Page 30 - LabMedya - 27

30 HABER SAYI 27

Kokular neden

anıları hatırlatır

Bildik bir koku çocukluk önemli ipuçları neler diye bakalım. aktarma merkezi işlevi gören talamusa, yani
anılarımıza kadar götürür bizi. Beyinde kokuları işleme koyan ve “koku ara beynin orta bölümüne geçer.
Beynimizde neler oluyor da bunları alma soğanı” olarak adlandırılan bölge, Koku alma duyusu ise talamusa uğramadan
düşünüyoruz? beyin çıkıntısı (hipokampüs) ile yan yanadır. doğrudan koku alma soğanına gider.
Denizatı şeklindeki bu soğan, beyin zarından Talamusta duraklamanın diğer duyular
elektrokimyasal
Büyükannemin evindeki oyuncak dolabının sinyallere dönüştürür. (korteks) gelen tüm bilgilerin toplandığı yerdir. açısından nasıl bir işlev gördüğünü
kendine özgü bir kokusu vardı. Tarif Dokunma duyusu ise en az dört tür basınç ve Nörologlar hipokampüsün yeni olaylar için bilmiyoruz; ama diğerlerinin oluşturduğu
edemeyeceğim bir koku. Şimdi arada bir ayrıca sıcak, soğuk ve acıyı algılayan çeşitli hafıza yaratmada önemli bir işlevi olduğunu sinyallerin beyindeki işlem merkezinden
burnumda o kokuyu duyarım. Kokuyla alıcılara bağlıdır. tespit etti. “daha uzakta” olduğunu söyleyebiliriz.
birlikte bazı anılar da canlanır, kaybolduğunu Fakat bunlar koku alma duyusunun yanında Beyninin bu bölgesi hasara uğrayan kişiler Kokuları kelimelere dökmenin zorluğu bundan
sandığım anılar; büyükannem, onun evine gölgede kalır. Çünkü insanda koku almayı hatırlamada zorluk çeker. Bisiklet sürme gibi kaynaklı olabilir mi? Ya da derinlerde saklı
gidişim, oradaki oyuncaklarla oynayışım… sağlayan 1000’den fazla alıcı vardır. yeni becerileri ve kişilerin isimleri gibi yeni kalmış anıların canlanmasını tetikleyebilir
Peki, nasıl oluyor da kokular unuttuğumuzu Bunlar yaşadığımız sürece yenilenir ve bilgileri öğrenseler de bunlara dair hafıza mi? Araştırmalar, olay ve olguları kelimelerle
sandığımız anıları canlandırabiliyor? alışkın olduğumuz kokulara göre değişir. oluşturamazlar. Bu aralıklı “epizodik hafıza”, ifade etmenin hafızaya yararı olduğunu
Nöroloji biraz dedektif hikâyesi gibi bir şey; Bu karmaşık yapı çok sayıda farklı kokuyu işte benim büyükannemin evine yaptığımız gösteriyor; fakat bu aynı zamanda konuyla
nedeni bulmak için ipuçları aramak gerekiyor. birbirinden ayırmamızı sağlar ancak ziyareti hatırlarken söz konusu olan hafızanın ilgili duyguların azalmasına da yol açıyor.
Ama ipuçlarını incelemeden önce, bu ayırabildiğimiz kokuların hepsi için bir ta kendisi. Koku alma soğanı, yani kokunun Anılarımızdan söz ederken olayı ve onun
konudaki mevcut bilgiler ne ona bakalım. isim bulamayız. Belki de hakkında en az beyindeki yeri, bu tür hafızanın kaynağı olan yarattığı deneyimi de hatırlamaya başlarız.
konuştuğumuz duyumuz koku almadır. Bir hipokampüsün yanında olduğu için kokular Büyükannemin oyuncak dolabına dönersek…
Karmaşık duyular şeyin nasıl göründüğünü ya da duyulduğunu bazı anıları çağrıştırıyor, diyebiliriz. Çocuk burnumun koku alıcıları dolabın
Koku alma duyusu en eski duyudur; havadaki iyi tarif edebilir, ama iş kokuya gelince onu kokusunu almış. Hiç isim bulamadığım
ve sudaki kimyasal maddeleri algılamak için bağlantı kurduğumuz şeyle ifade etmeye Derinlere dalmak bu koku doğrudan beynime hareket edip
gelişen, bakterilerin bile sahip olduğu ilkel çalışırız; örneğin, çiçek gibi, ıslak köpek gibi, Fakat bu ipucu ne kadar güçlü olsa da dolaylı deneyimleri kodlayan bölgenin yanına
duyulara kadar uzanır. Görme, işitme ve vs. olarak tanımlarız. Yani kokuyu, o kokuyu ve duruma bağlıdır aslında. O yüzden ikinci yerleşmiş. Orada, dolapla ilgili, kelimelere
hatta dokunma duyusundan önce, canlıların yaratan nesneyle ifade ederiz: “Hindistan bir ipucu sunmak gerekir. hiç dökülmemiş, bilinçli olarak hatırlaması
etraflarındaki kimyasallara tepki verebilmesi cevizi”, “taze ekmek” gibi. Duyular arasında kokunun özgün özelliği güç ama yine de hafızamda yer etmiş diğer
için koku alma duyusu gelişmiştir. doğrudan beynin derinliklerine gitmesidir. anılarla karışmış. Yıllar sonra bugün o kokuyu
Görmek, insan gözündeki dört ışık duyargası Hafıza ve koku Oysa örneğin görme ve işitme duyuları gözde aldığımda o çocukluk günleri geri geliyor işte.
ile mümkündür. Buradaki alıcı işlevi gören Bu bilgileri tekrarladıktan sonra, şimdi de ve kulakta, yani ilgili organlarda başlar ve
hücreler, ışığı beynin anlayacağı dilden beynin diğer bölgelerine geçmeden önce, Kaynak: Tom Stafford / BBC Future