Page 36 - LabMedya - 92

36 PSİKOLOJİ

ve yapılan ilave çalışmalar, bu gen mutasyonlarının
beyindeki sinir hücresi faaliyetini artırdığını ortaya
çıkarmış.

PEKI KENDIMI DAHA AZ UYUMAK ÜZERE
EĞITEBILIR MIYIM?
Massachusetts Genel Hastanesi ve Harvard Tıp Fa-
kültesinde çalışan Dr. Elizabeth B. Klerman (PhD),
genetik dışında insanların ne kadar uykuya ihti-
yacı olduğunu etkileyen bir diğer etmenin de yaş
olduğunu söylüyor Popular Science‘a. Genel olarak
bebekler, küçük çocuklar ve ergen gençler, büyüme
ve gelişimlerinin desteklenmesi için yetişkinlerden
daha fazla uykuya ihtiyaç duyuyorlar.

Eğer yoğun bir hayatınız varsa ve gün içinde daha
fazla uyumayı diliyorsanız, ‘kendimi daha az uyumak
için eğitebilir miyim?’ sorusunu sorarken bulabilirsi-
niz kendinizi. Kısa cevap, muhtemelen yapamazsınız.
İhtiyacınız olan uyku miktarını biyolojiniz belirliyor;
özellikle de genleriniz ve yaşınız. “Yaşam şeklinin
uyku ihtiyacını etkileyebildiğine dönük hiçbir bulgu
yok” diyor Klerman.

Gerçek kısa uyuyanları (altı saat veya daha az uy-
kuyla doğal şekilde işlev gösteren insanlar), günü
atlatmak için alarmlı saatlere, kahveye veya diğer
uyaranlara bel bağlayan kişilerden ayırt etmek de
önem taşıyor. İkinci grubun, “yeterli miktarda uyama-
dığını” söylüyor Klerman. Bu yüzden uyku eksikliğine
tolerans geliştirebilseniz bile bu durum, gerçekte
daha az uykuya ihtiyaç duymakla aynı şey değil.
Yedi saatten az uyumak, çoğumuz için sarhoş gibi Fu’nun laboratuvarı bu ilk “kısa uyku genini” keşfettikten on yıl son-
Bazı kişiler, sadece olmaya, durgunluğa ve yatağa sürünerek geri gitme ra, 2019 yılında başka bir tane daha keşfetmiş: Adrenerjik reseptör
beta-1 (ADRB1) geninde bir mutasyon saptadılar. Araştırmacılar mu-
konusunda karşı konulmaz bir isteğe dönüşüyor.
altı saat veya daha Fakat bazı kişiler, sadece altı saat veya daha az tasyonun etkilerini anlamak için fareler üzerinde aynı mutasyonla
mühendislik uygulamış ve bu fareler beklendiği üzere, tıpkı kısa
uykudan sonra zinde ve enerjik uyanıyor. Vücudun
az uykudan sonra kendini onarması ve eski haline getirmesi için uy- uyuyan insanlar gibi daha az uyumuş. Yapılan ilave araştırmalar,
zinde ve enerjik kunun gerekli olduğu düşünüldüğünde, neden bazı ADRB1’in dorsal pons’ta yüksek oranda aktif olduğunu gösterdi.
insanlar daha azıyla idare ediyor?
uyanıyor. Bilim insanları, “doğal kısa uyuyanların” gizemini Beyinsapında yer alan bu bölge, uykuyu düzenlemeye yardımcı
oluyor. Bilim insanları bu bölgede ADRB1 ifade eden nöronları uyar-
yıllardır çözmeye çalışıyor ama bu kişilerin nadir dıklarında, fareler hemen uyanmış. Mutasyonun bulunduğu fareler,
olması, söz konusu olgu üzerinde sadece bir elin uyanıklığı teşvik edip daha kolay faaliyete geçirilen nöronlardan
parmakları kadar çalışma yapıldığı anlamına geliyor. daha yüksek bir oranda taşıyormuş. Bulgular, ADRB1 mutasyonunun
beyni uyanık kalmak üzere yeniden yapılandırdığını ve uykuyu
BILIM ‘KISA UYUYANLAR’ HAKKINDA NE SÖYLÜYOR kısaltarak uyanmayı kolaylaştırdığını akla getiriyor.
Fu ve meslektaşları, bu ADRB1 mutasyonunu belirledikten sadece
Popular Science Türkçe'de yer alan ayrıntılara göre haftalar sonra üçüncü bir “kısa uyku geni” keşfetmişler; bu sefer
San Francisco – California Üniversitesinde çalışan keşif, her gece sırasıyla sadece 5,5 ve 4,3 saat uykuyla yetinen bir
sinirbilim profesörü Ying Hui Fu ve araştırma takımı, baba ve oğlunda yapılmış. Yeni belirlenen bu mutasyon, uyanıklığın
2009 yılında doğal şekilde kısa uyuyan iki kişinin düzenlenmesine yardımcı olan nöropeptit S reseptör 1 (NPSR1)
(bir anne ve onun yetişkin kızı) farklılaşmış embriyo genini etkiliyor. Araştırmacılar bu mutasyonla fareler üzerinde
kondrosit 2 (DEC2) geninde bir mutasyon olduğunu mühendislik uyguladığında, hayvanlar daha az uyuyup daha fazla Çoğumuz her gece yedi ila dokuz saat uykuyla sağlıklı
oluyoruz. Daha düşük miktardaki uyku, uyuşukluğa
keşfetti. hareket etmişler. ve daha yavaş tepki sürelerine yol açacaktır ve uzun
Fareler üzerinde aynı mutasyonla mühendislik uy- Dahası; NPSR1 mutasyonu bulunan uyku mahrumu fareler, hafıza vadeli sağlık sorunları tehlikesini de artırabilir.
guladıklarında, bu fareler normal emsallerine göre testlerinde bu mutasyonun bulunmadığı ve uykudan mahrum kalan Bu yüzden programınız izin verdiği müddetçe vücu-
daha az süre uyudular. 2018 yılında yürütülen bir farelere göre daha iyi performans sergilemiş. Bu durum NPSR1 ge- dunuzun sesine kulak verin. Kendinizi kısa uyuyan
takip çalışmasında, bu DEC2 gen mutasyonunun ninin, doğal kısa uyuyanların bilişsel fonksiyonlarını sürdürmesine moduna girmeye zorlamak, kaybedeceğiniz bir mü-
uyanıklığı düzenleyen oreksin hormonu seviyelerini ve genelde uykusuzluğun sebep olduğu hafıza problemlerinden cadele olur. Uyku bilimci Till Roenneberg’den alıntı
etkilediği ortaya çıkarıldı. Normalde bu DEC2 geni, kaçınmalarına olanak sağladığını akla getiriyor. yapan Klerman, “Uyumayı gönüllü olarak bırakmak,
akşamları oreksin üretimini kapatıyor ve şafaktan bir çamaşır makinesini dönerken durdurmak gibidir;
önce de geri artırıyor. Fakat doğal kısa uyuyanlarda Fu’nun takımı, 2021 yılında doğal kısa uykuyla bağlantılı dördüncü bir insan neden böyle bir şeyi istesin?”
DEC2 geninin bu etkisi daha zayıf. Sonuç olarak daha bir gen keşfetmiş. Birbiriyle alakasız iki kısa uyuyan ailesinin meta-
fazla oreksin üretimi ortaya çıkıyor ve daha fazla botropik glutamat reseptör 1 (mGluR1) geninde iki farklı mutasyon Kaynak: www.cumhuriyet.com.tr
süre uyanık kalınıyor. belirlemişler. Her iki mutasyonu da taşıyan fareler daha az uyumuş