Page 18 - LabMedya - 30

18 YORUM SAYI 30

BEYNİN

GİZEMİNİ

Lefke Avrupa Üniversitesi GIDAYA ÇÖZEBİLECEK Mİ?
Prof. Dr.
Aziz EKŞİ

BAĞIMLI MIYIZ?

Gıdaya bağımlı olduğumuz bilinen bir tanıları gerçeği yansıtamaz. Benzeri bir Bağımlılık açısından şeker de en çok
gerçek. Yaşamı sürdürmek ve sağlığı test uygulanmadan bir kişinin bağımlı tartışılan bir gıda bileşenidir. Gerçi tatlı
korumak için gerekli besin ögelerinin olduğundan veya bir gıdanın bağımlılık tercihi ile doğuyoruz ama tuz gibi şekerin
başka kaynağı yok. Gıda tüketmeden yaptığından söz edilemez. de bağımlılık yaptığı doğrulayan bilimsel
yaşayabileceğimiz süre çok kısıtlı. Fakat, bazı gıdaları daha çok sevdiğiniz bir araştırma yoktur. Öte yandan acı bize İnsan beyni 100 milyar sinir
Fakat, güncel dilde "gıda bağımlılığı" başka de bir gerçektir. Yapılan bütün doğuştan uzak. İnsan soyunun yaşamda hücresiyle içinde yaşamakta
bir anlamda kullanılıyor. Bazı gıdaların araştırmalar, tüketicilerin gıda tercihinde kalmasını bu doğal olguya bağlayanlar da
insanları kendisine bağlamasından, esrar en öncelikli kriterinin “lezzet” olduğunu var. Toplayıcılık döneminde en önemli gıda olduğu dünyayı algılıyor,
ve eroin gibi uyuşturucuların yol açtığı gösteriyor. Doğallık, tazelik, besleyicilik seçme kriteri. Acı ile zehir kavramlarının düşünüyor ve karar alıyor.
bağımlılıktan söz ediliyor. Dolayısı ile vb. daha sonra geliyor. Bu nedenle özdeşleşmesinin nedeni bu olmalı!.. Peki ama nasıl? Amerikalı
gıdanın bağımlılığa yol açan bir madde insanların öncelikle lezzetli bulduğu Eğer gıda, bağımlılığa uzanan fizyolojik bir biliminsanları, geliştirdikleri
veya katkı içerdiği düşünülüyor. Bu gıdalara yönelmesi doğaldır. Bu etki yapıyorsa, teorik olarak bu etkinin o ‘Connecticut’ isimli aygıt
bağımlılık obezite ile de ilişkilendiriliyor. yönelme, bağımlılık değil sevgi ve keyif gıdayı tüketen çoğu görülmesi beklenmez ile başkalarıyla konuşurken
Bundan sorumlu tutulan gıdaların listesi kavramlarına daha yakın bir durumdur. mi? Alkol içip de sarhoş olmayan var mı? beynimizde neler olup bittiğini
de yayınlandı. Bağımlılığa ve obeziteye Mutluluğumuzun, serotonin düzeyi ile de Sarhoş olup da alkol bağımlısı olmayan anlamaya çalışıyor.
yol açtığı belirtilen listede yer alan ilişkili olduğu biliniyor. Serotonin, vücutta yok mu? Yalnız bazı kişilerde görülüyorsa,
başlıca gıdalar; pizza, çikolata, cips, çiğ oluşan bir hormondur. Eksik olduğu gıdanın değil kişinin sorgulanması 64 optik kabloya sahip özel kasklarla
köfte, turşu ve ayrıca kızarmış patates, zaman; depresyon, yorgunluk, bitkinlik gerekmiyor mu? Tıpkı Aleksi Zorba’nın kafatasımızı ve beynimizi inceleyen
dondurma, peynir-burger, soda, kek, vb. ortaya çıkıyor. Yeterli düzeyde ise yaptığı gibi: biliminsanları beynimizin spesifik
kurabiye ve peynir. insanın mutlu, canlı ve zinde olmasını Çocukluğunda kiraza özlem duyan Zorba, etkilere nasıl tepki verdiğini anlayacak.
Liste esas olarak, ABD kaynaklı bir sağlıyor. Gıdalar serotonin içermiyor fakat bir gece babasının cebinden çaldığı para Bul yolla biliminsanları beynin
tüketici anketine dayanıyor. Ankete katılan omega-3 yağ asidi, magnezyum, çinko ile bir bahçeden bir sepet kiraz satın alıyor, tepkimesini tıpkı bir röntgen cihazının
tüketicilere “ bağımlı oldukları” gıdalar ve özellikle triptofanbazı gıda bileşenleri bir çukurun içine oturuyor ve sonrasını kırık bir kemiği tespit etmesi gibi
soruluyor ve adı en sık zikredilen gıdalar vücutta serotonin oluşumunu destekliyor. şöyle anlatıyor; "Yedim, yedim, şiştim, sinir hücrelerini gözlemleyerek takip
bu listeye yazılıyor. Yani liste deneysel Serotonin eksikliğinde insanların bu midem bulandı, kustum. Kustum patron. O edecekler.
bir çalışmaya, klinik bir araştırmaya bileşenlerce zengin gıdalara (balık, soya, zamandan beri de kirazlardan kurtuldum, Nörolog Joy Hirsch çalışmalarından şu
dayanmıyor. Anketi yapan uzmanlara peynir vb.) yöneliyorsa bu bağımlılık mıdır bir daha gözüme görünmelerini bile sözlerle bahsetti:
göre bu gıdaların ortak yanı şeker ve yağ yoksa doğal ve olumlu bir ilgi midir? istemedim. Özgür oldum." “Beyinsel hareketleri sinirleri uyararak
miktarının birlikte yüksek olması. Gerçi Bazı gıda katkılarının da gıda bağımlılığı ile Çoğu örnekte söz konusu olan “gıda takip edebilmek istiyoruz. Diyalog
peynir ve soda bu tanıma uymuyor ama ilgili olduğu tartışılıyor. Hatta çoğu kez gizli bağımlılığı” değil, olsa olsa “yeme kurma insanoğlunun beynin en çok
varsın olsun. Çiğ köfte ve turşu bu listeye failin gıda katkıları olduğu düşünülüyor bağımlılığı”dır ve vazgeçebileceği bir çalıştığı alan ve henüz bu konuda çok
Türkiye’de eklenmiş olmalı. ve bunların başında mono-sodyum- alışkanlıktır. Çay, şekerli de şekersiz de az bilgimiz var. Yeni bir veri olarak yüz
Listenin gerçekliğini tartışmadan önce glutamat (MSG) geliyor. MSG, çoğu içilebiliyor. Yapılması gereken gıdanın mimiklerinin de önemli rolü olduğu
“bağımlılık” tanımında uzlaşmak gerekiyor. gıdanın bileşiminde doğal olarak bulunan suçlanması değil yeme alışkanlığının ve tam olarak diyalog gibi interaktif
Fizyolojik ve psikolojik içeriği olan bir bir amino asidin (glutamikasid) tuzudur. sorgulanmasıdır. Her gıdanın ölçülü ve şekilde davrandığımız alanlardan biri.”
kavram. Bazı şeyleri daha çok sevdiğimiz Uzakdoğu’da fazla miktarda tüketildiği yeterli tüketilmesidir. Unutmayalım; kaşık Araştırma için iki görevli konuşurlarken
ve onlara diğerlerinden daha yakın ve bu nedenle baş ağrısı, göğüs ağrısı, bizim elimizde. beyinlerinin izlenmesine izin verdi ve
olduğumuz bir gerçek. Bu olgu insan ateş basması gibi geçici septomlarayol onlar konuştukça biliminsanları yüz
ilişkileri kadar gıda tüketimi için de geçerli. açabileceği belirtiliyor. Kendine özgü ve mimiklerini de inceleme altına aldı.
Bu yakınlığın tek tanımı bağımlılık mıdır? sevilen bir lezzeti var. Mantar, domates Nikos Kazancakis’in Zorba adlı romanının Princeton Üniversitesi’nde görevli
Başka bir derecesi yok mudur? kurusu, ançüvez, parmesan peynirini (Can Yayınları, 2014,sayfa: 225) sıradışı nöroloji dalında uzman bilim
Uzmanları bağımlılığı, psikiyatrik bir sevmeyen yoktur. MSG, bu gıdaların kahramanı insanı, Uri Hasson da konuşurken
bozukluk olarak tanımlıyor. Tanı için 6 kendine özgü lezzetinin ortak paydasıdır. beynimizin nasıl tepki verdiğini
kriterden ve bunlardan en az 3’ü geçerli FDA ve EFSA tarafından onaylı bir gıda inceliyor. Araştırmalar diyalog
ise “bağımlılık”tan söz edilebiliyor. katkısıdır. MSG içeren gıdaların sevildiği esnasında kanımıza ne kadar oksijen
salgılandığına da bakıyor ve beynin
Bunlardan biri de “yoksunluk” kriteridir. bir gerçektir ama bilimsel araştırmalar meşgulken daha çok oksijen kullandığı
Yani o madde alınmadığı zaman kişide, bağımlılık yaptığını doğrulamıyor. görülüyor.
o maddeden yoksunluğa özgü ve kriz Listedeki gıdalara dönersek; pizzada MSG Ama tüm çalışmaları bunlarla sınırlı
diye tanımlanan titreme, bayılma vb. bir içeren parmesan peyniri ve mantar var. değil. Profesör Uri Hasson projesini şu
fizyolojik ve duygusal tepki oluşması. Hazır çiğ köftenin çekiciliği esas olarak sözlerle anlattı:
Acaba pizza veya turşu tüketmediği biberin acılığından ileri geliyor ama MSG SEROTONİN “Öyle bir sistem geliştirdik ki insanlar
zaman böyle bir kriz yaşayan var mıdır? katkısı söz konusu. Fakat dondurma, başkalarına hikayeler anlatırken onların
Kriterlerden biri de “tolerans” gelişmesi. patates ve sodanın MSG içermesi söz yaşadıklarını kayda alabiliyorum.
Yani, aynı fizyolojik etkinin sağlanması için konusu değil. Turşunun iştah açıcı olduğu Gerçek hayatta bazen dinleyicinin
o maddeden daha fazla tüketilme gereği. biliniyor. Ekşiliği, tuzluluğu ve farklı beyni konuşanınkinin verdiği tüm
Bu kriter alkol ve uyuşturucu için geçerlidir çeşnileri bir arada içeriyor. Tuzlu ve ekşi, tepkimeleri veriyor. Eğer beyin benzer
ama turşuya nasıl uyarlanacak? Bir diğer insanın sonradan tanıdığı ve azlığına tepkiler veriyorsa iletişim de daha
kriter ise “sosyal edilgenlik” oluşması. Çiğ alışılabildiği bir tat tonu. Fakat turşu, anlaşılır ve başarılı oluyor. Yani beni
köfte yiyen biri sosyal yaşamdan neden bağımlılık yapmak bir yana, tuzu nedeni MSG(mono-Na-glutamat) gerçekten anlıyorsanız beyniniz
çekilsin ki? ile kendi tüketimini kendi kısıtlayan bir benimkiyle sinirsel olarak iletişime
Bilimsel teste dayanmayan ve uzmanı gıdadır. Kaynak: Gıda Gündemi Dergisi geçiyor.”
tarafından konulmayan “bağımlılık” Kaynak: BBC Türkçe