Labmedya - Laboratuvar ve Sağlık Gazetesi

Bitkiler alemi diğer canlılar ile birçok özellik bakımından kesin bir şekilde farklılık gösterse de birçok özellik bakımından da diğer canlılarla ortak davranışlar sergilediği her geçen gün daha iyi anlaşılmaktadır.

Bitkilerin duyguları yerine duyularının olduğu bu sayede duyguları olan hayvanlar ve özellikle insanlarla birçok benzer davranışlarda bulunduğu farklı araştırmalarda ortaya çıkarılmıştır. Örneğin bitkilerin acıyı hatırlama ‘duyu’su onları eğitilebilme düşüncesi yönündeki araştırmalara yöneltmiştir. 

Bitkilerin -düşünülenin aksine- çevrelerinin çokça farkında oldukları ve çevrelerinden bilgiler topladıkları (çevre koşulları, biyotik ve abiyotik faktörler vs.) dolayısıyla bu sayede hayatta kaldıkları alanda yapılan ilgili bilimsel çalışmalarla kanıtlanmıştır.

Bitkilerin çevreleri ile olan bağlarının kuvvetli oluşu birçok kültürde bitkilerin ruhlarının olduğu inancını ortaya çıkarmıştır. Hatta bu kültürlerde bitkilerin ruhu ile iyi ilişkiler kurulmaya özen gösterilmektedir. Sadece bu kültürlerde değil hemen her kültürde bitkilere ayrı anlamlar yüklenmektedir. Bu anlamlar ve düşüncelerden bazısının bilimsel dayanağı bulunmakta; bilimsel çalışmalarla ve kanıtlarla desteklenmiştir. Bunlardan biri bitkilerdeki küsme davranışıdır. Bitki yetiştiricilerinin çokça bildiği üzere bitkiler de insanlar gibi küsme davranışı sergilerler.

Yapılan bilimsel çalışmalar birçok bitkinin çeşitli savunma stratejileri geliştirdiklerini ortaya çıkarmıştır. Bu savunma stratejilerinin bazısının bazı bitkilerin kimyasal savunma bileşikleri üretmesi, bazısının morfolojik özellikler (diken, yapışkan tüy, yakıcı tüy gibi) kazanması ve bazısının yanıltarak (kamufle olup diğer canlılara ve hatta cansızlara benzeyen bitkiler -örneğin Lithops türleri taşa benzeyerek yanıltır-) savunma stratejileri geliştirdikleri bilinmektedir. Bunların dışında aktif hareketle savunma stratejileri geliştiren az sayıda bitki de bulunmaktadır; bunlardan biri küstüm otu (Mimosa)’dır.

Küstüm otunun davranışının (yapraklarının dokunulduğunda büzmesi) otçullara karşı geliştirilmiş bir savunma stratejisi olduğu uzun yıllardır bilinmektedir. Küstüm otu ile yapılan çalışmalar (örneğin 2013’te Gagliano ve arkadaşlarının yaptığı çalışma) ile küstüm otunun yapraklarını ‘küserek’ büzme davranışında uyaranı unutmayıp bir ay sonra bile ilgili tepkiyi gösterdiği bulunmuştur. Benzer başka çalışmalarda ise bitkinin (örnek olarak çalışılan küstüm otunun) ardışık benzer uyaranlara tepkisiz kaldığı (deyim yerindeyse ‘umursamadığı’) da bulunan diğer ilginç sonuçlardan biridir.

Küstüm otu üzerine yapılan çeşitli alanlardaki çalışmalar bitkinin davranış mekanizmalarını aydınlatmaya yetmiştir. Bununla beraber diğer bitkiler de yapraklarını (küstüm otu kadar aktif hareketle olmasa da) büzme davranışı göstermektedir. Diğer bitkilerde de bu davranış otçullara karşı savunma stratejisinin yanı sıra bitkinin strese ve/veya kuraklığa karşı geliştirmiş olduğu davranışlar olarak görülmektedir. Örneğin bitkiler uzun süren soğuk koşullara karşı yapraklarını büzme (eğer çiçekteyse çiçeklerini kapalı tutma ve hatta gerektiğinde kış uykusuna girme) gibi davranışlarla tepki vermektedir.

Evlerimizde, arazilerimizde ve yaşam alanlarımızda insan eliyle yetiştirilip kültürü yapılan bitkilerin de bu özelliklere sahip olduğu göz önüne bulundurulduğunda, bitkilerin yapraklarını büzerek (veya diğer özellikleri sergileyerek) ‘küsme’ davranışı göstermesini yukarıdaki sebeplere bağlamak mümkündür.

Kaynaklar:

Gagliano, M., Renton, M., Depczynski, M., Mancuso, S. 2014. Experience Teaches Plants to Learn Faster and Forget Slower In Environments Where It Matters. Oecologia, 175(1), pp. 63–72.

Gezgin, D. 2018. Bitki Mitosları. Sel Yayınları, 5. Baskı, İstanbul.

Mortensen, B. 2018. Bitkilerde Savunma: Bitkiler, Otçul Hayvanlara Karşı Kendilerini Nasıl Savunur?. Erişim: https://evrimagaci.org/bitkilerde-savunma-bitkiler-otcul-hayvanlara-karsi-kendilerini-nasil-savunur-483, Erişim Tarihi: 04.03.2022.

www.bilimya.com/bitkiler-de-kuser-mi.html