Page 58 - LABMEDYA 62

58 PSİKOLOJİ w w w .labm edy a. c om

NASIL

KARAR VERİYORUZ

Bilgi çağında yaşıyoruz ve teoride, tek TAHMIN VE GERÇEK performansları ve akademik notları Olması beklenen bir olayın vuku bulması
bir “click” ile her şey ve/veya herkes UYUMSUZLUĞU değerlendirirken de aynı yanlışlıklar ortaya sorununu ele alalım. Bir yöneticinin,
hakkında pek çok şey öğrenebiliriz. Hal çıkıyor. Bütün durumlarda da insanlar, bir çalışan hakkında geçici bir görüş
böyle olunca da bütün bu bilgilerin bizi 2018 yılında yayımlanan çalışmada gerçekte olduğundan daha fazla bilgi oluşturması ve bunun çalışanın tüm
süper bilgili yapmasını ve veriye dayalı araştırmacılar; insanların, çeşitli kararlar kullanacaklarına inanıyorlardı. kariyer yörüngesini etkileyen bir dizi
kararlar almamıza neden olmasını verirken ne kadar bilgi kullanacaklarını kararı beraberinde getirdiği bir durum
bekleriz. Fakat, bilgiye erişimin bu denli doğru tahmin edip edemediklerini test YANLIŞ IZLENIMIN MUHTEMEL düşünün. Söz konusu yönetici, çalışanın
yaygın oluşu, bilgiye sahip olsak bile etti. Yapılan testlerde, insanların ne kadar SEBEPLERI önemsiz bir projede küçük bir yanlış adım
onu kullandığımız anlamına gelmiyor ne çabuk yargıda bulunduklarına ve bunu attığını gördüğünde; gelecekte de bu
yazık ki. Hatta psikoloji ve davranış bilimi yaparken ne kadar az bilgi kullandıklarına İnsanların, kendilerinin ve diğerlerinin ne çalışanı kariyer fırsatlarını zedeleyecek
alanındaki onlarca yıllık araştırmalar, kendilerinin de şaşırdıkları görüldü. kadar çabuk yargıya vardıkları konusunda zorlu projelere atamaktan kaçınabilir.
insanların çeşitli durumlarda kolaylıkla yanlış izlenime sahip olmasının birkaç Yöneticiler; hızlı ve veri bakımından zayıf ilk
yetersiz verilere dayanan kararlar aldığını Araştırma kapsamında yürütülen testlerden nedeni vardır. kararları verme konusunda ne kadar istekli
gösteriyor. Başkaları hakkında milisaniyeler birisinde katılımcılardan, başka birisiyle hoş
içerisinde kalıcı izlenimler oluşturuyor, ya da hoş olmayan etkileşimler kurduklarını Muhtemel bir sebep, insan zihninin bilgiyi olduklarının farkında değillerse, küçük
küçük ancak giderek büyüyen bu kendi
alışveriş sırasında çok kısa bir “düşünüp- hayal etmeleri istendi. Öte yandan da adım adım işlediği inancıdır. Basit bir bakış
taşınma” aşamasından sonra kararlar başka bir katılımcı grubundan, birisinin açısı, karar almak için bir zihinsel eşiğe kendini gerçekleştiren yıkıcı döngüleri
alıyoruz. Oy verme kararları bile, görünüşte karakterini belirlemek için bu etkileşimlerin ulaşılana kadar yeni bilgilerin eski bilgilerin kesmeleri daha az olasıdır.
inanılmaz kısa zaman dilimlerinde oluşan kaç tanesine ihtiyaç duyacağını tahmin üzerine yığıldığını hayal edebilir. Ancak
ilk izlenimlerden tahmin edilebilir. etmeleri istendi. Çapraz sorgunun gerçekte ise araştırmalar, bilgi toplamada Bir diğer örnek ise, insanlar yargılarken
ardından, insanların bu yargıya ulaşmak ilk birkaç bilginin sonradan gelen bilgilere dayanılan basmakalıplardır. Başka bir
Bunca veri bolluğuna rağmen alınan için birçok etkileşime ihtiyaç duyacağına kıyasla çok daha güçlü bir biçimde kişi hakkında mevcut olan tüm bilgileri
kararların bu denli kısa zaman inandıkları görülürken esasında ilk grubun yerleştiğini gösteriyor. göz önünde bulunduracağınıza inanıyor
dilimlerinde gerçekleşmesi, 2018 yılında bu etkileşimlerin çok azını kullandıkları olsanız da, aslında çok az bilgiyi göz
Proceedings of the National Academy of görüldü. Bir diğer muhtemel sebep ise insanlar, önünde bulundurmanız ve stereotiplerin
Sciences’da yayımlanan bir araştırmanın (basmakalıpların) içeri sızmasına izin verme
da konusu oldu. Araştırma sonuçları ise, Bir başka testte ise, MBA öğrencilerinden ayrı ayrı her bilginin ne kadar zengin olasılığınız daha yüksektir. Basmakalıp
düşündüğümüzden çok daha şaşırtıcı; varsayımsal yönetim pozisyonları için ve ilgi çekici olduğunu fark etmiyorlar. etkisinin hızlı verilen kararlarda ne kadar
Psikolojide bu duruma, mevcut duygu
insanlar kararlarını alırken sandıklarından başvurular yazmaları istendi ve ardından etkin olduğunun farkına varamamak;
çok daha az veri kullanıyor. gerçek insan kaynakları departmanından durumunuzun gelecekteki duygusal kararların etkinliğinin de azalmasına neden
halinizi de etkileyeceği inancına düşme
insanların bu materyalleri okumaları olabilir.
Veri bolluğu ve karar verme süreci istendi. Yapılan değerlendirmelerde anlamına gelen “empati boşluğu (İng.
arasındaki bu kopukluğun, gündelik başvuru sahiplerinin, başvurularında insan empathy gap)” denir. Örneğin, birisini sevip Modern teknoloji, bugün verilen herhangi
yaşamda da bazı sonuçları olacaktır kaynakları departmanının okuduğundan sevmeme konusunda karar vermeniz bir kararın yıllar önce verilen aynı karardan
kuşkusuz. Nihayetinde, insanların yargılar çok daha fazla bilgiye yer verdikleri için kaç etkileşimin gerekli olduğu daha fazla bilgili olmasını sağlar. Ancak
oluşturmak ve karar vermek için gerçekte görüldü. sorusunu düşünün. Her bir etkileşimi insanların hızlı kararlara yönelimi bu
ne kadar - veya az - bilgi kullandığını rasyonel anlamda kuru bir istatistik faydayı engelleyebiliyor. Görünüşe göre,
bilmek, başkalarıyla ne kadar şey Bir diğer testte ise, hiç evlenmemiş olarak değerlendireceğinize inanmak daha bilinçli karar alma arayışında,
paylaşacağınızı da etkileyebilir. Örneğin; iş insanlardan gelecekteki eşleriyle son derece cazip gelebilir. Ancak, sosyal araştırmacıların insanları yargılama
başvurusunda bulunan bir kişi -muhtemel- buluştuktan sonra bu kişinin “doğru kişi” karşılaşmalar canlı ve ilgi çekicidir ve ilk hızını yavaşlatmaya teşvik etme yollarını
işverenlerin, kendisinin özgeçmişinin ne olduğuna karar vermelerinin ne kadar deneyim, kararınızı geri dönülmez şekilde keşfetmeleri gerekecek.
kadarını okuyacağı konusunda bir fikri süre alacağını tahmin etmeleri istendi. değiştirebilir ve gelecekteki etkileşimleri
olmalı, böylece çabalarını da buna göre Testin ardından, evlenmemiş bu kişilerin gereksiz kılmak için çok çekici olabilir. Kaynaklar:
önceliklendirebilsin. yüzde 39’unun hayatlarının geri kalanını • First Impressions: Making Up Your Mind After a 100-Ms Exposure
to a Face. Psychological Science, (2006). https://journals.
söz konusu eş adayıyla geçirmeye hazır ACELE YARGILAR sagepub.com/doi/abs/10.1111/j.1467-9280.2006.01750.x?jo
urnalCode=pssa
Bununla birlikte ne kadar bilgiyi hissetmeden önce bir yıldan daha fazla • What Do You Learn Standing in a Supermarket Aisle? Association
kullandığınızı bilmek, bir şey hakkında bir süre boyunca bu kişiyle flört etmeleri Hızlı alınan kararların tamamının kötü for Consumer Research, (1979). http://www.acrwebsite.org/
search/view-conference-proceedings.aspx?Id=9550
karar verirken ne kadar bilgi edinmeniz gerektiğini düşündüğü görüldü. Buna olduğunu söylemek doğru değildir. Bazı • Inferences of Competence from Faces Predict Election
gerektiğine dair de size bir fikir verebilir. karşılık, evli insanların bu yargıyı çok daha hızlı yargılar son derece tutarlı olabilir ve Outcomes. Science, (2005). https://science.sciencemag.org/
content/308/5728/1623
Örneğin, ödeme yapmak için yeterli hızlı yaptığı, sadece yüzde 18’inin bir yıldan zamandan tasarruf sağlayabilir. Her zaman • Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases. Science,
(1974). https://science.sciencemag.org/content/185/4157/1124
olup olmadığına karar vermeden önce daha fazla bir zaman boyunca flört ettikleri karar verirken, konu hakkındaki mevcut • People use less information than they think to make up their
minds. Proceedings of the National Academy of Sciences, (2018).
bir abonelik servisini ne kadar süre belirlendi. tüm verileri taramak zor olabilir. Fakat https://www.pnas.org/content/115/52/13222
kullanmanız gerekir? Evlenmeye karar yargılarımızı oluşturmak için gerçekte • https://bilimfili.com/karar-verirken-sandigimizdan-cok-daha-az-
bilgi-kullaniyoruz
vermeden önce söz konusu ilişkiye ne Benzer şekilde, deneme sürelerine göre ne kadar bilgi kullandığımızın yanlış • You make decisions quicker and based on less information than
you think. TheConversation/Nadav Klein(accessed November
kadar zaman ayıracağınızı bilmeniz önemli abonelik hizmetlerini değerlendirirken; kavranması, iyi veya kötü kararlar vermenin 18, 2019). https://theconversation.com/you-make-decisions-
olur değil mi? yeni içkileri tadarken ve atletik ötesinde önemli etkileri vardır. quicker-and-based-on-less-information-than-you-think-108460