Page 40 - LabMedya - 31

40 YORUM SAYI 31

hücrelerinin aksine kök hücreler kendilerini ve sonunda sinir hücrelerine dönüşen hücreleri embriyosuna hücrelerin yerleştirilmesi sonucu pek
pek çok sefer eşleyebilir ya da çoğaltabilirler. barındıran iki bölge fark edildi. Bulgulara rağmen çok dokunun oluşumunda rol alması gibi belirleyici
Bir grup kök hücre aylar sonunda kendini çoğu bilim adamı 1990’lara kadar beyinde yeni özelliklerle desteklenmiştir. İnsan iPS hücrelerinde
eşleyerek milyonlarca yeni hücrenin oluşumunu sinir hücresi oluşumu olamayacağını savunuyordu; de aynı farelerde olduğu gibi kök hücre belirleyici
sağlayabilir. Araştırmacılar, kök hücrelerin uzun artık beyinde astrosit, oligodendrosit ve nöronlara proteinlerin varlığı saptanmış ve bu hücrelerin üç
süre kendilerini yenileyebilme özelliği konusunda dönüşebilen kök hücreler olduğu biliniyor. germ tabakasını oluşturacak hücrelere dönüştüğü
başlıca; embriyonik kök hücreler farklılaşmadan Canlı organizmada yetişkin kök hücreleri uzun bir görülmüştür.
bir yıl ya da daha fazla süre bölünebilirken çoğu süre boyunca bölünebilme yetisine sahiptir; ihtiyaç Daha fazla araştırma gerekli olsa da, iPS hücreleri
embriyonik olmayan kök hücrenin bunu neden halinde karakteristik yapıya ve fonksiyonlara sahip şimdiden ilaç gelişimi ve hastalık modellemesi için
Doğa Derman başaramadığını ve canlı organizmalarda kök hücre doku hücrelerinin oluşumunu sağlarlar. kullanışlı bir araç olarak görülüyor. Bilim adamları
çoğalmasının, eşlenmesininin hangi faktörler Hematopoetik kök hücreler bütün kan hücrelerine iPS hücrelerinin transplantasyon amaçlı da
tarafından düzenlendiğini anlamaya çalışıyor. Bu dönüşebilir. Bunlar; kırmızı kan hücreleri, T kullanılabileceğini umut ediyor.
soruların cevaplanması; normal embriyonik gelişim lenfositler, B lenfositler, doğal öldürücü hücreler, Virüsler, yetişkin hücresine yeniden programlama
ve kansere yol açan ölçüsüz hücre bölünmesi nötrofiller, basofiller, eozinofiller, monositler ve faktörlerinin aktarılması için taşıyıcı olarak
Kök hücre etkin embriyonik ve embriyonik olmayan kök Mezenkimal kök hücreler pek çok dokuda bulunur. destekleyecek şekilde gerçekleştiğinden emin
makrofajlardır.
kullanılıyor; fakat bu aktarımın insanda tedaviyi
sırasında proliferasyonun nasıl olduğunun, daha
hücrelerin nasıl üretilebileceğinin anlaşılmasını
olmak için bir dizi kontrol ve test yapılması
Kemik iliğinde bulunanlar, kemik hücreleri olan
gerekiyor. Hayvanlarla yapılan araştırmalarda
sağlayabilir.
osteoblastlar ve osteositler, kıkırdak hücreleri olan
teknolojisi Kök hücrelerin bir diğer temel özelliği ise kondrositler, yağ hücreleri olan adipositler, kan kök hücre faktörlerinin hücreye aktarımı için
kullanılan virüslerin kansere yol açabileceği
özelleşmiş fonksiyonlar sağlayan dokulara özgü
formasyonunu düzenleyen stroma hücreleridir.
Kemik iliği kaynaklı olan ve olmayan mezenkimal
yapılar içermemesidir. Örneğin kök hücreler,
görüldü. Bu nedenle araştımacılar virüs kaynaklı
hücreler arasındaki fark ise henüz detaylı olarak
olmayan aktarım stratejileri de geliştirdi. Bu
kalp kası hücreleri gibi, komşu hücrelerle iş
birliği yaparak vücutta kan pompalanmasını
sağlayamaz ya da alyuvarlar olarak da bilinen bilinmemektedir. gelişme, hücrelerin geri farklılaşmasına yönelik
güçlü metotlar geliştirilmesine neden oldu: Kök
Nöral kök hücreler beyindeki üç ana tip hücrenin
Kök hücreler, embriyonik dönemde kırmızı kan hücreleri gibi kanda oksijen molekülleri oluşumunu sağlar. Bunlar; sinir hücreleri ile sinir hücrenin hangi spesifik hücreye dönüşeceğine
ve yaşam boyunca farklı tip taşıyamazlar. Ancak bu özelleşmiş hücrelerin hücresi olmayan astrositler ve oligodendrositlerdir. dair olan ön bilgi değiştirilebiliyor. Bunların yanı
oluşumunu sağlayabilirler.
sıra, iPS hücreleri kullanılarak elde edilen dokular
Epitel kök hücreler gastrointestinal ya da diğer
hücrelere dönüşebilme yeteneğine Fonksiyonel olarak özelleşmemiş kök hücrelerin, adıyla sindirim sisteminde bulunur ve soğurucu hücre donörüyle oldukça uyumlu bir yapıya
sahip hücrelerdir. Ayrıca canlının özelleşmiş hücrelere dönüşümüne farklılaşma hücrelerin, goblet hücrelerinin, paneth hücrelerinin sahip olduğundan immün sistem reaksiyonlarına
yaşamı boyunca niteliğini denir. Farklılaşma sırasında kök hücreler, hücrenin ve enteroendokrin hücrelerin oluşumunu destekler. mahal vermeyeceği düşünülüyor. İPS hücrelerine
yönelik strateji pluripotent kök hücrelerin
kendisinden ve çevresinden gelen tetikleyici
Deri kök hücreleri epidermisin bazal tabakasında
kaybetmeden bölünerek pek çok sinyallerle aşama aşama özelleşirler. İçsel ve kıl köklerinin dibinde bulunur. Epidermal oluşumunu sağlıyor ve bu oluşum hücrelerin
dokunun onarım sürecinde rol sinyaller sahip olduğu bazı genlerin ifadeleriyle kök hücreler derinin üst tabakasına yerleşerek tekrar programlanması ve hasarlı dokunun yerine
alırlar. Kök hücrelerin bölünmesiyle gerçekleşirken dışsal sinyaller başka hücreler koruyucu bir tabaka oluşturan keratinositlerin; kullanılması için oldukça umut vaat ediyor.
foliküler kök hücreler kıl foliküllerinin ve
tarafından yayılan kimyasallar, komşu hücrelerle
oluşan yeni hücreler yine kök hücre temas ve mikro çevredeki bazı moleküller epidermisin oluşumunda rol alır. İnsan kök hücrelerinin kullanım alanları
olarak kalabilirken özelleşmiş aracılığıyla olur. Farklılaşma sürecinde etkili nelerdir?
fonksiyonlara sahip farklı tip olan bu içsel ve dışsal sinyallerin kök hücre Embriyonik kök hücrelerin ve yetişkin kök İnsan kök hücreleri pek çok şekilde araştırma ve
klinik amaçlı olarak kullanılabilir. İnsan embriyonik
türleri arasındaki benzerlikleri ve farklılıklarının
hücrelerinin benzerlik ve farklılıkları nelerdir?
hücrelere de dönüşebilirler. derinlemesine anlaşılması, araştırmacıların İnsan embriyonik ve yetişkin kök hücreleri, kök hücre araştırmaları, insanın gelişimi sürecinde
laboratuvar ortamında kök hücre farklılaşmasını hücre bazlı rejeneratif terapilerde kullanımları meydana gelen olaylar dizisinin anlaşılmasına
nasıl kontrol edebilecekleriyle ilgili yeni yollar açısından hem avantaj hem de dezavantajlara olanak sağladı. Bu çalışmaların birincil amacı
geliştirmesini sağlayabilir ki bu sayede hücre bazlı sahiptir. Aralarındaki temel fark ise oluşturdukları farklılaşmamış kök hücrelerin nasıl dokuları ve
Kök hücreler diğer hücrelerden iki önemli terapilerin gelişimi desteklenebilir. farklılaşmış hücre türevleri ve sayılarından ileri organları oluşturan farklılaşmış ve özelleşmiş
özellikleriyle ayrılırlar. Bunlardan birincisi, hücre hücrelere dönüşebildiğiydi. Spesifik genler
bölünmesiyle kendilerini yenileyebilme özelliğine Yetişkin kök hücreleri genelde bulundukları dokuya gelir. Embriyonik kök hücreler pluripotent özellikte belirli zamanlarda aktif ve pasif hale geçerek
özgü hücrelerin oluşumuna olanak verir. Örneğin,
olduğundan tüm tip vücut hücrelerine dönüşebilir;
sahip öznelleşmemiş hücreler olmaları; ikincisi bu farklılaşmanın temel düzenleyicisi rolünü
ise bazı spesifik fizyolojik veya deneysel koşullar kan hücrelerinin oluşumunu sağlayan ve kemik fakat yetişkin kök hücrelerinin farklılaşması daha üstleniyor. Kanser ve doğuştan olan kusurlar
sınırlıdır.
iliğinde bulunan hematopoetik kök hücrelerin
altında doku veya organa özgü, özelleşmiş beyindeki sinir hücreleri gibi oldukça farklı bir Embriyonik kök hücreler, yetişkin kök hücrelerine gibi bazı ciddi sağlık sorunlarının sebebinin ise
hücrelere dönüşebilmeleridir. Bağırsak ve kemik dokuya ait hücrelerin oluşumundan sorumlu kıyasla laboratuvar ortamında daha kolay elde normal dışı hücre bölünmesi ve farklılaşması
iliği gibi bazı kısımlarda bulunan kök hücreler olmadığı kabul edilir; fakat son yıllarda yapılan bazı edilir. Yetişkin kök hücrelerinin saptanması ve izole olduğu biliniyor. Bu süreçlerin moleküler ve genetik
hasarlı veya yıpranmış hücrelerin devamlılığını çalışmalar aksinin de olabileceğine dair kanıtlar edilmesi daha zordur, ayrıca bu hücrelerin hücre detaylarının tamamen anlaşılmasıyla bu tip sağlık
sağlayabilmek adına düzenli olarak bölünürler. sunmuştur. kültüründe çoğaltılması henüz yeterince başarılı sorunlarının oluşumuna ve nasıl önleneceğine dair
Pankreas ve kalp gibi bazı diğer organlarda ise olamamıştır. Hücre değişimi terapileri için fazla kök hücre tedavileri geliştirilebilecek.
özel durumlarda bölünmeleri gözlemlenir. Embriyonik kök hücre nedir? sayıda kök hücre kullanmak gerektiğinden bu İnsan kök hücreleri yeni ilaçların test edilmesi için
Bilim adamları yakın zamana kadar hayvan ve Embriyonik kök hücreler isimlerinden de büyük bir farklılık ve dezavantajdır. de kullanılıyor. Yeni ilaçların güvenilir olup olmadığı
insandan elde ettikleri başlıca iki tip kök hücreyle anlaşılacağı üzere embriyo bazlı hücrelerdir. Farklı olduklarına inanılan bir diğer konu ise pluripotent hücrelerin farklılaşmasıyla elde edilen
çalışmalarını sürdürdü: embriyonik kök hücreler Embriyonun erken evrelerinden biri olan blastositte transplantasyon sonrası kişinin bağışıklık sistemi hücreler üzerinde test ediliyor. Diğer hücre grupları
ve embriyonik olmayan, somatik veya yetişkin morulanın ortasında kümelenmiş halde bulunan reaksiyonudur. Embriyonik kök hücrelerin neden da bu amaçla kullanılıyor. Örneğin tümör gelişimini
kök hücreleri. 2006 yılında ise araştırmacılar bazı hücrelerden elde edilir. Çoğu embriyonik kök hücre olacağı reaksiyon etik kurallar nedeniyle yeterince durdurması beklenen ilaçlar kanserli hücre grupları
insan hücrelerinin yeniden programlanmasıyla laboratuvar ortamında (in vitro) döllendirilmiş test edilemese de yetişkin kök hücreleri hastanın kullanılarak kontrol ediliyor. Ancak yeni ilaçların
‘indüklenmiş pluripotent kök hücre (iPS hücresi)’ yumurta hücrelerinden elde edilir ve donörün izni kendi hücresinin kültürde çoğaltılmasıyla üretildiği kontrolünün en doğru şekilde yapılabilmesi için
denen hücreler oluşturdular. dahilinde kullanılır. Bunlar bir kadının vücudunda için bu hücrelerin daha az tepkiye yol açacağına kullanılan örneklerin aynı koşullara sahip olması
Kök hücreler pek çok açıdan canlı organizmalar döllenmiş yumurtalardan elde edilmez. inanılıyor. Kısaca bu yöntem sırasında, hastadan gerekli. Bu yüzden araştırmacıların, kök hücrelerin
için önem taşır. Embriyonun blastosit denilen 3 ila alınan hücre laboratuvar ortamında çoğaltılıyor, test edilecek belirli bir hücre tipine farklılaşmasını
5 günlük evresinde iç kısımda bulunan hücreler Yetişkin kök hücresi nedir? özel bir hücre tipine dönüşebilecek şekilde eksiksiz olarak kontrol ederek farklılaşmış
tüm özelleşmiş vücut hücrelerinin ve organların Yetişkin kök hücreleri, doku ve organlarda bulunan, tasarlanıyor ve hastanın ilgili vücut dokusuna hücrelerden oluşan saf bir popülasyon elde etmesi
oluşumuna olanak sağlar. Kemik iliği, kas, beyin kendilerini yenileme ve bazı ya da tüm ana hücre tekrar yerleştiriliyor. Hastanın kendi dokularından gerekiyor.
gibi bazı dokularda bulunan yetişkin kök hücreleri tiplerine dönüşebilme yeteneğine sahip henüz elde edilen kök hücreler, immün sistem tarafından Kök hücrelerin en önemli potansiyel
ise zamanla yıpranan ve kaybolan bazı hücrelerin farklılaşmamış hücrelerdir. Bu kök hücrelerin temel daha az olasılıkla tehlike olarak algılanabilir ve uygulamalarından biri ise hücre bazlı terapiler
yenileriyle değiştirilmesini sağlar. görevi canlı organizmalarda bulundukları dokunun reddedilebilir. Bu önemli bir avantajdır çünkü aksi için kullanılabilecek hücre ve dokuların üretimini
Rejeneratif özelliklerinin yanısıra kök hücreler, devamlılığı ve yenilenmesini sağlamaktır. Yetişkin takdirde kişi devamlı olarak immün reaksiyon sağlayabilecek olması.
diyabet ve kalp rahatsızlıkları gibi fonksiyonel kök hücrelerine somatik kök hücreler de denir. baskılayıcı ilaçlar kullanmak zorunda kalabilir ve bu Günümüzde, bağışlanan organlar ve dokular
bozuklukların tedavisi için de yeni olanaklar Embriyonik kök hücrelerin aksine bazı olgunlaşmış durum istenmeyen yan etkilere neden olabilir. işlevini yerine getiremeyen zarar görmüş doku ve
sağlıyor; fakat hücre bazlı rejeneratif terapilerin dokulardaki yetişkin kök hücrelerinin kökeni tam organlarla değiştirilebiliyor. Ama uygun nakil sayısı
uygulanabilmesi için laboratuvar ortamında ve olarak bilinmemektedir. İndüklenmiş pluripotent kök hücre ihtiyacın tamamını karşılayabilecek seviyeden
klinik olarak çalışmaların ilerletilmesi gerekiyor. Araştırmacıların sanılandan daha fazla dokuda (iPS hücresi) nedir? oldukça uzak. Özgül hücrelere farklılaştırılan kök
Kök hücre araştırmaları, organizmanın tek yetişkin kök hücre saptamasıyla kök hücrelerin İndüklenmiş pluripotent kök hücreler genetik hücreler, hücre ve dokuların değiştirebilmesi
hücreden nasıl geliştiği ve hasarlı hücrelerin transplantasyon için de kullanılabileceği düşüncesi olarak embriyonik kök hücrelere benzer bir yapı için yenilenebilir bir kaynak sunuyor. Bu sayede
nasıl sağlıklı olanlarla değiştirildiği konusunda ortaya çıktı. Aslında hematopoetik yani kan kazanacak şekilde yeniden programlanmış yetişkin Alzheimer, omurilik hasarları, felç, yanıklar,
daha fazla bilgi edinebilmek adına sürerken; kök hücrelerinin oluşumunu sağlayan ve kemik iliğinde hücreleridir. Bu hücrelerin de aynı embriyonik kök kalp rahatsızlıkları, şeker hastalığı ve romatoit
hücre teknolojisi günümüzde özellikle yeni ilaçları bulunan yetişkin kök hücreleri kırk yılı aşkın süredir hücreler gibi pluripotent özellikte olması beklense artrit gibi pek çok rahatsızlığın önüne geçilmesi
test etmek ve model sistemler oluşturmak için transplant amacıyla kullanılmakta. Şimdiyse beyin de klinik olarak aralarında önemli bir farklılık planlanmaktadır.
kullanılıyor. ve kalp dokularında da bu tür kullanıma açık kök olup olmadığı henüz tam olarak bilinmemektedir.
hücreler olduğu düşünülüyor. Eğer yetişkin kök İPS hücrelerinin fare aracılığıyla ilk elde edilişi Kaynak: Bilim.org
Kök hücreleri diğer hücrelerden ayıran hücrelerinin farklılaşması laboratuvar ortamında 2006 yılında; insan aracılığıyla ilk elde edilişi işi Kaynak makale: “Stem Cell Basics”, National Institutes of Health
nedir? kontrol edilebilirse bu hücreler transplantasyon 2007 yılının sonlarına doğru rapor edilmiştir.
Tüm kök hücreler başlıca üç niteliğe sahiptir: bazlı terapilerin temel ögesi olabilir. Fare indüklenmiş pluripotent kök hücrelerinin,
Yıllarca bölünmelerini sürdürebilir ve kendilerini Yetişkin kök hücrelerinin araştırılması yaklaşık pluripotent kök hücrelere oldukça benzer özellikte
yenileyebilirler, özelleşmiş hücreler değillerdir, elli yıl önce başladı. 1950’lerde araştırmacılar olduğu gözlemlenmiştir. Bu benzerlik; oluşturulan
özelleşmiş hücrelerin oluşumunu sağlarlar. kemik iliğinde bulunan iki tip kök hücre keşfettiler; hücrede kök hücre belirleyici proteinlerin
Normal şartlar altında kendilerini yenileme hematopoetik kök hücreler ve mezenkimal kök ekspresyonu, üç germ tabakasının oluşumuna
yetenekleri olmayan kas, kan ya da sinir hücreler. 1960’larda sıçan beyninde, bölünen olan katkısı ve başlangıç evrelerinde olan fare