Page 41 - LabMedya - 67

w w w .labm edy a. c om PSİKOLOJİ 41

BEYAZ RENK, NASIL

İYİLİĞİN BİR SİMGESİ

HÂLİNE GELDİ?

Beyaz, neredeyse dünyanın her yerinde basit, daha somut paradigmalar aracılığıyla, kelimeleri olumlu veya olumsuz olarak başlarsa? Ya da Darth Vader birdenbire
saflığı ve ahlâkı; siyah ise hiçliği, yokluğu zor veya soyut kavramları anlamalarına değerlendirmeleri istenmiştir. Sözcükler, karanlık tarafın iyi kalpli bir kahramanı
ve bazen kötülüğü temsil eder. Günümüzde yardımcı olurlar. sınıflandırmanın hızını ölçen bir programla hâline gelirse? Elbette metaforlar katı ve
de bu tür dilbilimsel metaforlara sıkça bilgisayar ekranında siyah veya beyaz değişmez değildir. Yazdığımız, çizdiğimiz,
rastlamak mümkündür. Metaforlar, insanlar fiziksel dünyada yazı tipiyle gösterildi. Katılımcılar, “aktif”, konuştuğumuz şeylerle bu algıyı
deneyim kazandıkça şekillenir. Örneğin, güç “bebek”, “temiz” ve “öpücük” gibi görece bilinçli olarak değiştirmek mümkündür.
Karanlık zamanlardan sonra bizi aydınlık kavramı, yükseklik kavramıyla bağlantılıdır; olumlu anlam taşıyan sözcükleri siyah Zamanla belki de bu değişim, örtük
günlerin beklediğine inanmak isteriz. çünkü çocukluğumuzda yetişkinleri daha yerine beyaz renk olarak gösterildiğinde önyargılarımızdan bazılarını yavaş yavaş
İşlerimizde kara listeye alınmaktan uzun, dolayısıyla daha güçlü görürüz. daha hızlı değerlendirdiler. Öte yandan, aşındırabilir.
kaçınırız. Siyah şapkalı hackerlar, kötü Yetişkin olduğumuzda bile, dolaylı olarak “çarpık”, “hastalıklı”, “aptal” ve “çirkin”
bilgisayar korsanları olarak tanımlanırken, yüksekliği güçle ilişkilendirmeye devam gibi olumsuz anlam ifade eden sözcükleri Kaynaklar:
beyaz şapkalılar, güçlerini kötülükten ederiz. Üstelik bu öngörümüz sadece siyah renkle yazıldıklarında daha hızlı • Aradhna Krishna, How did ‘white’ become a
çok iyilik için kullanmayı seçerler. Beyaz yüksek binalar veya yüksek insanlardan sınıflandırmışlardır. metaphor for all things good? The Conversation
yalanlar kabul edilebilir olarak kabul ibaret olmaz. Birden fazla çalışmada https://theconversation.com/how-did-
edilirken, kayıtlarımızda kara leke olmasını araştırmacılar; insanları veya grupları IRK FAKTÖRÜ white-become-a-metaphor-for-all-things-
istemeyiz. Resimli kitaplarda iyi insanlar, temsil eden sembollerin, bir sayfada diğer good-140674 (Erişim Tarihi: 13 Haziran 2021)
melekler ve Tanrılar beyaz; kötüler, sembollerden daha yüksek bir konumda Renk-iyilik ilişkisi kadar basit bir şey • What is a Black-Hat hacker? https://www.
şeytanlar ve Azrail siyah renk giyer. göründükleri takdirde insanlara daha güçlü ırksal önyargıyı tetikleyebilir mi? Bu kaspersky.com/resource-center/threats/black-
Bu metaforlara dair elbette istisnalar göründüklerini keşfettiler. sorunun cevabı ne yazık ki evet. “Implicit hat-hacker (Erişim Tarihi: 13 Haziran 2021)
bulunur. Örneğin; mali tablolarda “siyah” Association Tests” ismi verilen, Türkçe’ye • White Hat Hacker https://www.sciencedirect.
yerine “kırmızı” olmayı tercih ederiz. Bunun RENKLERE ANLAM YÜKLEMEK “Örtük Çağrışım Testleri” olarak çevrilen com/topics/computer-science/white-hat-hacker
sebebi kırmızının negatif kazançları olan bir testler; sosyal psikolojide, kişinin (Erişim Tarihi: 13 Haziran 2021)
işletmeyi, siyahın ise pozitif kazançları olan Az önce bahsettiğimiz metaforlara benzer bilinçaltında yatan ilişkilendirmeleri bulmak • Schubert, Thomas. (2005). Your Highness:
bir işletmeyi temsil etmesidir. Ancak, bu bir şekilde taze kar ve temiz su beyaz veya ve ölçmek amacıyla kullanılır. Bu testlerden Vertical Positions as Perceptual Symbols
gibi istisnalara rağmen çoğunlukla siyah- şeffaf iken, lekeli su önce kahverengiye biri de ırksal önyargıyı ölçen bir testtir. of Power. Journal of personality and social
beyaz tasvirleri dikkat çekici derecede sonra siyaha döner. Ayrıca gündüzleri Bu testlerde siyah ve beyaz insanların psychology. 89. 1-21. 10.1037/0022-
tutarlıdır. aydınlık ve nispeten güvenli, ancak geceleri yüzleri ile iyilik arasında bir bağlantı aranır. 3514.89.1.1.
karanlık ve daha tehlikelidir. İşte günlük Örtük çağrışım testleri siyahilere yönelik • YIN Rong; YE Haosheng. The Black and White
Peki, bu tür dilbilimsel metaforlar nasıl yaşantımızda tüm bunları gözlemlerken, önyargıları tespit edebilse de, ten renginin Metaphor Representation of Moral Concepts
oluşur? renk ve iyilik arasında kavramsal metaforlar yanı sıra, daha önce barındırılmış olabilecek and Its Influence on Moral Cognition. Acta
ya da bilinçaltı bağlantıları oluşturmaya herhangi bir düşmanlık veya saçtan Psychologica Sinica, 46(9), 1331-1346.
KARMAŞIK BIR DÜNYAYI başlarız. yüz yapısına kadar görünümdeki diğer http://journal.psych.ac.cn/acps/EN/10.3724/
ANLAMLANDIRMA IHTIYACI farklılıklar da seçimlerde etkili olmaktadır. SP.J.1041.2014.01331
Günümüzde yapılan birçok çalışma da Yine de, ten rengi ve iyilik ilişkisi açıkça • Meier BP, Robinson MD, Clore GL. Why Good
Bilişsel dilbilimciler George Lakoff bu ilişkinin varlığını ortaya koymaktadır. ırksal önyargıda bir faktör olarak kabul Guys Wear White: Automatic Inferences
ve Mark Johnson tarafından ortaya Örneğin bir makalede, psikologlar Brian edilir. About Stimulus Valence Based on Brightness.
sürülen bir teoriye göre; metaforlar, Meier, Michael Robinson ve Gerald Clore, Psychological Science. 2004;15(2):82-87.
insanların göremedikleri, tadamadıkları, beyaz rengin dolaylı olarak ahlâkla ve Peki, günlük konuşmalarımıza çoktan doi:10.1111/j.0963-7214.2004.01502002.x
duyamadıkları, koklayamadıkları veya siyah rengin ahlâksızlıkla bağlantılı olarak yerleşmiş bu kavramsal metaforlar alt üst • https://bilimfili.com/beyaz-rengi-nasil-iyiligin-
dokunamadıkları şeyleri anlamalarını ilişkilendirildiğini göstermiştir. edilebilir mi? Ya “melekler” ve kahramanlar bir-simgesi-haline-geldi
sağlayan bilişsel bir araçtır. İnsanların daha Başka bir çalışmada ise, katılımcılardan siyah, kötü adamlar beyaz giyinmeye