Page 50 - LabMedya - 57

50 GIDA VE ÇEVRE www .labmedy a.c om

GIDALARDA

ATIK

SORUNU

Osman EREN
Gıda Yüksek Mühendisi

Yaşam, denge üzerine kuruludur. Çevremiz çöp çıkarıyoruz. Bunun parasal karşılığı ise çeşitli şekillerde yararlanılabilir. Ayrıca ve karbondioksit gazları çok ciddi sera
yani ekosistem de buna dâhildir. Denge 750-800 milyar dolara denk gelmektedir. tekrar belirtmekte fayda var ki atık yağların gazları olup küresel ısınmaya neden olan
bozulduğu yani ekosistem bozulduğunda Dünya üzerinde yaklaşık 850 milyon insan asla giderlere dökülmemesi, ayrı bir kapta etmenler arasındadır. Bu alanlarda oluşan
tüm canlıların yaşamı tehlikeye girer. yetersiz beslenmeden ötürü sağlığını toplanması gerekmektedir. Atık yağların karbondioksit, su ile birleşip karbonik asidi
Nitekim doğal çevrelerinin tahrip olması kaybederken bizim yaptığımız israf-çöp- geri toplanması ile ilgili T.C. Çevre ve oluşturabilir ve bu şekilde sucul ekosisteme
yüzünden nesli tükenen birçok hayvan atığın insani boyutu da ayrı bir konu. Şehircilik Bakanlığı’nın web adresinden zarar verebilir. Ayrıca biriken metan
ve bitki bulunmaktadır. Çevreye en büyük detaylı bilgi alabilir, yağ toplayan firmalara patlamalara yol açabilir. Bunun sonucunda
zararı emin olun biz insanlar vermekteyiz. Birleşik Devletler Çevre Koruma Ajansı atık yağlarınızı vererek çevre ve insan can kayıpları dahi meydana gelebilir ki
Aslında doğayı kendi haline bıraksak çevre (EPA) bir gıda atık protokolü belirlemiştir. sağlığına katkıda bulunabilirsiniz. daha önce ülkemizde yaşandı maalesef.
dengesi bozulmayacaktır. EPA’ya göre; Tabii ki bu gazların tek etkileri “sera”
1. Atıkların kaynağında oluşmadan Gıda atıklarının çeşitli şekillerde değildir. Doğrudan toksik/zehirleyici etkileri
Nüfus artışı, üretim-para kazanma hırsı, önlenmesi (yapılamıyorsa en aza değerlendirilmesi mümkün olmaktadır.
kaynakların bilinçsizce tüketimi sonucu indirilmesi), Selülotik kaynaklar; hayvan yemi, gıda lifi, de mevcut olup akut olarak hastalıklara yol
açabilir. Belki de Cumhuriyet tarihimizin
gıda üretiminde çok fazla artış meydana 2. Tüketime uygun gıdaların ihtiyacı olana şeker, biyoetanol; hatta elektrik üretiminde
gelmiştir. Meydana gelen bu artış aslında ihtiyaç kadar ulaştırılması (çöpe atacak de kullanılabilir. Ayrıca bunlardan biyoaktif en büyük projesi olan GAP, Atatürk Barajı
tüketimimizin çok üstündedir. Üretim kadar fazla yemek pişirmeye gerek yok), maddeler, fenolik maddeler, antioksidan temeline dayanılarak üretilen bir projedir.
tüketimi aşınca, ortaya “çöp” sorunu 3. İnsan tüketimi için uygun olmayanın bileşikler, antimikrobiyal maddeler, renk Bir ilimizin bilinçsiz katı atık depolaması
çıkmaktadır. Gıda atıkları, katı atık olarak hayvanlara ulaştırılması, maddeleri, gıda katkı maddeleri gibi çok yüzünden Atatürk barajına çöp atıklarından
değerlendirilmektedir. Bu atıklar; çevresel, 4. Kompost yapılması ve enerji elde etmek yönlü bileşikler elde edilebilir. Nitekim buna süzülen suların karıştığı bilimsel
ekonomik, sosyal ve sağlık problemlerine için işlenmesi, yönelik gıda bilimi çalışan bilim insanlarının çalışmalarda bildirilmiştir.
doğrudan ya da endirekt olarak neden 5. Tüm bunlardan sonra atık kaldığı çalışmaları mevcuttur. Mesela fıstık
olabilmektedir. Çeşitli derneklerden alınan takdirde çevreye zarar vermeden kabuğu, fındık kabuğu, portakal kabuğu, Elbette dünya çapında çok ciddi bir
verilere göre ülkemizin yıllık ortalama gıda (veya en az zararla) yakılması veya biber yaprağı, vişne çekirdeği gibi çok farklı sorun olan çöp sorunu, bir kurumun
kayıp ve atığı 26 milyon ton’u bulmaktadır. depolanması gerekmektedir. atıklarla yapılan çalışmalar bulunmaktadır. ya da kişinin altından kalkabileceği bir
Yine bunun maddi karşılığının yaklaşık Ama bu çalışmaların sayı olarak istenilen mevzu değildir. WHO, FAO gibi örgütler
olarak 2018 yılı rakamlarıyla 214 milyar Yemek artığı, sebze-meyve kabuğu dışında düzeyde olmadıklarını belirtebiliriz. Özellikle koordinatörlüğünde tüm dünyada insanların
TL olduğu ifade edilmektedir. Bu rakamın yağ gibi sıvı atıklar da mevcuttur. Yağ biyoteknoloji-mikrobiyolojinin günümüzde bilinçli hareket etmeleri için çalışmalar
“ne demek” olduğunu anlamak için de atığı, evsel su atığının yaklaşık %25’ini CAS-9 başta olmak üzere genetik yapılmalıdır. Bilim insanları atıkların olası
2018 yılında ülkemizin toplam bütçesine oluşturmaktadır. Atık yağ son derece zararlı manipülasyonlara açık olması sayesinde bertaraf (en zararsız şekliyle) yöntemlerine
bakalım: 762,8 milyar TL. Yani neredeyse olup 1 litresi 1 milyon litre içme suyunu mikroorganizma ve mikrobiyal enzimler yoğunlaşmalı, hükümetler, kurumlar ve
gıda atığı ve kayıplarının maddi değeri kirletebilir. Atık yağlar çevre üzerine toksik vasıtasıyla bu atıkların değerlendirilmesi dernekler vatandaşların bilinçlenmesi için
ülkemizin bütçesinin 1/3’üne denk geliyor. yani zehirleyici etkiler gösterir. Arıtılmayan mümkündür. çaba sarf etmeliler. Ayrıca Milli Eğitim,
Yaptığımız israfın boyutunu şimdi daha da sular göllere, denizlere karışmakta anaokullarından başlamak üzere bu konuda
fark edebiliriz sanırım. ve ortamın ekosistemini bozmaktadır. Gıda atıklarının depolandığı alanlarda öğrencileri bilinçlendirmelidir. Yetişkin
Ayrıca bu suların tarım sulamasında toprağın yapısı bozulmakta ve mikrobiyal olarak bizler de bu konuda üzerimize
Alınacak tedbirler ve düşünceli bir da kullanılmakta olduğunu hatırlarsak, flora başta olmak üzere canlı ekosistemine düşeni yapmalı ve işin sağlık ve israf
şekilde hareketle bu kayıpları en az % 10 toprağın hem mikrobiyal yapısına hem de dâhil olan her şeye zarar görmektedir. boyutu başta olmak üzere zararlı yönlerine
azaltabiliriz. Yani yaklaşık 20 milyar TL topraktan beslenen bitkilere ve bu bitkilerle Ayrıca bu atıklardan süzülen sular yer
tasarruf edebiliriz ki bu minimum orandır. beslenen hayvanlara da zarar verdiğini altı-yer üstü sularına karışmakta ve çevremizde dikkat çekmeliyiz. Gıdaların
Sanayi Bakanlığı’nın verilerine göre anlamak için kâhin olmaya gerek yoktur. yine dolayısıyla bize dönmektedir. Bu çöpe gitmeyecek kadar pişirilmesine,
belediye atıklarının yaklaşık %34’ü mutfak Birleşik devletler de yapılan bir çalışmaya alanlarda ciddi anlamda bakteri üremesi hazırlanmasına özen göstermeliyiz.
atıklarıdır. Toprak Mahsulleri Ofisinin göre atık yağların evyeye dökülmesi olmakta ve haşereler çoğalmaktadır. Şehir Lokanta, Otel gibi toplu tüketim yerlerindeki
araştırmasına göre de ülkemizde “ekmek sonucu kanalizasyon sistemlerinin %40’ı merkezlerinden uzak yerlere inşa edilen çalışanlar ve sahipleri de bu konuda
israfı” da artmaktadır. 2008 yılında toplam tıkanmaktadır. Bu da ekonomik bir maliyeti katı atık depoları ne yazık ki kırsal yerleşim bilinçlendirilmelidir. Yine de mutlaka atıklar
ekmek üretimimizin %2’si çöpe giderken; doğal olarak beraberinde getirmektedir. yerlerine doğrudan zarar verebilmektedir. oluşacaktır; fakat bilim insanlarının bu
2012 yılında bu oran %3,1’e yükselmiştir. Yağlar, anaerobik parçalanmaya karşı Çöpler sadece yakın oldukları bölgeyi değil, alana yoğunlaşmaları sorunun çözümüne
dirençlidir. Sularda bir üst tabaka hayvan ve rüzgâr gibi sebeplerle uzak ciddi anlamda katkı getirecektir.
Dünyada da elbette atıklar konusunda oluşturarak oksijen çözünürlüğüne mesafelere de pekâlâ taşınabilmektedir.
problemler yaşanmaktadır. FAO’ya göre zarar verirler ve bunun sonucunda da Çöplerdeki atıklarda mikroorganizmaların Özetle; fiziki evrendeki bütün sorularımızın
her yıl ortalama gıdaların %30’u çöpe sucul ekosistem tahrip olmaktadır. Atık faaliyetleri sonucu çeşitli gazlar cevabını yine bilim verecektir, yeter ki ona
gidiyor. Kişi başına yıllık ortalama 200 kg yağlardan biyodizel başta olmak üzere oluşmaktadır. Bu gazlardan özellikle metan müracaat edelim. Bilimle kalın!