Page 18 - LabMedya - 88

18 GENETIK

hale getirmek için, her genin sadece bir anahtarı yoktur.
Yüzlerce veya binlerce olabilir. Bu karmaşıklık, bilim in-
SAĞLIK sanlarının tam olarak hangi epigenetik değişimin sorumlu
olduğunu ve belirli bir hastalık için riskinizi nasıl artırdığını
anlamasını zorlaştırıyor. Ancak uzmanlar, kötü beslenme,
KONUSUNDA sigara içme ve egzersiz eksikliği gibi yaşam tarzı faktör-
lerinin önemli bir rol oynamaktadır.
EPIGENETIK VE DIYET
GENLER NE KADAR Yiyecekler, beslenme yoluyla sağlığınızı doğrudan etkiler.

Ayrıca obezite ve yüksek tansiyon gibi kalp hastalığı risk
ÖNEMLİDİR? faktörleri yoluyla dolaylı bir bağlantısı da vardır. Örne-
ğin, yüksek tansiyon riskinizi artırabilecek 300'den fazla
genetik varyant vardır. Ancak yüksek riskli genlerle bile,
sağlıklı bir diyet ve düzenli egzersizle kalp hastalığı riskinizi
genellikle üçte bir oranında azaltabilirsiniz. Ayrıca, tansi-
yonunuzu düşürmek için ilaca ihtiyacınız olabilir - bunu
doktorunuza sorun. Uzmanlar, optimum kalp sağlığı için
bitkisel bazlı bir diyet önermektedir. Amaç, bazı işlenmiş
gıdaları meyve ve sebzeler de dahil olmak üzere tam gı-
dalarla değiştirmektir. Tam tahıllar, yağsız protein (kabuklu
kuru yemişler ve deniz ürünleri dahil) arayın, ambalajda
eklenmiş tuz ve şeker olup olmadığını kontrol edin. Kendi
kalp sağlığınıza uygun diyetinizi nasıl tasarlayacağınızdan
emin değilseniz doktorunuzla görüşün.
Aile fotoğraflarınıza baktığınızda ailenizde bulunan bazı stresinden tamamen kaçınmak imkansızdır. Ancak DIĞER YAŞAM TARZI FAKTÖRLERI:
özellikleri tanıyabilirsiniz. Bunlar mavi gözler veya gamze- herkesin sakinleşmek için zaman ayırma yeteneği EGZERSIZ VE SIGARA
ler gibi şeyler veya diyabet, felç veya bazı kanser türlerine vardır. Meditasyon veya yoga yapmayı deneyiniz.
yakalanma ihtimalinin yüksek olması gibi göremediğiniz Egzersiz yapınız. Sosyal olunuz. Gülmek ve arka- Egzersiz için uzmanlar haftada 150 dakika orta düzeyde
şeyler olabilir. Ancak göz renginizi değiştiremeseniz veya Prof. Dr. daşlarınızla ve ailenizle vakit geçirmek gibi basit fiziksel aktivite öneriyor. Bu haftada 2 saat 30 dakika
gamzelerinizi gizleyemeseniz de, kendinize özgü riskleri Y. Birol SAYGI, şeyler stresinizi azaltabilir. olup günde 30 dakikadan azdır. Maratona katılmanız
anlamak ve sağlığınızı korumak için gerekli adımları ata- İstanbul Topkapı gerekmiyor. Bir yürüyüş, biraz bahçeyle uğraşmak veya
bilirsiniz. Genetiğiniz hakkındaki tüm abartılara rağmen, Üniversitesi Ê İyi uykular: İyi bir uyku rutini kendinizi iyi hissetme- hatta dans etmek bile işe yarayabilir. Bu küçük zamanı
kronik hastalıkların yalnızca %10'u ebeveynlerinizden / nize ve sağlığınızı iyileştirmenize yardımcı olabilir. harcayın ve genetik yatkınlığınız olsun veya olmasın, bir
miras aldığınız genlerden kaynaklanmaktadır. Diyetiniz, Uyumakta zorluk çekiyorsanız tutarlı bir program dizi hastalığa yakalanma riskinizi azaltabilirsiniz. Ancak,
egzersiz alışkanlıklarınız ve diğer yaşam tarzı seçimleriniz tutmanız yardımcı olabilir. Her gün aynı saatte uyu- çoğu insan bunu yapmıyor. Sigara içmek kalp hastalığı için
gibi diğer faktörler daha da önemli olabilir. Araştırmalar prostat kanseri öyküsü varsa, normalde önerilen yaştan yun ve uyanın. Düzenli egzersiz aynı zamanda daha en büyük risk faktörlerinden biridir. Ve bu, genetik olarak
çoğu hastalığın genleriniz ve çevreniz arasındaki etkileşim daha erken tarama yaptırabilirsiniz. Doktorunuz ayrıca bir iyi uyumanıza da yardımcı olabilir. Yatmadan iki kalp hastalığına yatkın olup olmadığınız fark etmeksizin
tarafından tetiklendiğini göstermektedir. Bu, ailesinde hastalığa yakalanma riskinizi azaltacak adımlar önerebilir. saat önce ekranlardan uzak durarak daha iyi bir geçerlidir. Sigara içiyorsanız, özellikle kalp hastalığınız
belirli bir hastalık geçmişi olan bir kişinin bu hastalığa Örneğin ailenizde tip 2 diyabet varsa kan şekerinizi izle- gece uykusu için zemin hazırlayınız. Bunun yerine varsa veya risk altındaysanız, bırakmayı düşünün. Sağlık
yakalanırken başka bir kişinin neden bu hastalığa yaka- meniz gerekebilir. Şekerli yiyecekleri sınırlamanızı ve aktif sakinleştirici müzik dinleyin veya kitap okuyunuz. alışkanlıklarınız ve çevreniz, tip 2 diyabet, obezite, yüksek
lanmadığını açıklayabilir. Uzmanlar artık konunun doğayla kalmanızı tavsiye edilmekte ve ayrıca ilaç önerebilirler. tansiyon ve daha az oranda bazı kanser türleri de dahil
mı yoksa yetiştirmeyle mi ilgili olduğunu sorgulamıyor. Ê Sigara içmeyi bırakınız: Sigara içiyorsanız kalp has- olmak üzere diğer rahatsızlıklar için de benzer şekillerde
Sağlığımız kesinlikle hem doğadan hem de beslenmeden IYI YAŞAM TARZI SEÇIMLERI YAPMAK talığı, kanser, felç ve diğer hastalıklara yakalanma genlerinizle etkileşime girer.
etkilenmektedir. riskiniz daha yüksektir. Sigarayı bırakarak riskinizi
Ailenizde bir tıbbi durum veya hastalık mevcut olsa bile azaltabilir ve ömrünüzü uzatabilirsiniz. HER ŞEYI DOĞRU YAPABILIRSIN VE…
AILE GEÇMIŞINIZ bunu önlemek için adımlar atabilirsiniz. Çoğu araştırma
bize, kalıtsal özelliklerimiz önemli bir rol oynasa da, sağlığı- Ê Ailenizle konuşunuz: Bir sonraki aile toplantınızda Bilim insanlarının genleriniz ve çevreniz arasındaki karma-
Bazı şeyler genlerinizden etkilenir. Vücut kütlesi ve bileşimi mız üzerinde daha büyük faktörlerin çevremiz ve davranış- aile geçmişiniz hakkında ayrıntılı bilgi edininiz. şık etkileşimi çözmek için daha katetmeleri gereken uzun
genellikle kalıtsaldır. Ailenizde belli bir vücut tipi varsa sal seçimlerimiz olduğudur. Sorun riskinizi azaltmak için Anne babanızın, büyükanne ve büyükbabanızın, bir yol vardır. Bu faktörlerin etkisinin hastalıklar arasında
sizde de olabilir. Benzer şekilde, eğer aile üyelerinizde sağlıklı yaşam tarzı seçimleri yapmaya çalışınız; kardeşlerinizin, teyzelerinizin ve amcalarınızın ve kişiden kişiye değişmektedir. Bazı durumlarda her şeyi
alerji veya astım varsa, onlara yakalanma olasılığınız daha hangi önemli hastalıklara sahip olduğunu ve ilk doğru yapmanıza rağmen yine de ciddi bir hastalık veya
yüksektir. Çoğumuzun aile geçmişinde kanser, diyabet Ê Aktif olunuz: Düzenli egzersiz vücudunuzun sağlık öğrendiklerinde kaç yaşında olduklarını öğreniniz. rahatsızlık geçirebileceğiniz konusunda şüphe yoktur.
veya kalp hastalığı gibi en az bir kronik hastalık vardır. savunmasını güçlendirir. Hangi egzersizi seçtiği- Ne zaman öldüklerini ve nedenini öğreniniz. Daha Yapabileceğiniz en iyi şey diyet, egzersiz, düzenli sağlık
Ailenizde kanser varsa düzenli taramalara devam etmek niz önemli değil. Önemli olan bunu düzenli olarak sonra bu bilgiyi doktorunuzla paylaşınız. kontrolleri ve ilaçlarınızı reçete edildiği şekilde almak gibi
isteyeceksiniz. Genler ayrıca kanser ve diyabet gibi bazı yapmanız ve iyi bir çaba göstermenizdir. kontrolünüzde olan faktörleri değiştirmeye çalışmaktır.
kronik hastalıklarda da rol oynar. Kalp hastalıkları gibi Bu adımlar kalıtsal bir sağlık sorunundan kaçınacağınızı
bazılarının çok güçlü bir bağlantısı var gibi görünüyor. Ê Yürüyüşe çıkmak: Spor yapın. Günde en az 30 garanti etmese de, vücudunuzun hastalıkları önleyebilecek Kaynaklar
Ailenizde kalp hastalığı varsa riskiniz iki kat artabilir. Genler dakika hedefleyiniz. sağlık savunmasını güçlendirecektir.
genellikle sağlık koşullarıyla (Alerjiler, Astım, Bazı kanserler, ¾ Anzilotti, A. W. (2024). Genes and Genetics, https://
Diyabet, Kalp hastalığı, Kalp krizi, Osteoporoz, Bazı demans Ê Diyetinize dikkat ediniz: Sağlıklı seçimler yapınız. EPIGENETIK: GENLERINIZIN kidshealth.org/en/teens/genes-genetic-disorders.
türleri ve Felç) bağlantılıdır. Ailenizde bu hastalıklara ilişkin Öğününüzün özü olarak bitkisel bazlı, bütün gıdala- YAŞAM TARZINIZA ETKISI html
bir geçmişiniz olmasa bile genleriniz riskinizi artırabilir. ra odaklanınız. Daha fazla meyve ve sebze, fasulye, ¾ Brody, B. (2024). Genes vs. Lifestyle: Which Matters
mercimek, kuru yemişler ve tohumları tüketiniz. Genlerinizin birçok hastalığa yakalanma riskini artırabilir. More for Health?, Medically Reviewed by Melinda
GÖSTERIMLERDEN HABERDAR OLUN Zeytinyağı gibi sağlıklı yağları tercih ediniz. Kinoa, Ancak bunlar genellikle tek başlarına çalışmamaktadır. Ve Ratini, https://www.webmd.com/healthy-aging/
kahverengi pirinç ve yulaf gibi tam tahılları seçi- bir hastalığa yakalanıp yakalanmayacağınızı belirleyen tek features/genes-or-lifestyle
Aile geçmişinizden edineceğiniz bilgiler, kişisel sağlığını- niz. Kronik inflamasyona neden olabilecek ve kalp bir gen nadiren olmaktadır. Daha sıklıkla, sizi bir hasta- ¾ CDC, (2024). Epigenetics, Health, and Disease,
za daha iyi bakmanıza yardımcı olabilir. Ailenizde belirli hastalığına, diyabete veya kansere yol açabilecek lığa yakalanmaya daha yatkın hale getiren bazı genetik https://www.cdc.gov/genomics-and-health/epi-
rahatsızlıklar mevcutsa doktorunuz bazı şeyleri kontrol kahvaltı gevrekleri, cips, kurabiye, soda ve beyaz özellikleri miras alıyorsunuz. Genetik özellikler (genetik genetics/index.html
altında tutmak için tarama önerecektir. Taramalar, tedavi ekmek gibi aşırı işlenmiş gıdaları sınırlayınız. yatkınlık) çevrenizin belirli yönleri (çevresel faktörler) veya ¾ Higuera, V. (2024). What are genes and why are
edilmesi daha kolay olduğunda ciddi sorunları erkenden yaşam tarzınız tarafından tetiklenmediği sürece sizi hiç they important?, Medically reviewed by Angelica
tespit edebilir. Çoğumuzun aile geçmişinde kanser, diyabet Ê Kilo vermek: Fazla kilonuz varsa birkaç kilo vererek etkilemeyebilir. Bu "epigenetik değişiklikler" genetik ma- Balingit, https://www.medicalnewstoday.com/
veya kalp hastalığı gibi en az bir kronik hastalık vardır. sorun yaşama riskinizi azaltabilirsiniz. Küçük bir teryalinizin veya DNA'nızın vücudunuzda çalışma şeklini articles/120574
Ailenizde kanser varsa düzenli taramalara devam etmek kayıp bile fark yaratabilir. etkiler. Epigenetik bir değişiklik, yaşam tarzı veya çevresel ¾ Jukarainen, S., Kiiskinen, T., Kuitunen, S. vd. (2022).
isteyeceksiniz. Ailenizde kalp sorunları varsa doktorunuz faktörler belirli bir genin "açılmasına" veya "kapatılmasına" Genetic risk factors have a substantial impact on
kan basıncı, kolesterol düzeyleri ve tip 2 diyabet için tara- Ê Stres Yönetimi: Çok fazla stresiniz varsa, kalp neden olduğunda meydana gelir. Örneğin kanser duru- healthy life years. Nat. Med., 28, 1893–1901
ma yapılmasını önerebilir. Ayrıca kapsamlı kardiyovasküler sorunlarınız ve kaygı ve depresyon gibi zihinsel munda, bu tür değişiklikler anormal hücrelerin büyümesini ¾ Virolainen, S. J., VonHandorf, A., Viel, K. C. M. F. vd.
taramalar önerebilirler. Taramalara normalden daha erken sağlık sorunlarınız riskinizi artırır. Stresinizi azalt- sağlayan bir geni açabilir. Veya değişiklikler büyümelerini (2023). Gene–environment interactions and their
başlayabilirsiniz. Örneğin, ailenizde meme kanseri veya mak için adımlar atmak riskinizi azaltabilir. Yaşam baskılayacak bir geni kapatabilir . İşleri daha da karmaşık impact on human health, Genes Immun., 24, 1–11