sonuç olarak gökyüzünün her yerinden mavi ışık
oksijenle bağ kurar ve farklı moleküller oluşturmak orman yangını geldiğini görürüz.
üzere yeniden birleşir. Eğer süreç verimli ise, sonuçta
ortaya çıkan moleküller sadece CO2 ve su olacaktır. dumanının
astrofizikle
Ancak bir orman yangını yüksek verimli bir odun so-
bası değildir, yani daha geniş çeşitlilikte moleküler ve evrendeki
yan ürünler oluşturur. Bazıları saf karbondur ve siyah yerimize ilişkin
karbon veya kurum adı verilen küçük parçacıklar oluş-
turmak üzere bir araya toplanır. Bu, odun yandığında tarihi arayışla
oluşan sıcaklıklar gibi yüksek sıcaklıklarda meydana şaşırtıcı
gelir. İçten içe yanan ot yangınları gibi daha düşük
sıcaklıklarda ise süreç kahverengi karbon adı veri- bağlantıları var. Ancak ufuktan ufuğa uzanan kalın bir duman tabakası
len karmaşık moleküller oluşturur. Orman yangınları tüm mavi ışığı emerek tüm gökyüzünü turuncu, kırmızı
aynı zamanda yanan odunun nemini serbest bırakarak ve hatta kahverenginin rahatsız edici bir tonuna bürün-
şaşırtıcı derecede büyük miktarlarda su buharı (buna dürebilir. Geçen haftalarda New York’ta olan buydu ve
sadece “buhar” diyelim) açığa çıkarabilir. gökyüzüne hastalıklı, kirli bir görünüm verdi.
Kurum siyah görünür çünkü spektrumun görünür kıs- Dumanın astronomi üzerindeki etkisi açıktır; yuka-
mındaki ışığı, yani bizim gördüğümüz ışık türünü emer. rıdaki gökyüzü büyük ölçüde opak olduğunda soluk
Duman yeterince yoğunsa, ona çarpan tüm görünür ışık cisimleri gözlemlemek zordur. Ancak daha ince etkileri
emilir, bu nedenle çok karanlık görünür. Öte yandan Gün batımlarının bu kadar kızıl olmasının nedeni de de vardır.
buhar mükemmel bir ışık yansıtıcısıdır, bu nedenle budur. Ufka doğru baktığınızda daha kalın bir hava
dumanlar beyaz görünür. sütunu görürsünüz, bu da sadece mavi değil yeşil ve Tüm bu yaşananlarda bulunabilecek bir umut ışığı
hatta sarı ışığın da daha fazla dağılmasına neden olur. varsa, o da dumanlı havanın bilimin öngörü gücünün
İşlerin ilginçleştiği nokta ise dumanın çok yoğun ol- Aradan geçenler turuncu ve kırmızıdır, bu da bazen bir başka hatırlatıcısı olabileceğidir. İklimbilimciler on-
madığı durumlardır. Bir miktar ışık dumandaki daha güneşin dramatik bir şekilde vermillion görünmesine larca yıldır hızla ısınan bir dünyada orman yangınlarının
fazla parçacıkla etkileşime girecek şekilde içeri girer. neden olabilir. ve onların bölgeyi saran duman bulutlarının daha sık
Işık bir dalga gibi davranır ve parçacıklara çarptığında ve yıkıcı olacağını söylüyorlardı. Duman dağılacaktır,
onların etrafında kırılır ya da bükülür. Ayrıntılar hem Benzer bir etki dumanla da gerçekleşir. Güneşi sakla- ancak mesaj kalıcı olmalıdır: saygın bilim insanları
parçacıkların boyutuna hem de ışığın dalga boyuna yan dar bir duman, tüm ışık emildiği için merkezinde bir şey hakkında uyarıda bulunduğunda, muhtemelen
bağlıdır, ancak genel olarak duman mavi ışığı kırmızı karanlık görünecektir. Duman incelir, bulutun dış sı- onlara kulak vermeliyiz.
ışıktan çok daha fazla bükecektir. Bu da mavi ışığı nırlarına yaklaşır ve bu dalga boyları nispeten zarar
dağıtarak rastgele yönlere gönderir. görmeden geçtiği için onu kırmızı ve turuncu renk- Kaynak: Scientific American