Page 26 - LabMedya - 27

26 YORUM SAYI 27

Kanser vakalarının giderek arttığını bilmeyenimiz yoktur. Son
günlerde "kanserojen ayakkabı", "kanserojen çanta", "kanserojen
tişört", "kanserojen bileklik", "kanserojen…" haberlerini sıkça
duymaya başladık. Kanserojen ürünlerle ilgili bu duyduklarımız
yeri geliyor konuyu kanıksamamıza; bize bir şey olmaz, kanserden
kaçamayız gibi tepkiler göstermemize neden olabilmektedir. Tüm
kanserojen maddelerin kaynağını Çin olarak bilsek de Hindistan,
Bangladeş gibi Uzakdoğu ülkelerinden gelen ürünlerin bir çoğu
kanserojen maddeleri içerebilmektedir. Son günlerde azo boyalar Yük. Kimyager
ve fitalatlar "zehirli ayakkabılar" ile gündeme geldi. Hasan ÖZ

AZO BOYALAR Yasaklı Arilaminler FİTALATLAR erken doğum, kısırlık, ergenliğe erken
Azo boyar maddeler Çin’den gelen Kanserojen etkisiyle gündeme gelen girme gibi sağlık sorunlarına yol açtığına
"kanserojen ayakkabılarla" gündeme 4-Aminobiphenyl 3,3’-Dimethylbenzidine kimyasal maddelerden biri de fitalatlardır. dair hayvanlar üzerinde yapılmış çalışmalar
gelse de ucuz çocuk giyim eşyalarında, Benzidine 4’-Methylenedi-o- Oyuncaklarda, alışveriş torbalarında, mevcuttur.
oyuncaklarda, tüm giyim eşyalarında, toluidine kişisel bakım ve kozmetik ürünlerinde, Bazı epidemiyolojik çalışmalar fitalatlar,
mobilyalarda kullanılan kumaş ve deri 4-Chloro-o-toluidine p-Cresidine ayakkabı malzemesinde, tıbbi cihazlar ve dioksinler ve kalıcı organik kirleticilerin
ürünlerde de kullanılabilmektedir. Yapısında 2-Naphthylamine 4,4’-Methylene-bis-(2- malzemelerde (serum ve kan torbaları insanlarda kan glikoz dengesini bozduğunu
iki ya da daha fazla sayıda aromatik chloro-aniline) vb.), alüminyum folyolarda, deterjanlar, göstermiştir.
halka ile birlikte, bu halkaları birleştiren o-Amino-azotoluene 4,4’-Oxydianiline kablo ile kırtasiye ürünlerinde yaygın olarak Michigan Üniversitesi uzmanlarınca yapılan
ve meydana gelen konjuge sistemin bir 5-Nitro-o-toluidine 4,4’-Thiodianiline kullanılan fitalatlar; polivinil klorürü (PVC) araştırmada 6-12 yaş erkek çocuklarda ve
parçasını oluşturan kromofor azo grubu 4-Chloroaniline o-Toluidine yumuşatmak için kullanılan kimyasallardır. 40-60 yaş arası erkek ve kadınlarda kanda
(-N=N) bulunduran bileşiklere azo boyar 4-Methoxy-m- 4-Methyl-m- Diğer bir uygulama alanları ise poliüretan fitalat seviyesi yükseldikçe, testosteron
maddeleri adı verilmektedir. İlk azo boya phenylenediamine phenylenediamine (PU) ve baskı mürekkepleridir. seviyesinin azaldığı gözlenmiştir. Erkeklik
Peter Griess tarafından 1858 yılında 4,4’-Methylenedianiline 2,4,5-Trimethylaniline Fitalatlar fitalik asit esterleridir. Uzun hormonu olarak bilinen testosteron; kadın
sentezlenen anilin sarısı olarak bilinen 3,3’-Dichlorobenzidine 2-Methoxyaniline polivinil moleküllerinin birbirleri üzerinde ve erkeklerde beyin fonksiyonları, kemik
p-aminoazo benzendir. 3,3’-Dimethoxybenzidine 4-Amino-azobenzene kaymasına izin vererek; polivinil klorürün yoğunluğu, fiziksel büyüme ve kalp sağlığı
(PVC) yumuşamasını sağlarlar. Suda üzerine etkilidir.
düşük, yağda yüksek çözünürlüğe
cilt yoluyla emilebilmektedir. Azo boyar sahiptirler ve uçuculukları düşüktür. PEKİ TÜKETİCİ OLARAK NE
maddeler özellikle ter yoluyla vücuda Fitalatların sekiz türü olmasına karşın
temas etmektedir ve böylece tehlike sanayide en az altı türünün kullanıldığı YAPMALIYIZ?
Bu tür yasak ve kanserojen maddeleri
Azo Boyar Madde Örneği başlamaktadır. Dünya standartlarına göre, bilinmektedir. Di(2-etilhekzil) fitalat (DEHP) içeren ürünlerden korunmak için tüketici
tekstil ürünlerinde maksimum 20 ppm azo en yaygın kullanılan fitalat türüdür. olarak yapabileceğimiz tek şey; ucuz ve
boyar madde kullanılması gerekmektedir. markası belli olmayan ürünlerden uzak
Azo boyar terimi altında tanımlanan Ancak Uzakdoğu’dan gelen bazı ürünlerde durmak olacaktır. Alış veriş yaparken
maddeler, tekstil boyalarında bulunur. 400 ppm’e yakın azo boyarlı maddeye ürünün menşei ve fiyatına özellikle dikkat
Bu maddelerden bazıları “arilamin” rastlanabilmektedir. Bu tip kumaşlara el etmeliyiz. ‘Ucuz etin yahnisi yavan olur’
içerir ve arilaminin kanserojen etkisi sürmek bile tehlikelidir. sözü gereği çok ucuz ürünlere temkinli
vardır. Azo boyar maddeler, tekstilde Azo boyalar yiyeceklerde, kozmetikte, yaklaşmalıyız.
kullanılan boyanın ürüne tam oturmasını halılarda, giysilerde, deri ürünlerde, Bu konuda en büyük sorumluluk yasa
sağlamaktadır. Bununla birlikte içerisinde tekstilde kullanılmaktadır. Azo boyaların, koyucu ve uygulayıcılara aittir. Yasak
birçok arilamin madde bulunmaktadır ve kanserojen etki yaptığı klinik deneylerle ve kanserojen ürünlerin ülkemize hiç
bunlardan 24 tanesi kansorejen özelliği tespit edilmiştir. Bu boyaların, kırtasiye Fitalatlar yapı gereçleri, gıda ambalaj sokulmaması için tedbirlerin alınması
taşıması sebebi ile Avrupa Birliği’nin malzemelerinin yanı sıra tekstil ve ayakkabı gereçleri, tekstil ürünleri, oyuncaklar, gerekmektedir. Bu amaçla ithal ürünlerin
yasakları içerisine alınmıştır. Avrupa’da sektöründe kullanılması 'risk faktörü' olarak biberon ve emzikler gibi bebek bakım ithal edildiği ülkeden çıkmadan analizlerinin
(EC) No 1907/2006 sayılı REACH tanımlanırken, bu tür maddelerin kanserojen ürünleri, kan torbası, IV sıvı torbaları, yapıldıktan sonra ülkemize getirilmesi
Yönetmeliğinin Ek XVII bölümünde, 22 etkisi uzun dönemde ortaya çıkmaktadır. enfüzyon seti gibi tıbbi ürünler, kozmetikler, oldukça önemlidir.
kanserojen aromatik aminin tekstil ve Hassas bünyeli çocuklarda boyaların parfümler ve sabunlar gibi yaygın ve büyük
deri ürünlerinde kullanımı yasaklanmıştır. etkileri, 'deride döküntüler' tarzında hacimlerde kullanılan kişisel bakım ürünleri,
Mart 1995’ten itibaren Türkiye’de görülürken, deri dökülmesine bağlı alerjik alış-veriş torbaları, ayakkabı malzemeleri, Referanslar
Avrupa Birliği’nde olduğu gibi azo reaksiyonlar gelişebilmektedir. Özellikle deterjanlar, kırtasiye ürünler, çatı izolasyon 1.Azo Dyes, http://www.chm.bris.ac.uk/
boyar maddelerin üretimi ve kullanımı azo boya maddeleri içeren ürünlerin malzemesi, kablo yalıtkan malzemelerinde webprojects2002/price/azo.htm
2.European Ban on Certain Azo Dyes, Dr. A. Püntener
yasaklanmıştır. Ancak 30 ppm’in altındaki kullanımı sonucu kanserojen etkiler ortaya kullanılmaktadır. and Dr. C. Page, Quality and Environment, TFL.
azo boyar maddeli ürünlerin ithalatı çıkabilmektedir. Kanser geliştirme açısından diethylhexyl 3.Klaus Hunger, Peter Mischke, Wolfgang Rieper,
serbesttir. Azo bağları, azo molekülünün en kararsız phthalate (DEHP) tipi, gelişimsel Roderich Raue, Klaus Kunde, Aloys Engel "Azo Dyes” in
Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry, 2005,
Bu boyalar, uzun süre ciltle temas halinde, bölümünü oluşturur. Bu bağlar memelilerde bozukluklar açısından da di-isononyl Wiley-VCH, Weinheim.
kolayca enzimatik bozulmalara yol açar. phthalate (DINP) tipleri sorumlu 4.Miller and Baumann, Carcinogenicity of Dyes Related
Azo bağları, indirgenebilir ve bölünebilir, tutulmaktadır. Fitalatların insanlara bulaşımı to p-Dimethylaminoazobenzene, American Association
sonucunda boya molekülü iki parçaya solunum, ağız yolu ya da cilt teması ile for Cancer, 1945.
ayrılır. Azo boyalarının bölünmesinden olabilmektedir. Fitalatlı ürünlerin insanlar 5.Nebesio TD, Pescovitz OH, Part VII:Environmental
effects on puberty. The role of endocrine disruptors
sonra, aromatik amin bileşiklerinin üzerindeki etkileri 1998’li yıllardan itibaren in pubertal development. İn:Walvoord EC, Pescovitz
bağırsakta emilimi gerçekleşir ve dünyaca ünlü bilimsel komisyonlar OH, (eds). When Puberty is Precocious:Scientific and
idrarla vücut dışına boşaltılır. Fakat, azo tarafınca tartışılmaya başlanmıştır. Clinical Aspects. New Jersey:Humana Press; 2007;
425-42.
boyalarının polar özelliğinden dolayı, Fitalatların kanserojen etkiye sahip olduğu 6.Frederiksen H, Skakkebek NE, Andersson AM.
metabolizma ve boşaltım sistemleri söylense de; fitalatlı ürünler üzerinde Metabolism of phthalates in human. Mol Nutr Food Res
etkilenebilir. Azo boyalarının küçük bir yapılmış epidemiyolojik çalışmalar ve insan 2007; 51:899-911.
7.ATDSR. Toxicological Profile for Diethylphthalate.
kısmı insan sağlığı için sakıncalı olan verilerine göre, bu ürünlerin doğrudan Department of Healty an Human Services, Public Healty
ve kanser yapabilen aromatik aminlere kanser yapıcı etkileri günümüze kadar Sevice, Agency for Toxic Substances and Disease
(benzidine, 3,3’-dimethoxybenzidine ve gösterilememiştir. Registry, Atlanta, USA, 1995.
p-aminoazobenzene ) dönüşebilmektedir. Endokrin sistem üzerine de etkileri olduğu 8.Kai H, Shono T, Tajiri T, Suita S. Long-term effects of
intrauterine exposure to mono –n-butyl phthalate on
Azo boyaların birçok bozulmuş ürünleri söylenen fitalatların doğumsal gelişim reproductive function of postnatal rats. J Pediatr Surg
olduğundan, bunlar sonradan mutajenik kusurları, dikkat eksikliği, hiperaktivite, 2005;40:429-33.
yada kanserojenik etki yaparlar.