Page 30 - LabMedya - 23

30 www.facebook.com/labmedya Haber

bulamayanlara hiçbir ödül verilmeyecekti.
Oysa, bir başka deneyde maymunlar fıstık
denli albenisi olmayan bir yiyeceğin garantili
olarak kazanılması karşılığında fıstığı kazanma
şansını tepebileceklerdi.
Smith maymunların doğru yanıttan emin ol-
madıklarında, bu tür bir geçiştirmeye gidecek-
lerini düşündü. Haklıydı da. Geçiştirme olanağı
tanınan maymunlar seçtikleri sınavlarda, “ya
hep, ya hiç” deneylerinden geçmek zorunda
bırakılan maymunlara kıyasla çok daha başa-
rılı oldular. Bu da maymunların kendilerine fır-
sat tanındığında işe güvenle sarıldıklarının, bir
başka deyişle üstbilişin bir kanıtıydı.
SEÇKİN bİR TÜR
Başka araştırmalar da makakların bu açıdan
seçkin bir tür olduklarını ortaya koyuyor. Şem-
panzeler de, tıpkı makaklar gibi, zaman zaman
üstbilincin varlığına işaret eden davranışlar
DÜŞÜNEN HAYVAN zeki türlerin de üstbilince sahip olup olmadık-
sergiliyorlar. Yunuslar ve kargalar gibi başka
ları konusunun aydınlığa kavuşturulması anla-
KARGA
ğın kavranması açısından can alıcı bir önem
taşıyor.
Böylesine geniş bir yelpazeye uzanan kar-

maşık davranışlar karşısında kimi dirimbilim
uzmanları en azından kimi canlı türlerinde kıs-

inanıyorlar. Ancak kimileri bu görüşe katılmıyor
ve insanın soyut düşünceleri kavramasına ola-
eni Kaledonya kargasının ilk işi, tehdit edici su oldum olası bir tabu niteliği taşıdı. Ame- Kısa bir süre öncesine dek bu özelliğe yalnızca men gelişmiş bir düşünce sisteminin olduğuna
nak tanıyan “üst” düzey akıl yürütme yetene-
Yvarlığı kuşku dolu gözlerle izlemek ve en iyi rikalı hayvanbilimci Donald Griffin’in sorunu insanların sahip oldukları sanılıyordu. Ancak ğiyle eşsiz bir tür olduğuna inanıyorlar.
görüntüye ulaşmak amacıyla zıplayarak çev- kurcalamaya başlamasıyla birlikte, bu tutum Cambridge Üniversitesi’nden Nicky Clayton Van Swinderen hayvanların davranışlarıyla ilgi-
resinde dolanmak olur. Daha sonra, merakına da giderek değişmeye başladı. 1990’larda Florida çalı kargalarının gelecekle li araştırmalarda asıl sorunun incelemelerin bir
yenik düşen karga, normal koşullarda yiyecek Yarasaların sesle yer belirleme özelliğini ve ilgili tasarılarında geçmişle ilgili anılardan ya- yere kadar yapılabilmesinden kaynaklandığına
ararken toprağı eşelemede kullanacağı tür- kunduzların odun parçalarını inceden inceye rarlandıklarına tanık oldu. 2006 yılında Edin- inanıyor. Bu nedenle kimi araştırmacılar tartış-
de ince bir dal parçasıyla, kendisini korkutan hesaplayarak yuva yapma yeteneklerini, ver- burgh Üniversitesi araştırmacıları sinekkuşun- mayı tümden noktalandırabilecek yeni yakla-
nesneyi iteleyip kurcalamaya başlar; ve hemen vet maymunlarının grubun öteki üyelerini attık- da da aynı özelliğe rastladı. şımlara gerek duyulduğuna dikkat çekiyorlar.
ardından da olası bir tehlikeye karşı kendini sa- ları çığlıklarla aldatmadaki ustalıklarını ilk gün Ancak asıl soru bu davranışın değişken olup Beyin görüntüleme yöntemleri bu konuda en
vunmak amacıyla geriye sıçrar. yüzüne çıkartanlardan biri olan Griffin, tanık olmadığıydı. Değişken değilse, ne denli kar- ümit verici olanakları sağlıyor.
Gerçekte plastik bir örümcek olan nesneden olduğu tüm bu davranışlar sonucunda hay- maşık olursa olsun, yalnızca evrilmiş bir iç- İnsanlarla ilgili MRı verileri bilinçli düşüncenin
bir tepki gelmeyince, karga güvenli bir biçim- vanların düşünme yetisine sahip olabileceğine güdüden ibaret olabilirdi. Karga, kuzgun ve
de ona yaklaşır ve evirip çevirerek incelemeye dikkat çekti. alakarganın da aralarında olduğu kargagiller beynin tek bir bölgesinden kaynaklanmadığını
başlar. Verilerin çoğunun öznel ve bir olasılıkla da in- ailesinde gerçekten de böyle bir anda gelişen gösteriyor. Bu da bilinçli düşüncenin yalnızca
insanlara özgü olmasını gösterecek anatomik
Oxford Üniversitesi Alex Kacelnik Laboratu- san niteliği kazandırılmış olduğuna inanan kimi doğaçlama bir beceriye tanık olunuyor. bir gerekçe olmadığına işaret ediyor.
varı’ndan Joanna Wimpenny önderliğinde hayvanbilimciler dehşete kapılsalar da, Grif- Kargagiller başka bir kuşun davranışını önce-
yapılan bir araştırma kapsamında gözlenen bu fin’in çalışması yine de tartışmanın ateşlenme- den kestirebiliyor bile olabilirler. Vermont Üni- Gelgelelim, kimi sinirbilimsel araştırmalar bi-
davranış, hiç kuşkusuz zekice bir davranış gibi sini ve konuyla ilgili araştırmaların daha nesnel versitesi’nden Bernd Heinrich ve Viyana Üni- linçlilik için gerekli olan ve tüm hayvanlarda ol-
görünüyor. İnsanlar da bilmedikleri ve tehlikeli ve sistemli bir biçimde yapılmasını sağladı. versitesi’nden Thomas Bugnyar kuzgunların masa bile kimilerinde bulunan birtakım önemli
olabileceğini sezinledikleri bir şey karşısında, Günümüzde Griffin’in görüşlerine katılan çok yiyeceklerini saklarken başka kuşlar görmesin önkoşulları gözler önüne serdi. Örneğin, tala-
bir olasılıkla benzer bir davranış sergiler. az kişi var. İnsandan başka hayvanların zihin- diye birtakım önlemler aldıklarını, ancak bir musun bilgiyi duyulardan kortekse aktarması-
İyi de, o boncuk boncuk gözlerin ardında ger- sel deneyimlerinin, ilkel bir farkındalıktan insan engele takılmış kuzgunlarla ilgilenmediklerini na olanak tanıyan sinir bağlantıları bilinçli far-
çekte neler olup bitiyor? beynindeki karmaşık düşünce akışına uzanan ortaya koydular. kındalık açısından son derece önemliymiş gibi
Burada önceden tasarlanmış bir düşünce sü- bir tayf oluşturduğu görüşü, çok daha yaygın. Başka birkaç canlı türünün de bu yeteneğe sa- görünüyor.
reci mi, yoksa salt hayvansal bir içgüdü mü Meyve sineği de bu tayfın bir ucunu araştırmak hip oldukları düşünülse de, bu konuda primat- Öteki memeliler de böyle bir yola sahip olduk-
söz konusu? için en kusursuz örnek. Queensland Beyin Ens- ların başı çekmeleri hiç de şaşırtıcı değil. Söz larına göre, en azından bilincin alt katmanları-
HAYvANLARIN ZİHNİ titüsü’nden Bruno van Swinderen birkaç yıldır gelimi, şempanzeler yiyecek aşıracak oldukla- na da sahip oldukları düşünülüyor.
İnsan dışındaki hayvanların düşünme yetisine sürdürmekte olduğu çalışmaları sonucunda bu rında, grubun başka bir üyesi yakınında iken İster sürüngenler ve ikiyaşamlılar gibi omur-
sahip olup olmadıkları sorusu çağlar boyun- böceklerin çevrelerindeki her şeye gelişigüzel sessiz olmaya daha çok özen gösteriyor. Daha galılar, ister ahtapot ya da mürekkepbalığı gibi
ca en önde gelen düşün insanlarının kafalarını tepki vermek yerine, anılarına göre seçtikleri da önemlisi, başka bir şempanzenin geçmiş- omurgasızlar olsun insan dışındaki hayvanlar-
kurcalamıştır. Aristo ile Descartes hayvanlara şeylere ilgi gösterdiklerini ortaya koydu. Aynı te nasıl davrandığını da kestirebiliyormuş gibi da bilinçli düşüncenin kanıtlarını arıyorsak, bu
özgü davranışın salt istem dışı tepkilerle yö- ekip geçtiğimiz yıl da meyve sineğinin anı oluş- davranıyor. canlılarda talamus ve korteksin benzer örnek-
netildiğine inanırlarken, Darwin ve 19. yüzyıl turma yeteneğini azaltmanın yeniliklere uyum Bu davranışlar çok zekice görünse de, söz lerini bulmaya çalışmanın akla yatkın bir yak-
ruhbilimcilerinden William James hayvanların sağlama yetisine zarar verdiğine, sineklerin konusu canlılar “üstbiliş” olarak bilinen insana laşım olacağına inanılıyor.
karmaşık zihinsel yaşamları olabileceğine ina- buna bağlı olarak çevrelerine çok daha gelişi- özgü düşünce biçimindeki önemli bir özellik- Ne var ki, tüm bu araştırmalar başarıyla so-
nıyorlardı. güzel tepki verdiklerine tanık oldu. ten yoksunlar. Bu yetenek anıların izlenip de- nuçlansa bile, yine de sonuçları inandırıcı bul-
Artık bu tartışmayı sonlandırmaya her zaman- GELECEğİ TASARLAMAK netlenmesine ve insanların “Bunu bildiğimi bi- mayanlar kesinlikle olacaktır.
kinden çok daha yakın bir konumdayız. Yeni Değişken ilgi bir olasılıkla en basit beyinlerde liyorum”, “Bildiğimin doğru olduğundan emin Bunlardan biri olan Florida Üniversitesi araştır-
Kaledonya kargaları dahil, onca ustalıklı hay- bile oluşuyor. Bu da balık, ikiyaşayışlı ve sü- değilim”, ya da bu kişinin adı dilimin ucunda macılarından Clive Wynne hiçbir verinin hay-
van davranış biçimlerini de göz önünde tutan rüngenlerin de aralarında yer aldığı çok sayıda türü yargılara varmasına olanak tanıyor. vanların düşünüp düşünemedikleri sorusuna
çok sayıda dirimbilimci, kimi canlıların gerçek- canlı türünün bu tür bir bilince sahip olabilece- New York Eyalet Üniversitesi’nden David Smith kesin bir yanıt veremeyeceğine inanıyor ve bu
ten de temel düşüncelere sahip oldukları görü- ği anlamına geliyor. bu yeteneğin insanların düşünme sürecinde dil tartışmanın yine de gecenin geç saatlerinde
şünde birleşiyor. Ne var ki, bu ilkel davranışın bir düşünce sü- ve araç kullanımı kadar önemli bir yer tuttuğu- yapılan içkili sohbetlerin konusu olarak kalma-
Bu arada son beyin görüntüleme çalışmaları recini oluşturduğu pek söylenemez. O halde, na inanıyor. Öyle ki, üstbilişle ilgili herhangi bir sı gerektiğine dikkat çekiyor.
da düşünen bir beyin için ne tür bir anatomiye eğer varsa, biz insanlarınkini andıran daha ge- kanıt hayvan anlağının varlığı açısından çarpıcı Öte yandan, bu konuda daha iyimser bir ta-
gerek duyulduğu konusuna ışık tutuyor. Hay- lişkin bir anlaksal yaşamın özelliklerini taşıyan bir gösterge niteliğini taşıyor. vır sergileyen San Diego Sinirbilim Enstitüsü
vanların zeki yaşamları, bir olasılıkla insanla- hayvanlar hangileri? Konuyu 2000’li yılların başlarında araştırmaya uzmanlarından David Edelman hayvanlarda
rınki denli karmaşık olmasa bile, bu canlıların Bugüne dek bu konuda elde edilen en somut başlayan Smith bir deneyinde makak may- talamus ve korteksin özdeş örneklerini bul-
kafalarında sanıldığından çok daha fazla bir veriler özellikle karmaşık davranış biçimle- munlarına bir resim gösterdi ve kısa bir aradan maya çalışmanın tartışmalara son vereceğine
şeylerin olup bittiği kesin. ri sergileyen canlılardan geliyor. Söz gelimi, sonra deneklerden o resmi dört resmin arasın- inanıyor.
GRIFFIN ÖNCÜ OLDU geleceği tasarlamak bu veriler arasında çok dan bulmalarını istedi. Rita Urgan, New Scientist,
Hayvanların düşünüp düşünemedikleri konu- önemli bir yer tutuyor. Resmi bulan leziz fıstıklarla ödüllendirilirken, CUMHURİYET BİLİM TEKNİK EKİ