Page 26 - LabMedya - 77

26 BILIM

AŞKIN

NÖROANATOMİSİ

Prof. Dr. Ahmet
SONGUR
Anatomi

Sevdiğiniz birini ilk gördüğümüz anı hatırlayın. Onu gör- aktiftir. İnsanların hayvani dürtülerinde de bu bölgeleri ile çoğalır ve neslin devamını sağlar. Bu duygu, cinsel ilk aşamasında görülen saplantı veya delicesine aşık
düğümüzde yüzümüzün kızarması, dilimizin tutulması, aktiftir. Limbik sistem, mantık bölgesi olan prefrontal tatmin arzusunu ortaya çıkarır. Dopamin ve norad- olma hissini meydana getirmektedir.
konuşmada sürçmeler, aptalca konuşmalar ve avuçla- korteksi devre dışı bırakarak aşk duygusunun ortaya renalin çekicilik yani cazibe duygusunu artırır. Aşık
rımızın terlemesi gibi birçok değişiklikler yaşamışızdır. çıkmasına neden olur. Limbik sistemde; hipokampus, olan kişide öncelikli olarak dopamin ve noradrenalin Noradrenalin
Kalbimizin hızlı atması ve yüzümüzün kızarması tutkulu medial insula ve anterior singulat girus gibi sevgi, aşk ve seviyeleri artar ve bu artışların fizyolojik sonuçları var- Sempatik sinir sisteminin aktivatör nöromediyatörü-
bir aşktaki ilk yaşadığımız fizyolojik değişiklikleridir. şefkat duyguları ile ilgili bazı alanlar vardır. Bu üç bölge dır. Oksitosin ve vazopresin ise bağlanma ve sadakat dür. Periferde etkisini adrenalin hormonu üzerinden
ödül duygusunun düzenlenmesine katkıda bulunurlar. duygusuna aracılık eder. sağlar. Kişinin kalp atış hızını ve kan basıncını artırır.
Yıllar boyunca tutkulu bir aşka dair yazılmış şarkı, şiir, Noradrenalin, bireyin aşık olduğu kişiyle karşılaştığında
roman ile çevrilmiş filmlerin arkasında karmaşık ve Aşık olduğumuzda; amigdala gibi beynin kritik düşünme Testosteron ve Östrojen Hormonları sergilediği kan basıncı ve nabız değişikliklerinin, sevdiği
kaotik bir biyolojik işlemler bulunmaktadır. Yazarlar, ve endişe bölgeleri kapatılır. Bu durum aşık olduğumuz Her iki hormon da cinsiyet organlarından (kadınlarda ile ilgili algılardaki keskinleşmenin ve ona odaklanma-
şairler, besteciler ve senaristler bu duyguyu bir metafor kişiye aşırı güven duymamıza yol açar ve onun hiç yanlış ovaryumlar, erkeklerde ise testisler) salgılanırlar. İki sını sağlar. Dikkat sistemini oluşturan sağ üst paryetal
olarak kalp ile ilişkilendirmiş olsalar da bilimsel veriler yapmayacağını düşündürür. hormon da her iki cinsiyette salgılanır ve aktiftirler. lobda noradrenalin uyarısının sol loba göre daha baskın
kalbin böyle bir görevinin olmadığını göstermektedir. Ancak testosteron erkeklerde, östrojen ise kadınlarda olduğu bilinmektedir. Noradrenalin ve dopamin etkisi
Akkumbens Çekirdeği daha fazla olarak salgılanmaktadır. Hipofiz bezinden kişide baş dönmesine, kendisini enerjik ve öforik hisset-
Kalbimizle ilişkilendirdiğimiz o tarif edilemez sıcak his- Orta beyinde yer alan ve bazal çekirdeklerin içinde bu- salgılanan folikül stimulan hormonu (FSH) ile üretimi mesine neden olur. Aşık olduğumuz kişiyi gördüğümüz-
ler ve vücudumuzdaki fizyolojik değişiklikler aslında lunan bir yapıdır. Ayrıca beyindeki ödül merkezlerinden ve salgılanması artar. Ayrıca hipotalamustan salgıla- de kalbimizin hızlı atması, yüzümüzün kızarması ve el
beynimizden salınan bazı kimyasallar ve hormonların biridir. Fonksiyonel MR görüntüleme çalışmalarında nan uyarıcı ve inhibe edici faktörler ile hipofiz bezinde avuçlarımızın terlemesi noradrenalin etkisi sonucudur.
etkisi ile oluşmaktadır. Görünüşe göre aşk tamamen aşık insanlarda akkumbens çekirdeğinin aktifleştiği FSH salgılanması kontrol edilir. Testosteron hemen Ayrıca bu artış, kişide iştah azalmasına ve uykusuzluğa
beyinle ilgilidir. Beynimizdeki bazı kimyasal ve biyolojik gösterilmiştir. Kazanç ve kayıplarımızı hesaplarken herkeste seks arzusu olarak çevirebileceğimiz libidoyu neden olur. Aşık olan kişinin yemekten kesilmesi ve
değişikliler (buna nöromediyatör fırtınası da diyebiliriz) etkinleşen bu çekirdek aynı zamanda büyük riskler artırmaktadır. Östrojende ise nispeten bu arzu daha uykusuzluğu da bu şekilde açıklanabilir. Aşık olunca sal-
vücudumuzun geri kalanını kontrolden çıkarmaktadır. almaya karar verdiğimizde de aktive oluyor. Bu nedenle az belirgindir. Yine de östrojen seviyelerinin en yüksek gılanan noradrenalin heyecan belirtilerinin yanında göz
aşık olan kişiler, yaşamlarında her şeyi terk edebilecek olduğu yumurtlama döneminde bazı kadınların cinsel bebeklerinin de büyümesine neden olur (midriyazis).
Bu yazıda tutkulu bir aşka neden olan fizyolojik ve bi- kadar kendilerini güçlü hissedebiliyor ve radikal kararlar olarak daha fazla motive olduklarını bilinmektedir. “Seven kişinin gözlerinin içinin gülmesi ve parlaması”
yokimyasal etkenler nöroanatomi ile ilişkilendirilerek alabiliyorlar. deyimi bu durumdan kaynaklanabilir. Ayrıca bu durum
anlatılmaya çalışılmıştır. Ruh ve metafizik faktörler bu Dopamin kişinin albenisini yani çekiciliğini de artırmaktadır.
yazının konusu değildir. Hipotalamus Esas olarak kaslar üzerine hareketi artırıcı etkiye sahip
Burası limbik, endokrin ve otonom sistemlerin merkezi- bir nöromediyatördür. Ayrıca dopamin ödül sisteminden
AŞKTA UYARILAN BEYİN ALANLARI dir. Bu sistemlerin üst kontrolü hipotalamus tarafından salgılanan temel nöromediyatördür. Ventral tegmen-
yapılır. Ödül merkezinin bazı alanları hipotalamusta bu- tal alan, bazal çekirdekler, prefrontal korteks, insular
Ventral Tegmental Alan lunur. Ek olarak dopamin, vazopresin (ADH) ve oksitosin korteks, limbik alanlar (hipokampus ve amigdala gibi),
Beyin sapının mezensefalon bölgesinde bulunur. Burası gibi aşk duygusunun oluşmasını sağlayan hormon ve akkumbens çekirdeği, talamus ve hipotalamus te-
mantıklı ve rasyonel kararlarla ilgili beyin bölgesinin çok mediatörler hipotalamustan salgılanır. mel ödül sistemini oluşturan beyin alanlardır. Bunun
uzağında olan yani ilkel beyine ait bölümlerden biridir. yanında dopamin kişinin kendisini iyi hissettiren ve
Aşk, beynin derinlerinde bulunan bu alanı etkiliyor. Bu Hipofiz Bezi mutlu olmasını sağlayan eylemleri yapmasını sağlar.
bölge aynı zamanda beynimizin ödül, motivasyon ve Hipotalamusun alt kısmında yer alan bir endokrin yapı Coşku ve heyecan duygusu dopaminin etkilerinden
şiddetli arzu gibi dürtülerini yöneten ve dopamin üreten olup birçok hormonu üretir ve vücuda salgılar. biridir. Aşık olan kişinin karşı cins ile zaman geçirmek
bir merkezdir. istemesi ve cinsel arzusu dopamin salgılanmasının
AŞKTA ETKİLİ OLAN HORMONLAR VE artışı ile açıklanabilir. Cazibe yani kişinin karşı cinsten
İnsanlara, yoğun tutkulu aşık olduğu birinin fotoğrafı NÖROMEDİYATÖRLER etkilenmesi sırasında yüksek seviyelerde dopamin ve
gösterildiğinde, bu bölgeyi de içeren “primer ödül mer- noradrenalin salınmaktadır.
kezlerinin” deli gibi ateşlendiği fonksiyonel manyetik Hormonlar, doğrudan kana salgılanarak belli sinyalle- Oksitosin ve Vazopresin
rezonans (MR) görüntülemelerde gösterilmiştir. Potan- melerin yapılmasını sağlayan kimyasal maddelerdir. Seratonin Her iki hormon da hipotalamustan salgılanır, arka hi-
siyel bir ödülün farkına varan ventral tegmental alan, Nöromediyatörler ise sinir hücreleri arasına salgılanır Mutluluk hormonu olarak da bilinmekte ve dopaminer- pofizde depo edilir ve buradan kan yolu tüm vücuda
"iyi hissettiren" nörotransmiter olarak da adlandırılan ve burada sinyalleme işlevi görürler. jik nöronlardaki reseptörlerine bağlanarak dopamin salınırlar. Oksitosin doğum sırasında rahmin kasılması
dopamin adı verilen bir kimyasal üretmeye başlar. salgılanmasını azaltmaktadır. Serotonin eksikliğinin ve sütün memelerden dışarıya salgılanmasını; vazopre-
Tutkulu bir aşk; şehvet, çekicilik ve bağlılık gibi üç depresyon oluşumu üzerinde etkisi vardır. Seratonin sin (antidiüretik hormon, ADH) ise böbreklerden suyun
Limbik Sistem duygu kategorisine ayrılabilir. Her kategori, beyinden diğer görevleri yanında, kişinin ruh halinden ve işta- geri emilimi sağlar. Bahsedilen primer etkileri dışında,
Limbik sistem beyin yarım kürelerinin orta kısımlarında kaynaklanan kendi hormon grubu ile karakterize edilir. hından sorumludur. Aşık olan bir kişide dopamin artışı bağlılık, kendini adama ve kıskançlık duygularının
yer alır ve eski beyin olarak isimlendirilir. Yaşama ve Testosteron ve östrojen şehvet duygusunu harekete sonucunda, sinir sisteminde seratonin miktarı azalır. Bu oluşmalarında da rol oynarlar. Bu hormonların artışı,
çoğalma isteğinin ön plana çıktığı merkezi sinir sistemi geçirir. Şehvet duygusu üreme ve neslin devamı ihtiyacı seviye obsesif kompulsif bozukluğu (OKB) olan kişilerin kişinin aşık olduğu karşı cinsle bağ kurmak istemesine
bölgelerinden oluşan limbik sistem hayvanlarda daha için çok iyi bir ödüldür. Tüm memeliler şehvet duygusu seratonin seviyelerine yakındır. Bu durum tutkulu aşkın neden olur.