Page 45 - LabMedya - 92

BOTANIK 45

Biyolog Muhyettin ŞENTÜRK

Bitkilerin, toprağa sabit yapıları gereği kendilerini Bazı bitkiler hayvanları kullanarak bu savunma mekanizmasını Kaynaklar:
savunup-savunamayacağı insanlar tarafından hep Toprağa kökleriyle devreye sokar. Kimi bitkiler hangi tür karıncaların balözü peşinde
merak konusu olagelmiştir. Bizler farkına varmazsak olduğunu bilmekte, bunlar çevredeyken kapanmakta ve ancak Ê Arıcı, Ş.E., Yardımcı, N. 2001. Bitkilerde Uya-
da bitkilerin kendilerine özgü savunma mekaniz- bağlı görünen saplarında karıncaların tırmanmasını önleyecek kadar çok çiğ rılmış Dayanıklılık. Atatürk Üniv. Ziraat Fak.
maları vardır. bitkiler, aslında hem toplandığında açılmaktadır. Daha ‘kurnaz’ olan akasya ise; belirli Derg. 32(1), 83-86.
Bakteriler, funguslar (mantarlar), virüsler, nematodlar canlı hem cansız türden karıncaların hizmetinden yararlanmakta ve balözü karşılığı Ê Büyük İ, Soydam-Aydın S, Aras S. 2012. Bitki-
tuttuğu bu karıncaları, kendisini başka böceklerden ve otobur
(yuvarlak solucanlar) ve büyük hayvan grupları (kuş- memelilerden korumakla görevlendirmektedir. lerin Stres Koşullarına Verdiği Moleküler Ce-
lar, memeliler dâhil) gibi birçok organizma için besin tehditlere karşı vaplar. Turk Hij. Den. Biyol. Derg, 69(2): 97-110.
kaynağı olan bitkiler, patojenlerden, doğal düşman- Bazı bitkiler ise; süt benzeri salgılar (latex), bazıları yakıcı tüyler
larından ve çeşitli çevresel koşullardan soyutlana- şaşırtıcı derecede (ısırgan otu), bazıları sersemleten (sülfür) gazları (ceviz-altında Ê Callenbach, E. 2008. Ecology-A Pocket Guide
mazlar. Fakat kaçınılmaz olan dış saldırıları algılamak oturulmamasının sebebi budur-) ve bazıları zehirli bileşikler ih- (Ekoloji-Cep Rehberi). Sinek Sekiz Yayınla-
ve bunlara karşı koymak için evrim sürecinde uygun gelişmiş savunma rı-Sürdürülebilir Yaşam Kitapları. 2. Basım,
savunma mekanizmaları geliştirmişlerdir. mekanizmalarına tiva ederek düşmanlarından korunurlar. Örneğin; mutfağımızın Kaliforniya. (Çeviri: Egemen Özkan, Basım
vazgeçilmezi olan domates, biber ve patlıcan bitkilerinin toprak
Bu mekanizmalar; fiziksel, morfolojik (bitki morfoloji- sahiptir. Dikenlerden üstü ot (herb) aksamlarının zehirli alkaloidler içerdiği ve bu sebeple Yeri: İstanbul, 2011).
sinden kaynaklanan) savunma ve kimyasal savunma yenilmediği bilinmektedir. Aynı ailenin (Solanaceae-Patlıcangiller) Ê Keçeci, M., Baysal, Ö., Soysal, M., Tekşam, İ.
şeklinde gerçekleşebilmektedir. Bu mekanizmalar- feromonlara, zehirli üyesi olan patatesin de yeşillendiğinde (filizlendiğinde) yenilme- 2007. Bitkilerde Böceklere Dayanıklılık Meka-
dan birine veya bir kaçına sahip bitkiler doğada mesinin sebebi budur. nizmaları. Derim. 24:1, 19 - 31.
ayakta kalabiliyorlar. Nitekim bu sayede yeryüzü- bileşiklerden kurnaz
nün hemen her bölgesinde bitkilere rastlamamız hayvan iş birliklerine 19. yüzyılda yaşamış büyük bilim insanı Charles Darwin (1809-1882) Ê Koç, E., Üstün, A.S. 2008. Patojenlere Karşı
mümkündür. de bitkilerin savunma mekanizmalarını ve uyarılabilirliklerini araş- Bitkilerde Savunma ve Antioksidanlar. Erciyes
kadar uzanan bu tırmıştır. Darwin, Drosera’ların (Güneş Gülleri) ağırlığı gramın yüz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 24
Bitkiler, bir patojenin ya da doğal düşmanın saldı- binde birini bile bulmayan bir lifçikle uyarılabileceğini bulmuştur. (1-2) 82-100.
rısına uğradıkları veya strese maruz kaldıklarında, stratejiler, bitkilerin
savunma mekanizmalarını aktif hale getirirler. Tüy, Bitkiler sadece canlılara (biyotik) karşı değil, cansız (abiyotik) Ê Ryan, L. 2014. Plants and Their Defense Mec-
diken, mumsu yapı, dokuların kalınlığı gibi bitki milyonlarca yıldır müdahalelere karşı da savunma gereksinimi duyarlar. Örneğin; hanisms. Landscapes. Summer; 4-5.
morfolojisinden kaynaklanan savunma yöntemleri hayatta kalmasını gün ışığına karşı su ile ‘serinleyerek’ veya ‘terleyerek’ kendilerini
bitkinin hali hazırda mevcut ‘kırmızı çizgileri ’dir. savunabilirler. Sıradan bir ayçiçeğinin yapraklarından gün boyunca Şentürk, M. 2018, Mayıs. Domates, Biber, Pat-
Fakat daha ilginç olanı kimyasal savunma meka- sağlar. bir insanın terlemesine eşit ölçüde su buğulaşır. Sıcak bir günde Ê lıcan. Bilimoloji. (http://bilimoloji.com/doma-
nizmalarıdır. Feromon salgılama, kötü koku yayma bir tek huş ağacı hemen hemen 400 litre su emebilir ve serinlemek tes-biber-patlican/)
ve kimyasal uzaklaştırıcılar (repellentler) bitkilerin amacıyla bunu yapraklarından salabilir. Bununla birlikte tuza (ha-
kimyasal savunma mekanizmalarından birkaçıdır. lofit bitkiler), kurakçıl (kserofit bitkiler) ortamlara dayanıklı bitkiler
Öyle ki; bu kimyasallar ile bitkiler türdeşlerini de de bu habitatlarda abiyotik koşullara karşı kendilerini savunurlar. Ê Tompkins, P., Bird, C. 1983. The Secret Life of
savunmaya alırlar. Örneğin; böceklerin veya otlayan Plants (Bitkilerin Gizli Yaşamı). Sungur Yayınları.
hayvanların saldırısına uğrayan bitkiler, yakınlar- Araştırma-5. İstanbul. (Çeviri: Sulhi Dölek).
daki türdeşlerinin tadı bu hayvanlara kötü gelecek Her ne kadar bitkiler kendilerini canlı-cansız hemen her şeye karşı
maddeler yaymaya başlasın diye alarm feromonları savunabiliyor olsa da, yine de insanın amansız müdahalesi kar- Ê http://bilimya.com/bitkiler-kendilerini-savu-
salgılar. şısında çaresiz kalabiliyorlar. Nesli tehlike altında bulunan nadir nabilir-mi.html
türlerin çoğunun müsebbibi maalesef insanlardır.