Page 60 - LabMedya - 72

60 ARKEOLOJI

VOLKANİK

PATLAMALAR YAKINDA

TAHMİN EDİLEBİLİR

26 Haziran 2018’de Galagapos’un Isabela “Sadece bir test olarak tasarlanmıştı” diyor olmayan yerbilimci Andrew Bell, “Yazarın
Adası’nda yaşayan dev uyuyan kaplumba- Halen yapılması Gregg. “Doğru çıkacağına pek güvenmiyor- tahminiyle patlamanın başlangıcının çok
ğaların altında büyük bir gümbürtü kopmuş- duk.” sıkı biçimde uyuşması için bir miktar şans
tu. Adanın üzerinde yükselen Sierra Negra gereken bir lazım; fakat bu durum, özünde bize bir şey
yanardağı ise çok geçmeden püskürmeye sürü iş var Fakat Sierra Negra, volkanik tahminlerin söylüyor” diyor.
başlamıştı. Sonraki iki ay boyunca, volkanın ayarlanması bakımından ideal bir labo-
çatlaklarından yaklaşık 600 kilometrekarelik fakat yanardağ ratuvar. Her 15-20 yılda bir patladığından, Bu yüzden Gregg ve meslektaşları, sonraki
bir alanı kaplayacak kadar lav çıkmıştı. tahmini, Ekvador ve dünya çapından gelen bilim in- yıllarda hesaplamaları yeniden inceleyerek
birlikte çok sayıda inceleme yapılıyor. Bilim
olduğunu belirlemeye çalışmışlar. Esas
Sierra Negra’nın ilk patlaması bu değildi: Sa- önümüzdeki sanlarının devamlı şekilde gözlemlemesiyle neyi doğru yaptıklarını ve bu “bir şeyin” ne
dece son yüzyılda en az yedi kez püskürmüş- onlarca insanlarının kullandığı cihazlar, 2017 yılında patlamaya ait verileri kullanarak daha fazla
tü. Fakat 2018 yılındaki olayı özel kılan şey, gelecekteki bir patlamaya işaret eden yeni canlandırma yürütmüş ve gerçeğe ne kadar
yerbilimcilerin patlamanın tarihini Ocak ayın- yıllık dönem uğultular tespit etmiş. yaklaştıklarını görmeye çalışmışlar.
da tahmin etmiş olmasıydı. Hatta neredeyse içerisinde
patlama gününü bile tahmin etmişlerdi. Uzmanlar magmanın alt kısımdaki haznede Araştırmacılar, biriken magmanın 2018’in ilk
gerçeğe birikmesiyle birlikte Sierra Negra gibi vol- kısmında nispeten sabit kaldığını keşfetmiş-
Tabii şanslı bir tahmindi bu. İki gün önce dönüşebilir kanların üst kısımlarının patladığını biliyor. ler. Haziran’ın sonlarında ise hazne, volkanın
Science Advances bülteninde yayımlanan bir Magma etraftaki kayalara daha fazla bas- alt kısmına doğru orta kuvvetli bir deprem
makalede ise araştırmacılar, tahminlerinin kı yaptıkça, toprağın maruz kaldığı basınç tetikleyecek kadar baskı yerleştirmiş. Bu
nasıl doğru çıktığını ve bilgisayarda yürüt- ∕ giderek artıyor. Nihayetinde bir tarafın pes olayın, bardağı taşıran son damla olduğu ve
tükleri sanal canlandırmalara doğru zamanı etmesi gerekiyor. Kayalar parçalanıyor ve kayayı çatlatarak magmanın geçmesine yol
tekrar nasıl buldurabileceklerini anlatıyor. magma delinen yerlerden geçiyor. Yerbilim- açtığı görülmüş.
Sierra Negra’nın bulunduğu yarımada seyrek ciler bu kayaların nasıl dağıldığını tam olarak
yerleşimli. Fakat dünya çapındaki yüz milyon- anlayabilirse, o kırılma noktasının ne zaman Tarihi olguların canlandırılmasıyla tahmin
larca kişi volkanik tehlike bölgelerinde ya- gerçekleşebileceğini tahmin edebilirler. modellerinin isabetinin kontrol edildiği bu
şadığından, bu tahminlerin diğer kraterlere uygulama, meteorolojide “geri tahmin” şek-
de tercüme edilmesi sayısız insanın hayatını Gregg ve meslektaşları, hava durumu veya linde biliniyor. Gregg ve meslektaşları, Sierra
kurtarabilir. iklim tahmincilerinin aşina olduğu yöntem- Negra’ya ek olarak Sumatra, Alaska ve Cas-
leri kullanmış: Volkanın zemin faaliyetine ait cadia açıklarında su altında gerçekleşen eski
Urbana-Champaign – Illinois Üniversitesinde gözlemsel verileri, sanal canlandırmalardan patlamaları da incelemiş.
çalışan ve makalenin yazarlarından olan yer- yapılan tahminlerle bir araya getirmişler. Ar-
bilimci Patricia Gregg, “Halen yapılması ge- dından Sierra Negra’nın altındaki yerin uydu Peki aynı tahmin yöntemlerinin dünyanın
reken bir sürü iş var fakat yanardağ tahmini, radar görüntülerini kullanan bilim insanları, farklı bölgelerinde kullanılması mümkün mü?
önümüzdeki onlarca yıllık dönem içerisinde genişleyen magma haznesinin neler yaptığını Her volkan eşsiz olduğundan, yerbilimcilerin
gerçeğe dönüşebilir” diyor. incelemiş ve süperbilgisayarlarda yürüttük- modellerini de buna göre ayarlaması gereki-
leri bilimsel modeller ile yakın gelecekte ne- yor. Fakat Sierra Negra çalışmasının ardında-
Patlamaları tahmin etmek, hava durumunu ler olacağını öğrenmeye çalışmışlar. ki yazarlar bunu yaparken, yer hareketlerinin
tahmin etmeye benziyor. Çok fazla değiş- patlama ihtimaline tercüme edilmesinde
ken ve hareketli parça olduğundan, geleceği Araştırmacıların tahminleri, magmanın Ocak bazı ortak noktalar bulunduğunu keşfetmiş.
tahmin etmeye çalışırken belli bir tablo çiz- 2018’de genişleme şekline göre 25 Haziran ve
mek zorlaşıyor. Yarın için yapılan bir tahmine 5 Temmuz arasında muhtemel bir patlama Tahmin modellerinin iyileştirilmesi, bilim in-
güvenebilirsiniz fakat bir hafta sonrasının olacağını göstermiş. Bu seviyeler, sonraki sanlarının yanardağları patlamaya götüren
tahmini o kadar da güvenilir olmayabilir. birkaç ay boyunca aynı hızda yükselmeye de- fiziksel süreçler hakkında daha fazla şey öğ-
vam etmiş ve patlama da tam tahmin edildiği renmesi anlamına da geliyor çünkü yapılan
Bu durum, Gregg ve meslektaşlarının beş gibi 26 Haziran’da gerçekleşmiş. canlandırmaları gerçek dünya koşullarıyla
ay öncesinden yaptıkları Sierra Negra tah- eşleştirmeye çalışıyorlar. “Olay gerçekleş-
minini bir hayli talihli hale getiriyor. Volkan “Bu aylarda değişen bir şey olsaydı, tahmini- meden önce sahici ve nicel tahminler yap-
yükselip azalan sismik faaliyetlerle beraber miz işe yaramazdı” diyor Gregg. mak kolay değil” diyor Bell. “Fakat denemek
daha öncesinden uğuldamaya başlamışsa önemli.”
da, araştırmacılar bunun bir kumara ben- Edinburg Üniversitesinde çalışan, Sierra
zediğini kabul ediyor. Negra’yı inceleyen ancak makalenin yazarı Kaynak: popsci.com.tr

Labmarkershop.com Türkiye’nin En Büyük ONLINE Laboratuvar Alışveriş Sitesi