Page 16 - LabMedya - 83

16 DOĞA VE ÇEVRE

1980’lerde Nevali Çori’de ve daha sonra Göbeklite- BIR ÇIFTÇI TARAFINDAN BULUNDU VE IKI ARKEOLOJI Kilisik Heykeli, Göbeklitepe’deki büyük bir kompozit
pe’deki arkeoloji kazılarında bulunan T şekilli diki- Göbeklitepe'nin ÖĞRENCISI TARAFINDAN SATIN ALINDI heykelin başka bir tuhaf bulgusunu hatırlatıyor. Gö-
litaşlar keşfedildiğinde, 1965 yılında Adıyaman’da beklitepe’deki bu kompozit heykelde, insan benzeri
bulunan ve o güne dek arkeolojik bir tuhaflık olarak dikilitaşları ve Heykel aslen yerel bir çiftçi tarafından bulundu ve Arsameia’daki kolara sahip büyük bir hayvan(?), alt kısımdaki daha
yorumlanan Kilisik heykelinin tarihi önemi çok daha Adıyaman'daki kazılarda çalışan iki arkeoloji öğrencisi tarafından ondan satın küçük boyutlu başka bir bireyin kafasını tutuyor. Aynı
iyi anlaşıldı. alındı ve daha sonra Adıyaman’daki Arkeoloji Müzesi’ne nakledildi zamanda bunun benzeri başka bir kompozit heykel,
Kilisik Heykeli, (Hauptmann 2012, 18-20). Nevali Çori’de de neredeyse 20 yıl önce keşfedildi
Adıyaman’da bulunan ve yıllarca depoda unutulan erken Neolitik (Schmidt 2012, 73-76). Çok özel ve çok farklı unsur-
Kilisik Heykeli hakkındaki ilginç inceleme, Göbekli- Kilisik Heykeli yaklaşık 80 cm boyunda ve kireçtaşından oyulmuş. ların ve fikirlerin bu birleşimi, Kilisik Heykeli’ni Çanak
tepe ekibinden Jens Notroff tarafından, dainst.blog dönemde Dikkate değer bir şekilde T şeklinde olan kafa arkaya doğru ge- Çömlek öncesi Neolitik imge temsilleri arasında çok
internet sitesinde yayınlandı ve Arkeofili sitesinden antropomorfik nişliyor, vurgulanmış bir burun ve sadece izleri belli olan gözler ve özel kılıyor ve dönemin çeşitli heykel sanatı türleri
Erman Ertuğrul tarafından Türkçe’ye kazandırıldı. ince bir yüz betimlenmiş. arasında ilginç bir bağlantı oluşturuyor.
özellikler
taşıyan önemli Vücudun her iki yanında kollar gösterilmiş, eller karnın üstünde bir Hauptmann (2012, 22) bu sahneyi “anne ve çocuk”
miktar çıkıntı üzerinde bağlanmış ve bu çıkıntı, daha aşağıda yer
motifi olarak yorumlamayı önerdi. Bu motif, Nevali
buluntular alan daha küçük bir figürün başı olarak tanımlanabilir. Çori’deki iki kil figüründen de biliniyor. Bu durumda
arasındadır, Bu küçük figürün sol kolu, aşağıya doğru sarkıyor fakat sağ eli Kilisik örneği, T biçimli heykellerle ilişkilendirilen ilk
kadın betimlemesini temsil ediyor olur. Ancak bu
heykelin özelliği gövdenin alt kısmına uzanıyor. Bu noktada taşa oyulmuş yuvarlak tasvir net cinsel özelliklere sahip olmadığı için, daha
ise farklı sanat bir oyuk var. (Hauptmann 2012, 20 (daha önceki bir yorumda, Ha- fazla araştırma isteyen oldukça belirsiz ve kararsız
uptmann (2000, 8-9) küçük figürün başını ve gövdesini göbek ve
bir olasılık olarak kalıyor.
formlarını penis tasvirleri olarak okuma olasılığını tartışmıştı).
bir araya Bununla birlikte Kilisik Heykeli, gittikçe artan sayıda
Sizler için alıntıladık: Göbeklitepe ve Nevali Çori’den Bu oyuğun hali hazırda heykelin orijinal tasarımının bir parçası olup buluntuyla, erken Neolitik sanatının karmaşıklığı
(ve muhtemelen bölgede benzer dikilitaşlara sahip getirmesidir. olmadığı veya daha sonra eklenip eklenmediği (belki bir fallusun konusundaki anlayışımızı değiştiriyor.
diğer sitelerin çoğundan) bilinen T şeklindeki dikili- monte edilmesi veya benzer bir şey için ya da örneğin Hodder ve
taşların (en azından bazılarının) antropomorfik gö- Meskell’in (2011, 238) önerdiği gibi hermafrodit bir yapı belirtmek Kaynaklar:
rünümü ve anlamı, bu dikilitaşlardaki kabartmalarda için) belirsizliğini koruyor.
görülen çok sayıdaki karakteristik detay ile ikna edici H. Hauptmann, Ein frühneolithisches Kultbild aus Kom-
bir şekilde açıklanabilir. Orijinal buluntu ortamı hala çözülememiş olsa da (Hauptmann (2012, magene, in: J. Wagner (ed.), Gottkönige am Euphrat.
18), köyün kuzeyindeki erken Neolitik bir yerleşimi öneriyor), Kilisik Neue Ausgrabungen und Forschungen in Kommagene,
Bunların arasında, kollar ve ellerin yanı sıra, kıyafetler Heykeli, kendine özgü şekli nedeniyle o dönemin betimlemeleri ve Mainz 2000, 5-9. H. Hauptmann, Frühneolithische Kult-
ve bazı durumlarda Göbeklitepe’nin 18 ve 31 numaralı heykelleri arasında olağanüstü bir bulgu. Bilinen diğer Neolitik hey- bilder in der Kommagene, in J. Wagner (ed.), Gottkönige
dikilitaşlarında (D Yapısında) görüldüğü üzere kemer kel türlerinden çok farklı elemanların özelliklerini bir araya getiriyor: am Euphrat. Neue Ausgrabungen und Forschungen
ve örtü benzeri kabartmalar var. in Kommagene, 2. erweiterte Auflage , Darmstadt/
1- Kilisik Heykeli kayda değer ölçüde küçük olsa da, kendisinden Mainz 2012, 13-22. I. Hodder and L. Meskell, A “Curi-
Bu türdeki T şeklindeki dikilitaşlar ilk defa 1980’lerde, çok daha büyük olan T-biçimli dikilitaşların formlarını paylaşıyor ous and Sometimes a Trifle Macabre Artistry. Some
Fırat’ın ortalarında (Şanlıurfa ilindeki Göbekli Tepe (Göbeklitepe’de 5.5 metre yüksekliğe kadar çıkıyor). Bu benzerliğe Aspects of Symbolism in Neolithic Turkey, Current
gibi) Çanak Çömlek Öncesi Neolitik döneme tarihle- yanlardaki kollar ve karnın üzerindeki eller de dahil. Anthropology 52(2), 2011, 235-263. K. Schmidt, A Sto-
nen yerleşim Nevali Çori’de ortaya çıkarıldı. ne Age Sanctuary in South- Eastern Anatolia, Berlin
2- Heykelin yüzü, özellikle de vurgulanmış burnu, Urfa-Yeni Mahalle’de 2012. M. Verhoeven, Person or Penis? Interpreting a
Bu keşif, aynı zamanda o zamana kadar arkeolojik bir bulunmuş Urfa Adamı’nın en iyi bilinen örnek olabileceği, daha natura- ‘New’ PPNB Anthropomorphic Statue from the Taurus
tuhaflık olarak yorumlanan başka bir ilginç bulguya listik ve genellikle gerçek boyutlu insan heykellerinden oluşan bir gruba Foothills, Neo-Lithics 1/01, 2001, 8-9. / Derleyen: Deniz
ışık tuttu: eşsiz bir heykele. Bu heykel, 1965 yılında benziyor. Bu heykelde Urfa Adamı’na benzer bir hareket gösteriyor, KAYKAS-www.arkeolojikhaber.com/amp/haber-kili-
Adıyaman yakınlarında bulunan Kilisik heykeliydi. eller alt gövdeye doğru uzanıyor, her iki el genital bölgeyi kaplıyor sik-heykeli-bulundugunda-ne-nevalicori-ne-gobek-
ya da küçük bir oyuğa işaret eder. O dönemde bu oyuğa bir fallus litepe-vardi-20384/?fbclid=IwAR0i10YUwz_LsFEABI-
D yapısındaki 31 numaralı dikilitaşta, eller, kollar ve (penis figürü) yerleştirilmiş olabilir. Göbeklitepe’de, yüzün karakteristik Lo3QjF8Ls4X_CqLB7jEpkDbR5W6qxbTKs9mQ6Bsjk
kıyafet parçaları gibi antropomorfik özellikler görü- burun kısmını da içeren en azından bir dizi kireçtaşı başı (başlangıçta
lüyor. Sağda, Göbeklitepe’teki T biçimli dikilitaşlar, muhtemelen benzer heykellere ait) biliniyor.
bir takım spesifik elemanlar nedeniyle büyük boyutlu
insan betimlemeleri olarak tanımlanabilir. 3- Alt kısmında bulunan daha küçük bir figürü başından tutan