Page 36 - LabMedya - 60

36 BİTKİLER www .labmedy a.c om

ZEHİR AYNI ZAMANDA

ŞİFA MIDIR?

YERYÜZÜNDE YAŞAYAN HER CANLININ BİYOLOJİK BİR GÖREVİ VARDIR.
BİZ İNSANLAR İSE DİĞER CANLILARIN YAŞAYIŞLARINI HEP MERAK
ETMİŞİZDİR. BU CANLI GRUPLARINDAN BİRİ OLAN ZEHİRLİ BİTKİLER EN
Biyolog Muhyettin ŞENTÜRK İLGİ ÇEKEN GRUPLARDANDIR.

İnsanoğlu ilk çağlardan beri bitkilerle iç içe bitkiler ya da bitkilerdeki ilgili etken tarımı yapılan bir bitki olan tütün (Nicotiana soğanlarından elde edilen ‘galantamin’
yaşamış, tarım yapmış ve bunu bir yaşayış maddeler kullanılır. Geriye kalan yaklaşık tabacum) de zehirli bir alkaloid (nikotin) etken maddesi buna örnektir. Bu etken
tarzı haline getirmiştir. Öyle ki bitkiler; yüzde 5 kadar ilaçlarımızı da kimyasal bakımından zengindir. Bu alkaloid insan madde ise; Alzheimer rahatsızlığı
beslenme (gıda) amaçlı kullanıldığı kadar maddelerden üretiriz. sağlığına olumsuz etkimesine rağmen tütün tedavisinde (ilaçların bileşiminde)
tedavi amaçlı da kullanılmıştır. Dolayısıyla bitkisi sigara yapımında kullanılmaktadır. kullanılmaktadır. Türlerinin çoğu
bitkilerin tedavi amaçlı kullanımı ilk çağlara Görüldüğü üzere doğrudan ya da dolaylı Oysa tütündeki bu zehirli alkaloid (nikotin) sonbaharda çiçeklenen çiğdem (Colchicum)
kadar dayanmaktadır. da olsa bitkiler, günümüzde de tedavide insektisit (böcek öldürücü) ilaçlarına da bitkisinden de elde edilen kolçisin (kolşisin)
önemli rol oynamaktadır. Ancak tedavide girerek şifalı yönü de kullanılabilmektedir. alkaloidi zehirlidir ve aynı zamanda gut,
Özellikle eski çağlarda bitkilerle daha iç kullanılan bu bitkilerin önemli bir kısmının Behçet ve FMF (Ailevi Akdeniz Ateşi)
içe olan insanlar bitkileri daha fazla tedavi zehirli bitkilerden olması ironik bir Zehirli olarak sınıflandırılan bazı alkaloidler hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.
amaçlı kullanmıştır. İçinde yaşadığımız gerçektir. Bu konuda en bilindik örnekler yalnız böcek öldürücü ilaçlara değil diğer Bu madde -zehirli bir etken madde
bu modern zamanda ise bitkilerdeki patlıcangillerden (Solanaceae) gösterilebilir. ilaçların yapımına da girerler. Örneğin; yine olmasından ötürü- hücre bölünmesi
etken maddelerin taklitleri yapılarak elde aynı familya (aile) üyesi -patlıcangillerden-, sırasında kromozomları kutuplara çekecek
edilen sentetik ilaçlarla tedavi daha yoğun Bilindiği üzere mutfaklarımızda yoğun yüzyıllarca büyülerde ve halk tıbbında olan sitoplazmik ipliklerin meydana
olmaktadır. olarak tükettiğimiz sebzeler olan kullanılmış bitkilerden biri olan (Atropa gelmesini engellediğinden genetik
patates, domates, biber ve patlıcanın belladonna) güzelavrat otunun (tarihte çalışmalarda da yoğun ölçüde istifade
Günümüzde alternatif ya da tamamlayıcı dâhil olduğu bu aile (patlıcangiller) kadınların gözbebeklerini -güzel görünmek edilmektedir.
tıp olarak bitkiler tedavide kullanılmaya alkaloidler bakımından zengin bir ailedir. adına- büyütmek için kullandıklarından bu
başlansa da modern tıp kadar yaygın Bu alkaloitlerden bir kısmı zehirlidir. adı almıştır. Ayrıca bitkinin Latince adındaki Yalnız bu etken maddenin (alkaloidler) değil
diğer bazı (glikozitler gibi) etken maddelerin
değildir. Bununla beraber modern tıpta Patatesin yeşillendiğinde -filizlendiğinde- belladonna; ‘güzel kadın’ anlamına de hem zehirli hem de aynı zamanda tıbbi
kullanılan ilaçlar da bitkisel kaynaklıdır. Yani yenilememesinin sebebi de budur. gelmektedir) etken maddesi (atropin) tıpta etkileri olduğu bilinmektedir.
ilaçlarımızın yüzde 95’i bitkisel kökenlidir. Özellikle yine aynı aileden (Solanaceae- ilaçların bileşimine girmektedir. (görselde
Bunların içinde kaynak olarak ya direkt Patlıcangiller) ülkemizde de yoğun olarak yer alan bitki)
Bu hususta akla; “Peki nasıl olur da zehir
İçerdiği bu etken maddeden dolayı olan bir etken madde aynı zamanda şifa da
meyveleri oldukça zehirli olan olabilmektedir?” sorusu gelebilir. Burada
güzelavrat otu (Atropa belladonna) göz önemli olan noktanın içerikten ziyade ‘doz’
muayenelerinde, kalp hastalıklarında olduğu gerçeği açığa çıkmaktadır. Bu husus
kullanılmaktadır. Merkezi sinir sisteminde yüzyıllardır bilinmektedir; İsviçreli hekim
etkili olup ter ve mide rahatsızlığını Paracelsus’un (1493-1541) şu meşhur
hafifletici, spazm giderici ve ağrı kesici sözü akla gelmektedir: “Her madde zehirdir.
olarak, idrar yolları ve safra kesesi Zehir olmayan madde yoktur; zehir ile ilacı
rahatsızlıklarını gidermede, romatizma ayıran dozdur ”. Çünkü dozun aşımı zehirle
ağrılarının dindirilmesinde, boğmaca, (yine sonuçlanırken -dolayısıyla ölüme dahi yol
aynı aile üyesi yani patlıcangillerden olan açabilirken- dozun kararı (etkili olarak
tütünden elde edilen) sigaranın içiminden kullanılması gereken doz, miktarı) şifa
meydana gelen astım (nefes darlığı) üzerine olarak tesir edebilmektedir. Bu sayede zehir
de etkilidir. Güzelavrat otu iltihaplanmaları aynı zamanda şifa olabilmektedir.
önlemede, Parkinson hastalığında,
böbrek ve safra taşları tedavisinde, Kaynaklar:
hipertansiyon ve hipotansiyonda, ayrıca • Battal, D. 2009. Postmortem Rat Serum ve
halk tıbbında yara ve şişliklere yaprakları Dokularında Parasetamol Dağılımı ve Stabilitesinin
Araştırılması. Doktora Tezi, Adana.
lapa şeklinde kullanılır. İlginçtir ki; mantar • Gün, M., Aytaç, S. 2019. Güzel Avrat Otu (Atropa
zehirlenmelerinde dahi güzelavrat otu belladonna L.) Genel Özellikleri. International
etken maddesi (atropin) şifa olarak Journal of Life Sciences and Biotechnology, 2(2):
önerilmektedir. Görüldüğü üzere oldukça p. 50-57.
zehirli olmasına rağmen güzelavrat otu • Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M.
tıpta, eczacılıkta ve halk hekimliğinde şifa T. (Editörler) 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı
olarak önemli bir yer tutmaktadır. Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora
Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.
• Marco, L., Carreiras, M. 2006. Galanthamine, a
Yine patlıcangillerden olan banotu Natural Product For The Treatment of Alzheimer’s
(Hyoscyamus niger) bitkisi de zehirli Disease. Recent Patents on CNS Drug Discovery,
bir bitki olup önemli bir alkaloid olan 1(1), 105–111.
‘hiyosiyamin’ (ve skopolamin) bakımından • Şentürk, M. 2019. Tüketiyoruz ve Tükeniyoruz.
zengindir. Bu bitkinin etken maddeleri de Labmedya Dergisi, Sayı:55, pp:48. (Bilimya; Erişim:
tıpta yatıştırıcı ve ağrı kesici etkileri yönüyle http://bilimya.com/tuketiyoruz-ve-tukeniyoruz.
kullanılmaktadır. html, Labmedya; https://www.labmedya.com/
tuketiyoruz-ve-tukeniyoruz).
• Tanker, N., Koyuncu, M., Coşkun, M. 2007.
Tıpta, eczacılıkta önemli ölçüde tedavide Farmasötik Botanik. Ankara Üniversitesi Eczacılık
kullanılan alkaloidler aynı zamanda Fakültesi Yayınları, No: 93, pp. 434.
soğanlı bitkilerde de yüksek miktarda • http://bilimya.com/zehir-ayni-zamanda-sifa-midir.
mevcuttur. Kardelen türlerinin (Galanthus) html