Page 38 - LabMedya - 76

38 KİMYAA
GID

AFETLERDE

GIDA GÜVENLİĞİ

Doğal afetler, insanlık tarihi boyunca insanları ve süreçlerini kapsayan bütüncül bir organizasyondur. gerçekleşir ise diğer adımların bu sürece katkısı olur.
geçim kaynaklarını etkilemiş, çok büyük can ve Güvenli gıdanın temini ulusal ve uluslararası yasalar, Kalite bakımından yetersiz bir ürün diğer süreçlerin
mal kayıplarına neden olmuştur. Son yıllarda doğal standartlar, kalite sistemleri gibi uygulamalar ile gü- Prof. Dr. yürütülmesini önemsiz kılmaktadır. Lojistik faaliyet-
afetlerin daha sık, daha yoğun ve daha maliyetli vence altına alınmaktadır. Y. Birol Saygı lerin gıda taşımaya uygun şekilde tasarlanması ve en
hale gelmesi özellikle endişe vericidir. Doğal afet- İstanbul Topkapı hızlı şekilde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
lerin yarattığı tehlike ve savunmasızlığın derecesi Afet, hayatın doğal akışını kesintiye uğratan veya ta- Üniversitesi
aynı oranda fazlasıyla toplum psikolojisine yansır ve mamen durduran, maruz kalanların sosyal, psikolojik / Afet lojistiğine TAMP planında yer verilmiştir. Ancak
aşağıda gösterildiği gibi katlanır. Bu da ancak bilimsel ve ekonomik zarara uğradığı, ölümler ile sonuçlana- kapsam bakımından gıda lojistiğinin ayrıca ele alınma-
gerçekliklerle kurgulanmış bir bilinç ve hazırlık ile bilen farklı sebeplere bağlı şekilde gerçekleşebilen mıştır. 2015’ten bu yana üzerinde çalışılan ve geliştiril-
azaltılabilir ve başa çıkılabilir. kitlesel olaylardır. Oluş biçiminin yanında asıl belir- meye açık bir plan olduğu göz önünde bulunduruldu-
lemiş durumdadır. Bu grupları destekleyici nitelikte ğunda bu başlığın da genişletilmesi ihtiyacının tespit
kurulan afet bölgesel lojistik depoları acil durum ge- edilmesi olasıdır. Mevcut planda lojistik faaliyetlerin
Tehlike riski Güvenlik açığı çici barınma ekipmanları bulunmaktadır. Türkiye’nin kapsamı, görevli personelin ihtiyaçları ile ekipman-
TAMP planı ile hedefledikleri ise, AFAD tarafından şu
larının taşınması, ayni yardımların ulaştırılması ve
Hasara neden Maruz kalma Afet riski şekilde tanımlanmaktadır. beslenme, hijyen malzemelerinin tedariki yönünde
olmak için derecesi Kombine en az 72 saatlik bir tedarik sürecini tanımlamaktadır.
yeterli X ve kırılganlık – = tehlike Ê Daha kısa sürede daha geniş çevrede, daha Her bir ulaşım organizasyonu barındırdığı riskler ve
yoğunluktaki Olası bir ve hasar fazla insan hayatı kurtarmak, avantajlar bakımından belirlenmiş ve kayıtlara geçmiş
Kaynakların etkin kullanımını hızlı müdahale
olmalıdır. Olası bir deprem felaketinde, deniz yolu
bir olayın hasar durumunda olasılığı. Ê ile gerçekleştirmek, ulaşımı, deniz ulaşımının mümkün olmadığı bölge-
olasılığı meydana gelen Ê Sosyal ve ekonomik kayıpları en aza indire- lerde helikopterler ile hava ulaşımı, destinasyonda
tehlike bilmek, demiryolu ulaşımı mümkün ise demiryolu ulaşımı
Ê Kesintiye uğramış veya tamamen durmuş ya- kullanılarak gıda iletiminin en hızlı şekilde yapılabil-
şamsal faaliyetleri en kısa sürede işler hale mesi sağlanmalıdır.
Var olma ve hayatta kalma içgüdüsünde öncelik leyici olan afetin yaşanma şiddeti ve verdiği zararın getirebilmek.
beslenme olup güvenlik daha sonra gelmektedir. büyüklüğü olarak ortaklaşmaktadır. Afet kavramının Ê Plan yürürlüğe girdikten 7 yıl sonrasında Ayrıca bu araçları kullanabilecek görevlilerin ön-
Bu olgu Maslow’un hiyerarşi piramidinde açıkça gö- kabul görmüş evrensel tek bir tanımı yoktur. Yaşayan paydaşlar ile yapılan görüşmeler ve kriz yö- cesinde seçilmiş, eğitilmiş ve tatbikatlar ile bu gibi
rülmektedir. İnsanlığın varoluşu ile ortaya çıkan en ve geliştirilebilen bir tanımlama gerektiren bu kav- netiminden, risk yönetimine geçiş sistemine durumlar için hazırlanmış olmaları gerekmektedir.
temel konu beslenmedir. Beslenme yaşamın devamı ram ana hatları ile belirlenebilmektedir. Deprem, sel, uygun olacak değişiklikler ile 2022 yılında gün- Gıda depolanması ise taşıma ile doğrudan ilişkili bir
için tüm canlıların gerçekleştirmek zorunda oldu- volkanik patlamalar, yangın, nükleer facialar yaygın cellenmiştir. Bu değişiklik sonrası hedeflerin süreçtir. Afet durumlarında kötüleşen ulaşım koşulları
ğu eylemdir. Var olmak için enerjiye ihtiyaç duyan olarak yaşanan afet türlerindendir. Değişen Dünya daha detaylı şekilde tanımlandığı görülmek- göz önünde bulundurularak alternatif rotalar ve araç
canlılar yaradılış itibariyle içgüdüsel olarak gıdaya koşulları bu tanımın kapsamının devamlı olarak ge- tedir. 2022 değişikliğinde yer alan maddeler tipleri tespit edilerek bu doğrultuda taşıma yapıl-
erişmişlerdir. İnsan tarihten bugüne kadar yemeği nişletilmesini gerektirmektedir. Savaş, kıtlık, salgın şu şekildedir, malıdır. Afet öncesinde belirlenen depoların düzenli
takip etmiştir. Yiyecek tükendiğinde ise o alanı terk hastalıklar, iç karışıklıklar, terör olayları gibi insan Ê Afet bölgesi ve çevresinin güvenliğinin sağ- kontrollerinin yapılarak işlerliğinin sürdürülmesi ge-
etmiş ve süreç boyunca öğrenmiştir İlk zamanlar kaynaklı olaylar da afet tanımına girmektedir. Doğal lanması, rekmektedir. Afet sonrasında en hızlı şekilde uygun
vejetaryen beslenmiş sonra hayvanları öldürmenin afetlere insanların sebep olduğu durumlar ise hibrit Ê Halk sağlığının korunması ve bu durumun koşulların oluşturulabileceği durumda olmalıdır. Buna
yolunu bulmuş ve et ile beslenmiştir. Ateşin bulunması afetler olarak bu listeye eklenen durumlardandır. sürdürülmesi, bağlı olarak taşınacak gıda ürünlerinin depolaması
ise insanın vücut sisteminin uygun olduğu, sindirimi Afet yalnızca can kayıpları ve yıkım bakımından de- Ê İkincil afetlerin önüne geçmek veya etkisinin da uygun ekipmanlar ile yapılmalıdır.
yapabilecek besinler ile enerji ihtiyacını karşılama- ğerlendirilmemektedir. Toplumlar üzerinde bıraktığı azaltılması,
sına imkân vermiştir. Gıda güvenliğinin henüz bir kalıcı etkiler, doğa üzerinde bıraktığı uzun süreli et- Ê Halkı bilgilendirmek ve süreçle alakalı iletişimin Üretim sonrası ve dağıtım öncesi süreçler güvenli
mesele olmadığı çağlarda deneme yanılma yöntemi kiler, sebep olduğu ikincil felaketler, sebep olduğu canlı tutulmasının sağlanması. gıda zincirine zarar vermeyecek şekilde yapılmalıdır.
ile edinilen tecrübeler yakın tarihe kadar insan ırkının ekonomik çöküntüler bakımlarından da ele alınması Bunun için uyulması gereken prensipler ise şu şekilde
devamını sağlamada yeterli olmuştur. gereken olaylardır. Halkın sürece dahil edilmesinin önemi öngörülerek sıralanabilir, kuru depolama, soğukta depolama, don-
eylem planında yer verilmesi proaktif yaklaşımın be- muş depolama, kontrollü atmosferde depolamadır.
Gıda güvenliği veya daha doğrusu güvensizlik, gıda Afet planı; devletlerin ilgili bakanlıkları tarafından, nimsenmesi için önemli bir adım olarak Kızılay, afetin Bu prensiplerin afet koşullarında uygulanabilirliğinin
krizlerinin ve gıdayla ilgili acil durumların merkezinde ilgili STK’lar ile birlikte oluşturulmaktadır. Bu planların ilk 72 saatinde ve sonrasında afetzedelere yiyecek sağlanması detaylı bir çalışma ve yatırım gerektir-
yer alır. Yetersiz beslenme ve ölümlerin altında yatan uygulayıcılığını ise il yönetimleri, belediyeler ve STK’lar ve çadır yardımı yapmaktadır. “Afet yönetimi” başlığı mektedir. Ancak bu prensipler gıda zincirinin bozul-
bir nedendir. Gıda güvensizliği, geçim kaynaklarında üstlenmektedir. Afet öncesi ve sonrası alınacak ön- altında internet sitesinde yer alan verilere göre afetler maması için gereken adımlardır.
onarılamaz hasara neden olabilir ve böylece kendi lemler afet türüne ve riskli bölgenin özelliklerine göre sonrası, mobil ekmek fırınları, mobil mutfak ve mobil
kendine yeterliliği azaltabilir. Bu nedenle yetersiz bes- belirlenmektedir. ikram araçları aracılığı ile beslenme yardımı yapmak- Gıda zincirinin tüketiciye ulaşmadan önceki son
lenmeye, morbiditeye ve mortaliteye yol açan sürecin tadır. Kızılay, TAMP planı içerisinde görev almaktadır. halkası ise dağıtımdır. Gıdanın muhafaza şekli ile
bir parçasıdır. Ayrıca gıda güvencesiz olma durumu, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı uyumlu olması öncelenmelidir. Soğukta depolanan
uzun vadede yoksulluğa ve geçim kaynaklarının zarar (AFAD) tarafından 2015 yılında resmî gazete yayın- Hangi kategoride gerçekleşirse gerçekleşsin afetler bir ürün soğuk zincir bozulmadan donmuş ürün ise
görmesine doğrudan katkıda bulunmaktadır. Başka lanarak yürürlüğe girmiştir. Bu plana göre olası bir sonrası hayatta kalanlar için en önemli konu güvenli erimeden ulaştırılmalıdır. Bu koşulların olağanüstü
bir deyişle, akut gıda güvensizliği varsa, beslenme afet durumunda, İçişleri, Ulaştırma, Denizcilik ve gıdaya erişimdir. Afetler sonrası yaşamın devamını hallerde uygulanabilirliği araştırılarak uygun çözüm-
riski vardır. Haberleşme, Sağlık, Enerji ve Tabi Kaynaklar, Çevre sağlamak, afetin sosyal yönden olumsuz etkilerin- ler üretilmelidir. Tüketiciye güvenli şekilde ulaşan
ve Şehircilik, Aile ve Sosyal Politikalar, Gıda Tarım ve den kurtulabilmek ve salgın hastalıkları önlemek için gıdanın tüketiminin de bu gibi durumlarda kontrol
Bir gıdanın güvenli olarak nitelenebilmesi için; insan Hayvancılık, Maliye Bakanlıkları ile Türk Kızılay’ ı ortak güvenilir gıdaya erişim sağlanmalıdır. Güvenli gıda altında tutulması gerekmektedir. Normal koşullarda
sağlığını tehdit etmeyecek derecede temiz olması bir çalışma ile müdahaleleri koordine ederken yerelde zincirinin oluşturulması ve afet sonrasında uygula- olduğu gibi bu sorumluluk tüketiciye bırakılmamalı-
gerekmektedir. Temiz gıdanın temini tüm gıda zinci- bu yetki valilik ve il AFAD müdürlüklerine verilmiştir. nabilmesi gıdanın güvenliğini sağlamak için atılacak dır. Elektrik kesintileri, barınma problemleri, hijyen
rinin güvenli olarak birbirine bağlanması ile mümkün Ayrıca gerçek kişiler ve özel sektör de planın işlerli- en önemli adımdır. Gıda güvenliğinin sağlanması sağlayamama gibi durumlarla karşı karşıya olan bir
olabilmektedir. Gıda zinciri, hammadde üretimi ile ğine dahil edilmiştir. Profesyoneller ve gönüllülerden için, üretim ve işleme esnasında hammadde kalitesi topluluktan gıdanın güvenliğini sağlama sorumluluğu
başlayan, üretim, depolama, lojistik, dağıtım ve niha- oluşturulan, hizmet grupları, tanımlanmış olan afet gözetilmelidir. Kaliteli hammaddenin işlenmesi so- beklemek gerçekçi olmayacaktır.
yetinde tüketicinin satın alma ve sonrası depolaması durumlarında ne şekilde hareket edileceğini belir- nucunda elde edilen ürün ilk aşamadır ve sorunsuz