Page 46 - LabMedya - 75

46 BOTANİK

BİTKİLERİN

HAKLARI (!)

Biyolog Muhyettin ŞENTÜRK

İST ANBUL LÜTFİ İnsan türü yeryüzüne hâkim olduğunu sandığı gün- ri) kapsayan haklar hakkında çalışmalar mevcuttur.
Islah edilen bitkilerin haklarını kapsayan bu mad-
den -yani yaklaşık olarak sanayi devriminden- be-
KIRD AR K ONGRE ridir diğer canlı gruplarını tahakkümü altına almayı deler incelendiğinde; bitki yararından ziyade daha
çok insan yararına uygulamaya konan maddeler gibi
kendine addetmiştir. İnsan türünün diğer canlılara
MERKEZİ tarih boyunca artan tahakkümü söz konusu canlı- görünmektedir. Oysa İsviçre örneğinde olduğu gibi
diğer ülkelerin de ıslah edilen bitkiler dahil olmak
ların haklarını gündeme getirmektedir.
üzere doğada yaşayan tüm bitki türlerini ve onların
İnsan türü olarak en gelişmiş hak savunuculuğunu ‘onurlarını’ kapsayan çalışmalar olması ve yürürlüğe
insan hakları üzerinde yapmış olmamız gayet tabii konması gerekmektedir.
doğaldır. Bundan sonra hayvan hakları üzerinde iler-
leme kaydetmiş bulunmaktayız. Lakin ‘bitki hakları’nı Artık günümüzde daha iyi anlaşılmaktadır ki; insan
ancak uzun yıllar sonra gündeme getirebilmişizdir. türü olarak diğer canlılara tahakküm hakkımız ol-
madığı gibi söz konusu canlı gruplarının her birinin
İnsan hakları aşağı yukarı yazılı tarih kadar eskiye ayrı ayrı kendilerine özel hakları mevcuttur. Dola-
dayanmaktadır. Hayvan hakları 20. yüzyıldan itiba- yısıyla bu haklar her ülkede korunmaya da ihtiyaç
ren resmiyet kazanmıştır. Bu süreçte bitki hakları duymaktadır.
akla gelmemiştir doğal olarak. Bitki hakları ancak
son yıllarda tartışma konusu olabilmiştir. Kaynaklar:
Bitki hakları konusunda ilk adımı İsviçre hükümeti Ê Anonim, 2023. Tarım ve Orman Bakanlığı. Eri-
atmıştır. İsviçre’de 2008’de bitkilerin ‘onurunu’ ko- şim: https://www.tarimorman.gov.tr/, Erişim
rumak için bir etik kurul kurulmuştur. Bu etik kurul Tarihi: 12.01.2023.
özel bir beyanname ile bitkilerin haklarını tasdik Ê Chamovitz, D. 2012. What A Plant Knows – A
eden dünyadaki ilk ülke olmuştur. İsviçre’deki bu Field Guide To The Senses (Bitkilerin Bildik-
etik kurulun yayınladığı belgenin başlığı ise şu şekil- leri – Dünyaya Bitkilerin Gözünden Bakmak).
dedir: Bitkiler Açısından Canlı Varlıkların Onuru: Kendi Metis Yayınları. İstanbul. (Çeviri: Gürol Koca).
İyilikleri İçin Bitkilerin Ahlaki Olarak Değerlendirilmesi. Ê Mancuso, S., Viola, A. 2017. Bitki Zekâsı (Verde
Brillante). Yeni İnsan Yayınevi, 2.Baskı, İstan-
Diğer ülkelerde de önümüzdeki zamanlarda bitki bul. (Çeviri: Almıla Çiftçi).
hakları hakkında gelişmelerin doğması muhtemel Ê Yaşar, A., Yerlikaya, H. 2004. Dünya’da ve Tür-
ve gereklidir. Doğal bitki türleri dahil tüm türlerin kiye’de Hayvan Haklarının Tarihsel Gelişimi.
haklarını savunacak çalışmaların yapılması elzem- Vet. Bil. Derg., 20:4, pp. 39-46.
dir. Ülkemiz dahil diğer ülkelerde de daha önceden Ê https://www.bilimya.com/bitkilerin-haklari.
başlayan doğal olmayan bitkileri (ıslah edilen bitkile- html