Page 52 - LabMedya - 58

52 BİYOLOJİ www .labmedy a.c om

HAYATA SIKI SIKIYA

TUTUNAN BİTKİLER

Biyolog Muhyettin ŞENTÜRK

Bitkiler âleminin yeryüzündeki en ilginç kapanıp tohumlar ana bitkiden çok bitkiler, eşeysel üremeden neredeyse Örneğin; bitkilerde yaralanma esnasında
canlı grubu olmasının arkasındaki en uzaklara fırlar. Bu sayede yeni neslin tamamen ümidini kaybedip eşeysiz zarar gören dokuyu iyileştirmeye
büyük sebeplerden birinin kendilerine bitkileri (tohumlar) hayata ana bitkiden üremeye bağımlı kalarak toprak altındaki yarayan bir bileşik üretilir. Bu bileşiğin
özgü yaşayışlarının olmasıdır. Bitkilerdeki koparak tutunurlar. bu gövdeleri (soğanları) ile çoğalırlar. Toprak adı; ‘travmatik asit’tir. Bu sayede bitkiler
kendilerine özgü yaşayış örnekleri altındaki bu soğanlar kurak koşullardan travmatik asit gibi bileşikler üreterek
incelendiğinde, kuşkuya yer bırakmaksızın Hemen hemen her bitki fotosentez yapmak (kışın soğuğundan/yazın sıcağından) yaralanmalardan kurtulup, çevresel
onları araştırılmaya değer bir grup adına ışığa gereksinim duyar (ışığa yönelim korunarak baharda (ilkbaharda ya da koşullara uyum sağlayarak hayatta kalmayı
olduklarını tekrar gözler önüne sermektedir. hareketi -fototropizma- gösterirler). Işığa sonbaharda) çiçeklerini toprak üstünde başarırlar.
ulaşma adına bazı bitkiler tırmanma özelliği açarlar. Bu sayede nesillerinin devamını
Her canlı gibi çevresine ve çevresel kazanarak hayata sıkı sıkıya ‘sarılırlar’. sağlayıp hayata tutunurlar. Görüldüğü üzere her canlı gibi bitkiler
şartlara uyum sağlayan bitkiler bu de hayatta kalmak adına birçok özellik
şartların gerektirdiği ölçüde uyum ve/veya Bazı tırmanıcı/sarılıcı bitkilerde bu özellikler Hayata sıkı sıkıya tutunmak adına toprak kazanmış ve bu özellikler onların yalnızca
başkalaşım geçirmişlerdir. Örneğin; hayata daha gelişmiş olabilir. Dokunma duyuları altına yatırım yapmakta oldukça ileri giden hayatta kalmalarını değil aynı zamanda
sıkı sıkıya tutunan canlı gruplarından biri daha hassas olan bu bitkilerden itdolanbacı bitkiler de bulunmaktadır. Örneğin; kurakçıl hayata sıkı sıkıya bağlanıp çevresel
olan balıklar olabildiğince fazla yumurta (Sicyos angulatus) buna örnektir. Ülkemizde ortamlara uyum sağlayan etli yapraklara koşullara en iyi uyum sağlama örnekleri
üretirler ve bu sayede yeni nesile sağlıklı de yayılışı bulunan ve kabakgillerden olan sahip bir bitki olan Frithia bitkisinde tüm sergilemelerine de sebep olmuştur.
yavru bırakma olasılığını arttırarak neslin bu bitkinin dokunma hassasiyeti oldukça bitki toprak altındadır. Yalnızca yaprak uçları
devamını garanti altına alırlar. Aynı usulle -insana göre on kat- gelişmiştir. Yapılan toprak yüzeyine ulaşır ve fotosentez toprak
bitkiler de yeni nesile sağlıklı yavrular araştırmalar itdolanbacı sülüklerinin 0,25 altında gerçekleşir. Bitki bu sayede yer Kaynaklar:
bırakmak adına fazla tohum üretirler. Bu gram ağırlığındaki bir sicimi hissedip en altında serin ve nemli bir ortamda hayata • http://bilimya.com/hayata-siki-sikiya-tutunan-
tohumlar sayesinde -balıklardaki gibi- yakındaki nesneye sarılmak için harekete tutunur. bitkiler.html
neslin devamı garanti altına alınır. geçebildiğini göstermektedir. Biz insanlar • Chamovitz, D. 2012. What A Plant Knows – A
ise ancak 2 gram ağırlığındaki bir sicimi Hemen her bitki hayata tutunmak adına Field Guide To The Senses (Bitkilerin Bildikleri
Hayata sıkı sıkıya tutunma yöntemlerinden hissedebiliriz. farklı özellikler kazanmıştır. Bitkilerdeki – Dünyaya Bitkilerin Gözünden Bakmak). Metis
biri olarak fazla tohum üretme özelliğini çeşitlilik miktarınca bu farklı özelliklerin Yayınları. İstanbul. (Çeviri: Gürol Koca).
kullanan bazı bitkiler bu özellik ile tohum Bazı bitkiler ışığa direkt olarak gereksinim miktarı da o denli fazladır denilebilir. • Darwin, C. R. 1859. (İlk Basım Yılı). The Origin of
sayısını arttırırken tohum hacmini küçültme duymayıp bu gereksinimi başka bitkilerden Tozlaştırıcısı yalnız bir hayvana bağımlı Species (Türlerin Kökeni). Evrensel Basım Yayın,
yoluna girebilirler. Örneğin; bir çay ‘çalarak’ -fotosentezden elde edilen olan bazı bitki türleri buna örnektir. 5. Baskı, Haziran/2014, İstanbul. (Çeviren: Öner
kaşığına yaklaşık iki bin havuç tohumunun ürünleri- giderir. Parazitik bitkiler böylesi Bu bitkiler tek bir hayvanın varlığında Ünalan).
sığabildiği hesaplanmıştır. Keza istilacı özelliğe sahip bitkilerdir. Bir kısım parazitik hayatta kalabilirler. Bu gibi bitkileri ilk • Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç,
türlerden ve aynı zamanda tıbbi bitkilerden bitkiler fotosentez ihtiyacını kendileri giderir keşfedenlerden biri Charles Darwin M. T. (Editörler) 2012. Türkiye Bitkileri Listesi
biri olan kantaron bitkisinin tohumlarının fakat besin ihtiyacını üzerinden ‘geçindiği’ olmuştur. Darwin yaptığı deneylerde hercai (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik
da havuç tohumları gibi oldukça ufak bitkiden sağlar (bu tip parazitik bitkilere menekşenin (Viola tricolor) döllenmesi için Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını,
-aşağı yukarı iri bir toz tanesi kadar- ‘yarı parazitik bitkiler’ adı verilir). Ökse otu topak yaban arısının (Bombus terrestris) İstanbul.
oldukları bilinmektedir (kantaronlardaki (Viscum album) buna örnektir. Tam parazitik hemen hemen zorunlu olduğunu bulmuştur. • Crofton, I. 2010. (İlk Basım Yılı). Kılçıksız Bilim-
bu husus tarafımızdan gerçekleştirilen bitkiye örnek ise ‘küsküt’ ya da ‘çinsaçı’ Buluşlar, Keşifler ve Trajik Çuvallamalar Tarihi.
bazı deneylerde gözlemlenmiştir). Bitkiler olarak bilinen Cuscuta cinsi üyeleridir. Bitkilerin ömürleri yine çeşitlilikleri ölçüde Domingo (Bkz) Yayınları, 2013, İstanbul. (Çeviren:
bu şekilde -tohum sayısını arttırıp tohum Küskütler fotosentez yapamaz ve kendi değişkenlik gösterir. Mevsimlik (yani Dilek Belirgen).
hacmini azaltarak- tohumların daha rahat yiyeceğini kendisi üretemeyip besinini tek yıllık) bitkiler olduğu gibi binlerce • Lloyd, J., Mitchinson, J., Harkin, J. 2014. Hepsi
yayılmasını ve nesli garanti altına almayı üzerine sıkı sıkıya tutunduğu -paraziti yıl hayatta kalmayı başarabilen bitkiler Gerçek. NTV Yayınları, 1. Baskı, İstanbul (Çeviri:
sağlamaktadırlar. olduğu- bitkiden sağlarlar. de bulunmaktadır. Görünüş bakımından Sevin Okyay).
palmiyelere benzeyen ama palmiye olmayıp
İstilacı bitki gruplarının hemen hepsinde bu Bazı bitkiler ise hayata sıkı sıkıya tutunmak bir açık tohumlu bitki grubu olan, sikas • Resimli Türkiye Florası Elektronik Versiyonu,
tohum özellikleri görülmekle birlikte bunun adına, hayata sıkı sıkıya tutundukları üyesi Dioon cinsine ait 2 metre boyundaki Erişim Tarihi: 2020.03.01, URL: “https://
yanı sıra tohumun dağıtım mekanizmaları bölgeye örneğin toprak altına yatırım bir bireyin 1000 yaşında, Avustralya’daki turkiyeflorasi.org.tr/eflora/ “.
üzerine de ‘uzmanlaşmaların’ olduğu yaparlar. Bu anlamda çavdar bitkisi çarpıcı bir Dioon bireyinin ise 5000 yaşında olduğu • Rocky Mountain Tree-Ring Research. Erişim
görülmektedir. Örneğin bazı istilacı ağaç bir durum sergilemektedir. Çavdar bitkisi saptanmıştır. 5-6 metre çapa sahip bir (http://www.rmtrr.org/oldlist.htm). Erişim Tarihi:
türlerinde ‘paraşüt’ tipi tohumlar ve bütün kökleri üzerine yapılan bir çalışmada; Kuzey Amerika sekoyası/mamut ağacı 02.03.2020.
papatyagillerde de tohumlar pappus tek bir çavdarın toplam uzunlukları ‘600 (Sequoiadendron) bireyinin ise 3500 • Şentürk, M. 2017. Aydın’ın Petaloid Geofitleri.
(Türkçe’si ‘sorguç’) adı verilen tüylü tohum kilometreyi’ bulan on üç milyon kökçüğe yaşında olduğu kanıtlanmıştır. Bununla Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
yapısı sayesinde uzak ortamlara dağılım sahip olduğu tespit edilmiştir. beraber bugün yaşayan en yaşlı birey • The Plant List-A Working List Of All Plant
sağlanmaktadır. Ana bitkiden dağılan olarak literatüre giren bitkinin Nevada’da Species. 2013. Erişim (http://www.theplantlist.
tohumlar -yavrular- sayesinde bu bitkiler Bitkilerde toprak altına yatırım yalnızca bulunan bir çam türü (Pinus longaeva= org/). Erişim Tarihi: 02.03.2020.
hayata sıkı sıkıya tutunurlar. kökler aracılığıyla değil gövde ile (gövde Pinus aristata var. longaeva / Pinus aristata • Tompkins, P., Bird, C. 1983. The Secret Life of
metamorfozları -başkalaşımları-) ile de subsp. longaeva) bireyinin olduğu ve bu Plants (Bitkilerin Gizli Yaşamı). Sungur Yayınları.
Tohumların dağılım mekanizmalarının olabilir. Buna tüm soğanlı bitkiler örnektir. bireyin 5000 yaşında olduğu saptanmıştır. Araştırma-5. İstanbul. (Çeviri: Sulhi Dölek).
çeşitliliği sayesinde bitkiler farklı Toprak altındaki soğanlarına (soğan, rizom, • Yentür, S. 2003. Bitki Anatomisi. İstanbul
özellikler kazanarak hayata tutunurlar. yumru, korm adı verilen farklı yapılarda Bitkiler hayata sıkı sıkıya tutunmak adına Üniversitesi Yayınları, 3. Basım, İstanbul.
Örneğin düğümlü ayrık otu usta işi bir da olabilir) hemen hemen tüm yaşamsal yalnızca anatomik ve morfolojik özellikler • Yıldız, B., Aktoklu, E. 2010. Bitki Sistematiği-
düğümü atabilir. Bu düğüm kuruyup yetkilerini devreden bu grup bitkilere kazanmamışlardır. Bunların yanı sıra İlkin Karasal Bitkilerden Bir Çeneklilere. Palme
gevrekleştiğinde büyük bir gerilimle geofitler (soğanlı bitkiler) adı verilir. Soğanlı fizyolojik bazı özellikler de kazanmışlardır. Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara.