Page 24 - LabMedya - 40

24

DIOKSIN MI?

Dioksinler doğal olarak bulunan bileşikler bulaşmış vasıtasyıla dioksinlerle kontamine Dioksinlerin analizinde genellikle kromatografik
Yük. Kimyager değildir. Çeşitli endüstriyel faaliyetler sırasında olmaktadır. Dioksinler bitkide yaprağı saran teknikler kullanılmaktadır. Ancak numune
Hasan ÖZ oluşur, çevreye zararlı olduğu kadar insan mumsu tabakada birikmekte ve su ile hazırlama işlemi bir dizi ekstraksiyon
sağlığına da zararlıdır. Dioksinler klor veya yıkamayla uzaklaştırılamamaktadır. basamağıyla gerçekleştirilmektedir.
brom içeren endüstriyel üretim esnasında veya Kromatografik yöntemlerde, yeterli sayıda
klor varlığında organik bir maddenin yanması Ülkemizde gıda kaynaklı dioksinlerin limitleri referans standartları kullanıldığında, genellikle
Günümüzde kimyasallar her yerde ve sonucu oluşurlar . Endüstriyel işlerlerden ‘Türk Gıda Kodeksi Bulaşanlar Yönetmeliği’ interferans sorunu ile karşılaşılmamaktadır.
[3]
sağlığımızı tehdit etmeye devam ediyorlar. yanma ve yakma işlemleri, metal işleme ve ile belirlenmiştir. Yönetmeliğin eklerinde et ve Dioksin analizinde kullanılan GC veya GC-MS
Nereden çıktı bu kimyasallar? Kimyasallar eritme işlemleri, kimyasal üretim ve işleme et ürünleri, balık ürünleri, tavuk yumurtası ve en çok kullanılan kromatografik tekniklerdir.
her yerde doğal yaşamak neredeyse imkansız işlemleri sırasında dioksinler oluşmaktadır. yumurta ürünleri, hayvanlardan elde edilen
gibi. Gün geçmiyor ki şu kimyasal şu kadar Katı atık, hastane atıkları, tehlikeli atıkların katı yağlar, bitkisel kaynaklı sıvı ve katı yağlar
tehlikeli, şundan uzak durun gibi haberlerle yakılması, açık yanma ve çimentodan tuğla ile bebek ve çocuk ek gıdalarında bulunması SONUÇ
karşılaşmayalım. İşte bu kimyasallardan biri de yapımı sırasında dioksinler oluşabilmektedir. gereken maksimum dioksin miktarları
‘dionsinler’… Metal işleme ve eritme işlemleri, örneğin verilmiştir . Klorun karıştığı çok sayıda karmaşık
[6]
demir, kurşun, çinko, bakır, mağnezyum reaksiyonlardan dioksin oluşur. Dioksinler
DIOKSIN VE TÜREVLERINDEKI ve titanyum eritilmesi ve işlemesi, çelik Dioksinler insan ve vücudundan kolaylıkla çevrede uzun süre kararlı olarak kalabilirler.
TEHLIKE üretimi sırasında dioksinler oluşabilir. Kağıt atılamamaktadır. Bu bileşikler hidrofobik Bitkisel, hayvansal kaynaklarla, hava ve
hamurunun beyazlatılması sırasında klor karekterde oldukları için suda çözünmezler. su yoluyla insana geçerek, vücutta birikim
ve klorlu bileşikler kulanılmaktadır. Kağıt Yağda kolaylıkla çözündükleri için vücudun yapabilir. Toksik doza ulaştığında başta
Poliklorludibenzo-para-dioksinler (PCDD), hamurunun pişirilmesi sırasında bu klorlu tüm doku ve hücrelerine dağılabilirler. Yağ kanser olmak üzere çeşitli anamolilere sebep
poliklorludibenzofuranlar (PCDF) ve bileşikler dioksinlere dönüşmektedir. PVC, oranı yüksek olan kişilerden daha fazla olmaktadır. Dioksinlerden kendimizi korumak
poliklorlubifeniller (PCB) dioksin ve dioksin klorobenzen, halojenlenmiş difenil eterleri, dioksin birikmektedir. Biyolojik yarılanma için kendimizce almamız gereken önlemleri şu
benzeri maddeler olarak adlandırılmaktadırlar. boya ve pigmentler gibi klorlu bileşikler ile süreleri yaklaşık birkaç yıldır. TCDD için bu şekilde sıralayabiliriz:
Dioksinler, hidrofobik özeliğe sahip, yıkımları klorun kimyasal üretimi sırasında dioksinler süre yaklaşık 7-8 yıl, PCDF’ler için 1,4-13 • Klor içeren pestisit ve herbisitlerin
[7]
[4]
zor ve doğada kararlı durumda bulunabilen oluşabilmektedir . Dioksinler; hava yoluyla yıldır . Dioksinler, insan vücudunda, başlıca kullanımından kaçınmak,
çevresel kirleticilerdir . Dioksinlerin çok taşınarak su, toprak ve bitkilerde katı ya karaciğerde metabolize edilerek, suda çözünen • Sebze ve meyvelerdeki klorlu pestisit
[1]
sayıda çeşidi olmasına ve her birinin toksik da gaz fazında depolanmakta, özellikle metabolitlere çevrildikten sonra idrarla atılırlar. kalıntılarının uzaklaştırılması bol suyla
etkisi olmasına rağmen en zehirli olanı hayvansal dokularda ve toprakta daha yıkanması,
[1]
2,3,7,8-tetraklorodibenzo-p-dioksin (TCDD)’dir yoğun bir şekilde birikmektedirler . Dioksin Amerika Çevre Koruma Ajansı (US EPA) • PCV içeren kişisel ürün ve oyuncaklardan
[2] . çoğunlukla insan vücuduna gıdalarla et, süt ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından uzak durulmak,
ve balık ürünlerinin tüketimiyle alınmaktadır. dioksinler kanser yapıcı kimyasal maddeler • Sigaranın kağıt rulosunda bulunabilecek
2011 yılında Almanya’da meydana gelen grubuna dahil edilmektedir. Amerika dioksin riskine karşılık sigara kullanmamak,
vakada; hayvan yemlerinde dioksin kalıntısına Çevre Koruma Ajansı (US EPA) tarafından, • Bir klorofenol türevi olan triklosan bileşiği
rastlanmış, bu yemleri kullanan çiftliklerin hayvanlarda yapılan deneysel çalışmalar yapı olarak dioksinler çok benzemektedir
yumurtaları toplatılmıştı. Federal Tüketiciyi sonucunda, insanlarda zararlı olabilecek ve dioksonlara dönüşebilmektedir. Triklosan
Koruma Bakanlığı sözcüsü tavuk, hindi ve en düşük vücut dioksin yükü, 14 ng/kg deodorant, diş macunu, traş kremlerinde,
domuz çitfliklerinde kullanılan yeme, sanayide olarak belirlenmiştir. Dioksin alımı, belirtilen antibakteriyel sabunları ve bulaşık
kullanılan bir yan ürünün karışmasının, et ve düzeylerden ne kadar yüksekse, kanser riski deterjanlarında kullanılmaktadır. Triklosan
yumurtada dioksin oranının yükselmesine de o kadar fazladır . İnsanlarda dioksine (Triclosan, 5-chloro-2-(2,4-dichlorophenoxy)
[8]
neden olduğunu saptadıklarını açıklamıştı bağlı görülen anamoliler, vücutta biriken phenol ) içerek ürünlerden uzak durmak,
[5] . Balık ürünlerindeki dioksin kaynağının miktar toksik doza ulaştığında meydana • Klorlu bileşik içeren ürünlere temkinli
dioksinlerle kontamine olmuş, atık sular gelmektedir. Eğer toksik doza ulaşamadan yaklaşmak,
1,4 - Dioksin olduğu düşünülmektedir. Bitkiler pestisler, vücuttan atılımı söz konusu ise herhangi bir • Plastik her türlü kap belli derecede
havadaki dioksin kaynakları ve toprağa rahatsızlıklık gözlenmemektedir. Herhangi bir ısıya maruz kaldığında dioksin açığa
yolla vücuda alınan dioksinler kan dolaşımına çıkabileceğinden plastik kaplarda gıdaları
geçerek; burada kısa süre kalırlar, burada fırın veya mikrodalga ısıtmamak, sıcak
kan proteinlerine bağlanarak; yağ doku ve gıdaları plastik kaplara koymamak.
karaciğere taşınıp birikim yaparlar. Dioksinler
DNA mutasyonuna sebep olan aril hidrokarbon
reseptörleri aktive ederek; kansere sebep Kaynaklar
olurlar . Dioksinlerin sebep olduğu [1] O. Çiftçi, Elazığ ve çevresinde tüketilen tereyağlarında
[7]
başlıca kanser türleri; sindirim, karaciğer ve dioksin ve benzeri bileşik düzeylerinin araştırılması, Fırat
göğüs kanserleridir. Anne kanında bulunan Üniversitesi Sağlık Bilimler Dergisi, 22(5):289-292, 2008.
dioksinin fetüse veya plesantaya geçmesi [2] M. Van den Berg, L.S. Birnbaum, M. Denison, M. De Vito,
sonucu; gelişme bozuklukları, lenfoid ve W. Farland, M. Feeley, H. Fiedler, H. Hakansson, A. Hanberg,
L. Haws, M. Rose, S. Safe, D. Schrenk, C. Tohyama, A.
gonadal atrofi, kloroakne, hepatotoksisite, Tritscher, J. Tuomisto, M. Tysklind, N. Walker, R.E. Peterson,
damak yarığı, kusurlu böbrek oluşumu The 2005 World Health Organization reevaluation of human
gibi doğuma ait bozukluklar meydana and mammalian toxic equivalency factors for dioxins and
gelebilmektedir. Ayrıca anne sütünde dioksin dioxin-like compounds, Toxicol. Sci. 93 (2006) 223–241.
[3] RN. Hoover. Dioxin dilemmas, J Natl Cancer Inst.,
bulunması halinde bu toksik madde çocuğa 91:745-746, 1999.
aktarılmakta ve çocuklarda gelişim bozukluğu [4] G. Bröker, P. Bruckmann, H. Gliwa, Study of dioxin
gözlenebilmektedir. Ayrıca dioksinlere sources in North Rhine-Westphalia, Chemosphere, 38 (8):
bağlı immunotoksisite, nörotoksisite ve 1913-24, 1999.
kardiyotoksisite, mide bulantısı, solunum [5] Tavuk Yeminde Kanserojen Madde, http://www.
ntvmsnbc.com/id/25167591/
güçlüğü, üreme bozuklukları, yüksek tansiyon, [6] Türk Gıda Kodeksi Bulaşanlar Yönetmeliği, 29.12.2011
deride akne tarzı lezyonlar ve astım meydana tarih ve 28157 sayılı Resmi Gazete, http://www.gkgm.gov.tr/
gelebilmektedir. [1,9] . Yüksek dozdaki dioksinler mevzuat/kodeks/kodeks_yonetmelik/bulasanlar_yonetmelik.
zehirleyici etkiye sahiptir. Örneğin; Ukrayna’da, html.
[7] J. Tuomisto, T. Vartiainen and J.T. Tuomisto, Synopsis on
2004’teki seçimlerde en güçlü aday olan Dioxins and PCBs, National Institute for Health and Welfare,
Viktor Yuşçenko dioksin ile zehirlenmişti. http://www.thl.fi/thl-client/pdfs/81322e2c-e9b6-4003-
Birkaç hafta içinde, yüzünde akne formunda bb13-995dcd1b68cb
lezyonlar gelişmiş ve derisi grimsi hale [8] P. Boffetta, K.A. Mundt, H.O. Adami, P . Cole, J.S. Mandel,
dönmüştü. Yuşçenkonun vücudunda; insan TCDD and cancer: a critical review of epidemiologic studies,
Crit.Rev.Toxicol., 41(7): 622-36, 2011.
vücudunda olması gerekenden 50 bin defa [9] F. Şahbaz, J. Acar,. Dioksin ve Dioksinin Gıdalara Bulaşma
daha fazla dioksin bulunmuştu. TCDD türü Olasılıkları, Gıda, 18 (4) 243-245, 1993.
bir dioksin kullanılmıştı. TCDD en zehirleyici [10] Dioksin Danger; Are the dioxins the most dangerous
dioksin türü olarak bilinen bu madde Vietnam chemical in our environment?
http://en.opasnet.org/w/Are_the_dioxins_the_most_
Savaşı sırasında sivillere karşı kullanılmıştı. dangerous_chemicals_in_our_environment%3F
Ayrıca 1976 yılında SEVESO’daki kaza
ardından bölgedeki bir çok insan ve çocukların
yüzlerinde klora bağlı akne oluşmuştu .
[10]