Page 55 - LabMedya - 66

w w w .labm edy a. c om GIDA 55

BAZI BİLEŞENLER MENTAL

SAĞLIĞIN BOZULMASINDA

ETKİLİ Mİ?

Ceren İNCE | Gıda Yüksek Mühendisi

Ekmeğin, bağırsakları daha geçirgen ilaçlar ve kötü beslenme enflamasyona reaksiyonu olan, örneğin; glutenle ilişkili
hale getirmesiyle gıda partiküllerine neden olup vücutta stres oluşturabildiği antikorlar olarak ifade edilen kişiler için
ve beyin moleküllerine karşı bağışıklık gibi psikolojik stres de bağırsak iltihabını beklenmelidir. Diğer yandan, glutene
sisteminin harekete geçmektedir. Bu artırmaktadır. İkinci beyin olarak da tepki vermediği gösterilen sekiz kronik
moleküllerden bazılarının kan-beyin bilinen kendine ait enterik sinir sistemiyle şizofreni hastası üzerinde yapılan küçük
bariyerini aşarak beyne ulaşması halinde 100 milyon sinir hücresi bulunduran bir çalışmada, hiçbiri gluten ve süt
opioid (vücutta morfin gibi etki gösteren bağırsağımızda oluşan iltihap, zihinsel olamayn diyetle hiçbir hastanın iyileşme
kimyasal maddeler) benzeri bileşikler hastalıkların başlamasında sebep olarak göstermediği görülmüştür.
salgılanmaktadır. Modern buğdayın görülmektedir. Bağırsağımızda bulunan
üç farklı yabani türünün kendiliğinden sinir hücreleri; vagus siniri, hormonlar, Gıda ekzorfinleri büyük ölçüde
çapraz döllenmesinden içerdiği üç ayrı bağışıklık hücreleri yoluyla bağırsak- bağırsaklarda meydana geliyorlar gibi
genomdan, en kaliteli ekmekten sorumlu beyin arasındaki çift yönlü etkileşimi görünmektedir. Yine de ekzorfinler
genom, en toksik proteinlerle ilişkili olduğu sağlamaktadır. ulaşabilirlerse, doğrudan beynin opioid
söylenmiştir. Tahıl kaynağı olmaksızın reseptörlerine de bağlanırlar. Burada
diyetin sürdürülebilirliği zor olduğu Ekmek içerdiği proteinlerin yanı sıra, önemli olan nokta, gıdaların sindirimi
bilinmektedir. Ancak son zamanlarda bağırsak mikroorganizmaları üzerindeki sonucunda bağırsaklarda ortaya
glutensiz diyetin birçok kişinin zihinsel etkileri yoluyla mental sağlığa zarar çıkan ekzorfinlerin bağırsak ve kan-
sağlığını iyileştirebildiği ve bir tedavi verebilmektedir. Ekmek tüketimi sonucu beyin bariyerlerini anlamlı miktarlarda
olabileceği gözlenmektedir. bağırsakta habitatını oluşturan bazı aşıp aşmadığı konusudur. Fareler,
bakteriler oluşmaktadır. Bazı gıdaları radyoaktif olarak işaretlenmiş gluten ile
Bazı insanlar için gluten toksik etki arzulama ya da gıdalara bağımlı beslendiklerinde, gluten proteinleri daha
yaparak zarar vermektedir. Son yıllarda olmaya bağırsakta onlarla beslenen sonra hayvanların beyinlerinde ekzorfin
en zararlı gluten türünü içeren buğday mikroorganizmaların tetiklemesi şeklinde saptanmaktadır. Glutenden
çeşitleri daha yaygın olarak kullanılmaya yapılan çalışmalarda sebep olarak elde edilen opioidlerin kazeinden
başlandığı ve insanlarda bu toksisite gösterilmektedir. elde edilenlerden daha güçlü olduğu
durumunun sürekli arttığı görülmüştür. çalışmalarda gösterilmiş olup oldukça
Gluten, ekmek haricinde makarna, Bağırsak bakterileri yaşamın ilk 12 ayında ilgi çekicidir. Başka bir çalışmada
kek, pizza, bira gibi birçok gıdalarda da büyük ölçüde oluşmaktadır. Bu nedenle bu sıçanların beyninde, kazeinden elde edilen
fazlasıyla bulunmakta ve tüketilmektedir. dönemde bebeklerde olası çölyak riskine opioidlerin morfinden 10 kat daha güçlü
Avusturalya’daki süpermarkerlerde yapılan karşı olabildiğince glutenden kaçınılması olduğu tespit edilmiştir.
bir ankette sos, işlenmiş et, ağrı kesici ve gerektiği söylenmektedir Sindirim
şampuan gibi 100’den fazla gıda ve gıda sırasında gluten, daha fazla çözünmeyen Sonuç olarak; insanların, tahıl ve süt
dışı maddelerde yaklaşık 2000 farklı gıda binlerce parçaya ayrılmaktadır. Bazı ürünlerinin sindirimi sonucu opioid benzeri
maddesinde gluten tespit edilmiştir. parçalar morfine benzemekte ve ekzorfin bileşikler ürettiği ve bunların bağırsak-
olarak adlandırılmaktadır (burada “ekzo” beyin bağlantısı sonucunda beyne ulaşırsa
Gluten peptidlerinin, bakteri veya virüslerin kavramı onların dış kökenine atıfta zihinsel bozukluklulara neden olduğu,
peptidlerine benzediği söylenmektedir. bulunmaktadır). Gluten proteininin yanı bu gluten/kazein gibi gıdalara aşırı
Gluten, bağırsak geçirgenliğini artıran sıra sütte bulunan kazeinde, pirinçte hassasiyetin şizofreni, bipolar bozukluk,
bir biyobelirteç olan zonulin salınımını albumin ve mısırda zein proteinlerinden de depresyon, anksiyete ve otizm gibi
uyarmakta, bağırsak ve kan-beyin ekzorfin salınmaktadır. zihinsel rahatsızlıkları da beraberinde
bariyerinin geçirgenliğini artırmaktadır. getirebileceğine dair kanıtlar mevcuttur.
Çölyak hastalarının yanında bir de non- Opioidler, gıdanın hem lezzetli hem de Ekmeğin bağırsak duvarı geçirgenliğini
çölyak gluten/buğday hassasiyeti olan beyindeki ödül merkezini aktifleştiren artırdığı böylelikle de toksinlerin ve
insanlar vardır: Çölyak hastası veya gluten yönlerinde rol oynamaktadır. Bu nedenle sindirilmemiş gıda partiküllerinin bağışıklık
alerjisi olmamalarına rağmen gluten gıda arzulama ve bağımlılığında önemli sistemini uyarabilecekleri yerlere
tüketmek onlara da iyi gelmemektedir. rol oynamaktadır. Buğday ve süt ürünleri taşınmasını tetiklediği artık bilinmektedir.
Non-çölyak glüten hassasiyeti olan gibi ekzorfin içeren gıdalar beyinde Ekmeğin yanı sıra süt, pirinç ve mısır
kimselerde, çölyak hastalarında ödül merkezini harekete geçirmesiyle gibi diğer gıdalarda da sindirim sırasında
olduğu gibi gluten varlığı bağırsaklarda bilinmekte ve insanların bu gıdalardan ekzorfinler açığa çıkmaktadır. Fruktoz
söz konusu olduğunda geçirgenliği vazgeçmeleri oldukça zor görünmektedir. da bağırsak geçirgenliğini artıran bir
artırmaktadır. Gluten hassasiyeti olan Tahıl ekzorfinleri bağımlılık oluşturduğu monosakkarittir. Bununla birlikte şeker,
hastalarda gluten tarafından tetiklenen bilinmektedir. Glutene duyarlı insanların bir ekzorfin kaynağı olmasa da, endorfin
beyne karşı antikorlar, ciddi nörolojik kendilerine zarar veren yiyecekleri çok salınımına neden olup bağımlılıkla ilişkili
işlev bozukluklarına neden olabilmektedir. arzuladıkları ve bu gıdaları diyetlerinden etkileyici nörofizyolojik değişiklikler ve
Bunun sonuncunda da baş ağrısı, sisli çıkardıklarında yoksunluk belirtileri aşırı yeme isteği, bağımlılık problemlerine
beyin, kronik yorgunluk gibi semptomlar yaşadıkları öne sürülmektedir. neden olduğu bildirilmektedir.
gözlenmektedir.
Buğday ve süt ürünlerinden (gluten ile Kaynaklar
Buğdayın beyni etkileyebilmesi mental kazein oldukça benzerlik göstermektedir) • Bressan, P., & Kramer, P. (2016). Bread
sağlığını da etkileyebildiği anlamına yoksun bir diyetin zihinsel sorunları and other edible agents of mental disease.
gelmektedir. Örneklem sayısı binlerce olan bazı hastaları iyileştirebileceğine Frontiers in human neuroscience, 10, 130.
hastayı içeren büyük epidemiyolojik dair kanıtlar yaklaşık 50 yıldır mevcut
araştırmalarda, çölyak hastalığının artan olduğu söylenmektedir. Glutensiz bir • Perlmutter, D. (2018). Beyin ve Bağırsak.
depresyon ve psikoz riski ile ilişkili olduğu diyetle akıl sağlığında iyileşme, elbette, Pegasus Yayıncılık, 3.Baskı, ISBN:978-605-
bildirilmiştir. Bağırsaklarda antibiyotikler, yalnızca buğdaya karşı olumsuz fiziksel 299-407-8, İstanbul.