Page 48 - LabMedya - 63

48 w w w .labm edy a. c om

BİTKİLER DİRENEBİLİR Mİ?

Biyolog Muhyettin ŞENTÜRK

Her canlı gibi bitkiler de çevresel şartlara bileşikler üretirler ve bu üretilen bileşikler titreşimler bitkiler arası haberleşme aracı
bitkilere direnmenin ötesinde savunma rolü
uyum göstermek için bazı özellikler
olarak ve bitkilerde toplu direnme örneği
ŞAŞIR- kazanabilir ya da mevcut özelliklerini de katar. olarak görülebilir.
değiştirebilirler. Bu şekilde çevredeki
TAN olumsuz koşullara direnebilirler. Vücut Bitkilerin dış etkenlere karşı direnmenin Bitkiler âlemi içinde evrimsel anlamda
savunma boyutuna ulaştığı en iyi
yeryüzünde çiçekli bitkilerden daha önce
yapılarında ya da yaşayışlarında
var olmuş bitki grubu olan karayosunları
örneklerden biri küstüm otu (Mimosa)
değişiklikler görülen bu bitkilere ‘ekolojik
GER- tip’ denir. Kurakçıl yaşama uyum sağlamış bitkisidir. Küstüm otunda bitki dokunma da uzun süre kurakçıl koşullara direnerek
adapte olurlar. Öyle ki uzun yıllar susuz
ve titremeye karşı direnç göstererek
bitkiler buna örnektir.
ÇEKLER Kurakçıl ortamlara uyum sağlamış bitkiler yapraklarını büzer, bu sayede bitki doğal kalabilen karayosunları susuz kaldıkları
bu süre zarfından sonra ölü sanılmasına
düşmanlarına ‘ölü bitki’ gibi görünür.
sıcaklığa direnirler. Örneğin; bazı tropikal
rağmen su ile buluştuklarında mucizevi
Öyle ki Batı Hint Adaları’nda küstüm
bitkiler (Colocasia gibi) sıcaklığa direnip otunun bu davranışı ‘sahte bir şekilde tekrar canlanabilirler (Bu
uyum göstererek bir gecede 100 ml suyu ölüm’ olarak durum tarafımızdan gerçekleştirilen bir
√ Amerika’da her saat 40 kişi gutasyon ile kaybederler. Yine sıcaklığa deneyle de gözlemlenmiştir). Son yıllarda
kanserden hayatını kaybediyor. bir başka örnek de Grönland’ın soğuk bitki fizyologları karayosunlarının bu
şartlarına uyum sağlamış dünyadaki en ilginç özelliği üzerine birçok araştırma
√ Açık bir gecede, çıplak gözle 2000 küçük ağaçlardır. Grönland’da yetişen bu yapmaktadır.
ayrı yıldızı görmek mümkün. ağaçlar (cüce söğütler) yalnızca 5,5 cm
boyundadır. Bitkilerde var olan
√ Bir hipopotam ağzını açarsa 120 bu özellikler
cm boyunda bir insan onun içine
rahatça sığabilir. Bitkiler sadece sıcaklığa değil aynı geçmişten
zamanda diğer çevresel koşullara da günümüze
√ Bir kurbağa yeterince ateş böceği direnip uyum gösterirler. Bitkilerin bu insanların
yerse midesi ışıl ışıl olur. özelliklerini ilk keşfeden bilim insanlarından dikkatini hep
biri Charles Darwin olmuştur. Darwin çekmiş ve özellikle
√ Yetişkin bir ayı, bir at kadar hızlı bitkilerin tohumlarının deniz suyuna ne bilim insanları tarafından bitkilerdeki
koşabilir. kadar dayanabildiklerini/direnebildiklerini bu potansiyel direnç, biyoteknolojik
-kendisinin tabiri ile birkaç- deneyle uygulamalarda kültüre edilen bitkiler
√ Şişman insanlar sıcak havalarda gözlemlemiştir. Darwin deniz suyunda 28 üzerinde denenerek kullanılmıştır. Bu
daha çok terler.
gün kalan 87 çeşit tohumdan 64’ünün sayede direnci yüksek bitkiler üretilerek
√ Soğuk su içmek, cildi sıkılaştırır ve çimlendiğini ve birkaçının 137 gün kurak (çok soğuk/sıcak) koşullara
cildinizin daha parlak görünmesini sonra bile çimlenme gücü gösterdiğini dayanabilen kültür bitkileri (meyve/
sağlar. gözlemlemiştir. sebze bitkileri, süs bitkileri) çiftçilerin ve
yetiştiricilerin kullanımına sunulmuştur.
√ 3 renkli kedilerin hepsi dişidir. Darwin, kuş ölülerinin denizde uzun süre Görünüşe göre bitkilerin direnme
kaldıktan sonra bile kursaklarındaki ve özelliğinin insanlara dahi olumlu etkileri
√ Bir kilo limonda bir kilo çilekten dışkılarındaki farklı bitkilere ait tohumların bulunmaktadır.
daha fazla şeker vardır.
çimlenme güçlerini koruduklarını
√ Dünyanın en büyük şeker yaptığı deneylerle kanıtlamıştır. Darwin adlandırılır. Yapılan bilimsel çalışmalar, deneyler
ihracatçısı Küba’dır. bu deneylerde bezelye ve burçak İbranice’de küstüm otu ve gözlemler göstermektedir ki bitkiler
tohumlarının deniz suyunda birkaç ‘dokunma bana’ adıyla anılır. abiyotik koşullara (su, sıcaklık, ışık, tuz
√ Eyfel Kulesi’nin tepesine çıkana gün kalınca öldüğünü fakat yapay ve değişik minerallerin varlığında) ve
kadar 1792 basamak vardır. deniz suyunda 30 gün yüzmüş ölü Bitkiler dış etkilere karşı biyotik koşullara (farklı canlı gruplarının
güvercin kursağından çıkarılan tohumların durabilmek için yapılarında -virüs, bakteri, hayvan- saldırılarına
√ Sümüklüböceklerin dört tane burnu hemen hepsinin çimlendiğini ve kuş özel bir dayanıklılığa karşı) direniş göstererek hayatta kalmayı
vardır. dışkılarından çıkarılan 12 çeşit tohumun gereksinim duyarlar. Bitkilerde başarmaktadırlar.
tamamının çimlendiğini göstermiştir. bu direnç basınç potansiyeli
√ Hiçbir kâğıt parçası 7 defadan fazla
ikiye katlanamaz. Darwin’in bu ilginç deneyleri bitkilerin (turgor) ile sağlanır. Bitkilerde Kaynaklar:
doğada zor şartlara nasıl direnebildiklerini çevresel koşullara direnme • Birand, H. 1996. Alıç Ağacı İle Sohbetler. Tubitak
√ Sıcak su soğuk sudan daha ağırdır. göstermektedir. yalnız turgor ile değil aynı Yayınları, 12. Basım, Ankara.
zamanda bir takım yapısal • Chamovitz, D. 2012. What A Plant Knows - A
√ Buckingham Sarayı’nda 602 oda Yukarıda verilenler abiyotik (canlı koruyucularla da olur. Örneğin; Field Guide To The Senses (Bitkilerin Bildikleri
bulunuyor. sebepli olmayan) koşullara karşı direniş bazı bitkilerin tohum ve meyve yapıları - Dünyaya Bitkilerin Gözünden Bakmak). Metis
Yayınları. İstanbul. (Çeviri: Gürol Koca).
örnekleridir. Günümüz bilimsel verileri koruyucu tabaka oluşturan kalınlaşmış
√ Dünyanın en hızlı büyüyen bitkisi göstermektedir ki bazı bitkiler bakteri ve/ çeperler kazanmıştır. Bu çeperler bitkileri • Darwin, C. R. 1859. (İlk Basım Yılı). The Origin of
bambu, bir günde 90 cm kadar veya virüs saldırılarına karşı direnerek bir böceklerden ve diğer hayvanların Species (Türlerin Kökeni). Evrensel Basım Yayın,
uzuyor. 5. Baskı, Haziran/2014, İstanbul. (Çeviren: Öner
nevi ‘savunma hormonu’ salgılar. Nitekim ısırmalarına karşı koruyarak direnmelerini Ünalan).
√ Hamamböcekleri yaklaşık olarak söz konusu bitkiler ‘salisilik asit’ üretip bu sağlar. • Korkmaz, H., Durmaz, A. 2017. Bitkilerin Abiyotik
250 milyon yıldır yaşadıkları halde sayede bağışıklık sistemini koruyup dış Stres Faktörlerine Verdiği Cevaplar. GÜFBED/
hiçbir değişime uğramamışlardır. -biyotik- saldırılara direnirler. Bazı bitkiler Bazı bitkiler çevresel şartlara (örneğin GUSTIJ (2017) 7 (2): 192-207.
ise savunma hormonu olarak ‘jasmonik kuraklığa) direnirlerken bunu çevrelerindeki • Lloyd, J., Mitchinson, J., Harkin, J. 2014. Hepsi
√ Kıta isimlerinin hepsi aynı harfle asit’in akışkan hâli olan ‘metil jasmonat’ı bitkileri uyararak yani ‘direnişe Gerçek. NTV Yayınları, 1. Baskı, İstanbul (Çeviri:
Sevin Okyay).
başlayıp bitiyor. salgılayarak otçul hayvanların neden davet ederek’ yaparlar. İsviçre Bern • Yentür, S. 2003. Bitki Anatomisi. İstanbul
olduğu yaprak hasarlarına karşı önlem Üniversitesi’nden bilim insanlarının yapmış Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
√ Avustralya’daki tuvaletlerin sifon alırlar. oldukları bir çalışmada, meşe ve çam
suları saat yönünde akıyor. • Yıldız, B., Aktoklu, E. 2010. Bitki Sistematiği-
ağaçlarının ultasonik titreşimler yayarak İlkin Karasal Bitkilerden Bir Çeneklilere. Palme
Görüldüğü gibi bitkiler çeşitli biyotik çevredeki çam/meşe ağaçlarını kuraklığa Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara.
saldırılara karşı direnmek adına farklı direnmeye hazırladıkları tespit edilmiştir. Bu • http://bilimya.com/bitkiler-direnebilir-mi.html