Page 33 - LabMedya - 22

Yorum Doç. Dr. Kadir Demircan 33
www.facebook.com/labmedya

Doç. Dr. Kadir Demircan 68
“H” ? “N” ?

Doç. Dr. Kadir Demircan “H” ? “N” ?

68 çıkarıldı. Bu protein kabakulak ve kızamık gibi ve bakterilerde bulunan bir sialik asit türevidir.
virüslerde de bulunuyor. Görevi ise virüsün Sialik asit ise bakterilerde, mayalarda,
hasta edeceği hücreyi tanıması ve ona mantarlarda, bitkilerde ve insanlarda bulunur.
yapışması. Geminin çapa atması gibi, virüs de N aynı zamanda virüsün kendi çoğalması için
H yardımıyla hedef hücrenin yüzeyindeki sialik gerekli bir enzim. Virüs, içine girdiği hücrede
asit içeren yapılara bağlanıyor (bkz. Şekil 2).
çoğaldıktan sonra hücre dışına çıkmak için
“H” ? “N” ? hücreyi bu enzim ile parçalar ve komşu
hücrelere, yani yeni hedeflere doğru koşar.
68
Aslında N burada çok ilginç çalışır.
Hasta ettiği hücreyi parçalayıp dışarı çıkarken
ayak bağı olmasın diye H’nin ucunda bulunan
sialik asitleri, yani NANA’yı keser. Böylece
virüs-hücre iletişimi sonlanır ve virüs serbest
kalarak yeni hücrelere gider (bkz. Şekil 2).
GRİP AŞILARI

Güncel aşılar (nörominidaz engelleyiciler) N’nin
NANA’yı parçalamasını engeller. Tablet halinde
alınan veya burna çekilen grip aşıları işte bu
nöraminidaz enzimini engelleyerek virüsün
çoğalmasını önler. Nörominidaz engelleyici
Nöraminidaz (N) parçalayıcı bir enzim. aşılar virüsü öldürmez sadece sersemletir
Parçalayıcı enzimlere genel olarak hidrolazlar ve üreme hızını azaltır, bağışıklık sistemi
denir (bkz. Demircan, K., “İçimizdeki de sersemlemiş virüsü kolayca yener (bkz.
Makaslar”, Bilim ve Teknik, Eylül 2013). Şekil 3). Son yıllarda geliştirilmeye çalışılan
fludaz ilacı ise virüsün hücreye bağlanmasını
Nöraminidazın adı 1941 yılında bulunan engellemeye çalışır. İlk üretilen anti-viral ilaçlar
nöraminik asitten (NA) geliyor. İnsandaki virüs zarının pH oranını sağlamakla görevli olan
grip virüslerinde N enzimi bulunuyor. M2 proton iyon kanallarını hedef almıştır. Bu
Kış aylarında gazetelerde sık sık karşılaştığımız Virüslerin sınıflandırılmasında uzun bir isim Virüslerdeki N’ye viral nörominidazlar deniyor. oran bozulunca virüsün çoğalma döngüsünün
terimler: H1N1, H2N2 veya H5N3... Sağlık kullanılır. Örneğin Hong Kong grip virüsünü ele İnsan hücrelerinde de N bulunabiliyor. Viral bozulacağı düşünülmüş ancak virüs bundan
Bakanı 2014 Ocak ayında, 2013’ün Eylül alalım. Bilimsel adı A/Fujian/411/2002 (H3N2). nörominidazlar 9 karbonlu bir şeker olan etkilenmemiştir (bkz. Şekil 3).
ayından bugüne kadar ülkemizde 1 milyon “A” virüsün tipini, “Fujian” coğrafi konumunu, nörominik asiti parçalıyor. Virüsler tüm güçleriyle nesillerini devam
kadar kişinin gribe yakalandığını, geçen “411” soyunu, “2002” de izole edildiği yılı NA ise insanda saf halde değil de, daha çok ettirmek ve üremek için insan hücrelerine
yıl Eylül ve Mayıs ayları arasında gribe ifade ediyor. H3N2 ise alt tipi gösteriyor. kimyasal olarak işlenmiş bir glikoprotein girmeye çalışıyor. Bilim adamları da sağlığı
yakalanan vatandaşların sayısının ise 6-7 Virüs, çapı 100 nanometre olan bir yuvarlak olan N-asetil nörominik asit (NANA) şeklinde korumak için virüsün silahlarına karşı aşı ve
milyon olduğunu açıkladı. Grip, hem iş gücü şeklinde (bkz. Şekil 1). Yani 1 milimetrelik bulunuyor. Virüsteki hemaglutinin, hedef ilaçlar geliştiriyor. Ancak bugünkü bilgilerimize
kaybına neden oluyor hem de ilaç masrafları bir uzunluğa yan yana 10 bin virüs sığabilir. hücredeki NANA’yı hedef alır. NANA’nın ve tarihsel sürece baktığımızda bu savaşın
yüzünden ülkelere milyonlarca dolarlık yük Virüs en dışta lipidlerin (yağ) bulunduğu zar uçlarında sialik asit bulunur. Sialik asit, bir galibi olmayacak gibi görünüyor. Bazen
Doç. Dr. Kadir Demircan
getiriyor. Örneğin 2009-2010 yıllarında Güney tabakadan, en içerde de RNA’nın yer aldığı hücre zarında reseptör görevi yapan şeker virüsler, bazen de insanlar bu savaşı geçici
Kore’deki grip salgınının ülke ekonomisine çekirdekten oluşur. molekülleridir; evlerimizdeki antenler gibi, olarak kazanacak.
1,5 milyar dolar yük getirdiği açıklandı. Salgın hücreye gelen uyarıları alan ve hücrelerin Çizimler: Rabia Alabay
döneminde 5 milyona yakın kişinin hastanelere bağlanmasını sağlayan almaçlar. NANA, Kaynaklar
akın ettiği, 266 kişinin öldüğü açıklandı. 1918 sahildeki dubalara benzer. Yaklaşan gemiyi • Palmer, R., “Lines of defence”, Nature, Cilt 480, s.
9-10, 8 Aralık 2011.
grip salgınında (İspanyol gribi) 20 milyondan influenza virüsüne benzetirsek NANA da • http://www.chemistrymatters.ca/?p=773
fazla kişi hayatını kaybetmişti. gemiyi sahile bağlayan halat veya dubadır. • Suh, M., “Socioeconomic burden of influenza in the
Republic of Korea,
Virüsün H1N1, H3N2 (Hong Kong gribi), H2N2 Yani virüs NANA’ya yapışır ve hücreye tutunur, 2007-2010”, PlosOne, Cilt 8, Sayı 12, e84121, 2013.
(Asya gribi) ve H5N1(kuş gribi) gibi çeşitli alt endositoz ile virüs hücre içine alınır (bkz. • Wilson, I., “Structure of the uncleaved human H1
hemagglutinin from the
tipleri var. H hemaglutinin, N de nöraminidaz Şekil 2). Halatı ve dubaları ortadan kaldırırsak extinct 1918 influenza virüs”, Science, Cilt 303, Sayı
enzim alt formlarını ifade ediyor. 18 ayrı H, 9 virüsün hücreyle bağı kesilir. NANA, memeliler 5665, s. 1866
ayrı N alt tipi olduğu biliniyor. Bu 18 ve 9 tipin
Doç. Dr. Kadir Demircan
kombinasyonları ile virüs her sene kendini farklı
bir forma sokabiliyor. Yapılan aşıların etkisiz
olması da buradan kaynaklanıyor. Mesela siz Dıştaki zar tabakasında iki çıkıntı dikkat çeker.
H5N5’e karşı aşı yaptırdınız. Bir sonraki sene Şeker ve proteinlerden (glikoprotein) oluşan bu
virüs H5N7 olarak karşımıza çıkıyor. Doğal çıkıntılar hemaglutinin (H) ve nörominidazdır
olarak bir önceki yıl kullanılan aşılar ertesi yıl (N). Virüsün yüzeyinde bulunan çıkıntıların
işe yaramıyor. Bu durumda virüse direnebilmek %80’ini H, %20’sini N oluşturur. Üçüncü
çok güçleşiyor. Yüksek mutasyon hızı ve sırada virüs zarındaki M2 adı verilen iyon
“antijenik değişiklik” mekanizmasıyla virüs, kanalları yer alır.
bukalemun gibi değişebiliyor. “H” ? “N” ?
GRİP VİRÜSÜNÜN ANATOMİSİ 68
İnfluenza (grip, flu) virüsü, Orthomyxoviridae H’nin ne anlama geldiğini biraz açalım. İlk
adlı bir virüs ailesine ait. İnfluenza A, İnfluenza kez kırmızı kan hücrelerinin (alyuvar, eritrosit)
B ve İnfluenza C olmak üzere şu an bilinen bir araya gelerek yığılmasını sağlayan 13
3 türü var. A tipi insanlarda ve hayvanlarda nanometrelik bir protein olarak bulundu.
salgınlar yaptığını bildiğimiz tip. B ise genelde Hemaglutinin 1800’lü yıllardan beri biliniyordu.
sadece küçük alanlarda (il, ilçe veya bölge) 1888 yılında bitkilerde bulundu ve “seçen”
anlamına gelen “lectin” ismi verildi. 1918
etkili bir tip. C ise A ve B’ye göre nadir olarak grip salgınında ölen bir kişiden alınıp saklanan
hastalık yapan bir tür. Grip virüsleri domuzlar, dokulardan 2004 yılında H1’in yapısı ortaya
atlar, foklar ve kuşlarda da hastalık yapabilir.