Page 60 - LabMedya - 81

60 SAĞLIK

KANSERDE GENETİK ŞABLON

KALITSAL MI EDİNİLMİŞ Mİ?

Derleyen: Çağla ACAR

"Ailesel (kalıtsal-germline) kanser" terimi, bir kişide Bu sebeple hücreler anormal bir şekilde bölünüp, kont- Kalıtsal mutasyonlar “dominant-baskın" veya “recessi- ¾ Erken başlangıçlı kanser varlığı (50 yaşın altın-
kanser riskini artıran bilinen bir genetik mutasyon rolden çıkarak kansere sebep olurlar. Genler çeşitli ve-çekinik" olabilir. Otozomal dominant hastalıklarda, daki kişilerde meme, kolon veya endometriyal
bulunduğunda veya ailedeki kanserlerin yoğunlaştığı şekillerde zarar görebilir. DNA'nın temelinin oluşumunu ebeveynlerden birinde genin bir normal kopyası ve kanser)
bir mutasyon varlığında veya başka bir genetik deği- sağlayan bazlar (adenin, guanin, sitozin ve timin) vücut mutasyona uğramış bir diğer kopyası vardır. Çocuğun ¾ Nadir görülen kanserler (doğumda erkek olarak
şiklikten şüphelenildiğinde fakat mevcut testlerin bu tarafından yorumlanan kodlardır. Basit olarak mutas- mutasyonu alma ve hastalık riski altında olma ihtimali tanımlananlarda meme kanseri, pankreas kan-
mutasyonu tanımlayamadığı durumlarda kullanılmak- yonlar; baz çiftlerinin değişmesi, silinmesi, eklenmesi 50-50'dir. Otozomal çekinik hastalıklarda ise hastalığa seri, feokromositoma, paragangli, medüller tiroid
tadır. Kanserin genetiği üzerine araştırmalar yapan veya yeniden düzenlenmesi şeklinde gerçekleşir. Bazı neden olmak için mutasyona uğramış genin iki kop- kanseri, yumurtalık kanseri, retinoblastoma veya
bilim hızla genişlese de, bu alan birçok açıdan henüz durumlarda ise iki kromozomun bazı kısımları yer de- yasının da çocukta olması gerekir. Her ebeveynin bir metastatik veya Gleason 7 veya daha yüksek
emekleme aşamasındadır. ğiştirebilir (translokasyon). normal geni ve bir mutasyona uğramış geni olduğun- prostat kanseri)
dan, mutasyona uğramış geni her iki ebeveynden de ¾ Bazı patolojiler (üçlü negatif meme kanseri veya
Kalıtsal (germline) ve Edinilmiş (somatik) gen mutas- Tüm gen mutasyonları kansere yakalanma riskini ar- yalnızca dört çocuktan biri alır ve bu nedenle hastalık mikrosatellit kanser)
yonları arasındaki farkları anlamak kafa karıştırıcı olsa tırmaz, ancak hücrelerin büyümesinden sorumlu olan riski altında olur. ¾ Bir ailede tesadüfen beklenenden daha fazla
da bizim için çok önemlidir. Tümöründe gen mutasyonu genlerdeki mutasyonlar (sürücü mutasyonlar) hastalığın kanser görülmesi
olduğu söylenen bir yakınınız-akrabanız olduğunda, gelişmesine yol açabilir. Bazı mutasyonlar zararlıdır, Kalıtsal mutasyonlar aynı zamanda “geçirgenlik-pe- ¾ Bir kişide birden fazla primer kanser veya eşleş-
kendinizin de risk altında olabileceğinden korkabilirsi- bazıları herhangi bir değişikliğe neden olmaz, bazıları netrasyon" açısından da farklılık gösterir. Gen penet- tirilmiş bir organda iki taraflı kanser (örn. her iki
niz. Kansere yol açan mutasyonların çoğunun kalıtsal ise aslında faydalıdır. rasyonu, bir genin belirli bir varyantını taşıyan ve bu memede meme kanseri)
olmadığını ve sizin kanser riskinizi arttırmadığını bil- “gen davranışını’ gösteren kişilerin oranını ifade eder. ¾ Otozomal dominant kalıtımın kanıtı (örneğin iki
meniz ise sizi rahatlatacaktır. Diğer taraftan, kalıtsal Gen mutasyonlarının 2 çeşidi vardır ve bunlardan sa- BRCA mutasyonu veya meme kanseri riskini artıran veya daha fazla neslin etkilenmesi, her iki cin-
mutasyonların neler olduğunu bilmek, bizlere doğru dece 1 çeşidi bize ebeveynlerimizden geçer. diğer gen mutasyonlarından birini taşıyan herkeste siyetin de etkilenmesi)
zamanda uygun genetik testleri yaptırma fırsatını da "eksik penetrasyon" nedeniyle meme kanseri oluşumu ¾ Bilinen bir kanser sendromuyla ilişkili herhangi
elbette sunacaktır. Bazı durumlarda riski azaltmak için EDİNİLMİŞ (SOMATİK) MUTASYON görülmez. Bununla birlikte, bazı mutasyonlarda kanser bir kanser türü (örn. meme, yumurtalık, pank-
önlemler alınması gerekebildiğinden; kalıtsal mutas- riski %80 olabilirken bazılarında ise risk artışı çok azdır. reas ve prostat kanseri; kolon, endometriyal ve
yonları olan kişilerin önceden yaptıracakları tetkik ve Bu mutasyonlar kendiliğinden oluşur. Edinilmiş terimi, yumurtalık kanseri)
testlerle, kanser gelişim durumları ve genel sağlıkları bu mutasyonun hayatınızın bir döneminde oluştuğu Kanser gelişiminde rol oynayan iki temel gen türü vardır: ¾ Premalign durumların varlığı (örneğin, yaşam
düzenli olarak izlenmeli ve kontrol altında tutulmalıdır. anlamına gelir. Kısacası, bu mutasyonla doğmaz veya boyu 20 kolorektal adenomatöz polip)
kalıtsal bir şekilde ailenizden miras almazsınız. Bu tip Onkojenler: Protoonkojenler normalde vücutta bu- ¾ Kanser riskinin artmasıyla ilişkili olduğu bilinen
Kalıtsal ve edinilmiş gen mutasyonlarının nasıl oluştuğu mutasyonlar kanserin en yaygın sebeplerindendir. Be- lunan ve hücrelerin büyümesini kodlayan genlerdir; bir kalıtsal patojenin veya muhtemel patojenik
ve olası bir kalıtsal mutasyon tanımlandığında nelere lirli hücrelerdeki genler hasara uğradığında gerçekleşir. bu genlerin çoğu öncelikle gelişim sırasında "aktiftir". varyantı olan ailelerden gelen bireyler
dikkat edilmesi konularında sizleri bilinçlendirme amaçlı Örneğin meme veya kolondaki hücrelerinizin genleri Mutasyona uğradığında, protoonkojenler, normalde uy-
hazırladığımız yazımıza; DNA, gen ve mutasyonlar hak- hasar gördüğünde, meme veya kolon kanseri gelişe- kuda olan hücrelerin daha sonraki döngüde büyümesini Araştırmacılar genler ve kanser üzerine çalışmaya de-
kında bilgi vererek devam ediyoruz. bilir. Bu genler hücrelere durmadan defalarca bölünme sağlayan proteinleri kodlayan genler olan onkojenlere vam ederken, şu ana kadar öğrendikleri kanser tedavi-
sinyali göndererek, tümörün gelişmesine sebep olurlar. dönüştürülür. Onkojenin bir örneği, bazı akciğer kan- sinin iyileştirilmesine yardımcı oldu. Doktorlara kanseri
DNA’nız, hücrelerinizde bulunan ve genlerinizin yapı Bu tip mutasyonlardan gelişen kanserlere sporadik seri tümörlerinin yanı sıra meme kanseri tümörlerinin erken teşhis etme, kanser riskinizi azaltma, hedefe
taşlarını oluşturan maddedir. Genler ise her bir hücreye kanserler adı verilir. Mutasyon siz doğduktan sonra kabaca %25'inde büyük oranda artan sayıda mevcut yönelik tedavi gibi yeni tedavilerle kanseri tedavi etme
nasıl büyüyeceğini, gelişeceğini ve fonksiyon göste- vücudunuzun herhangi bir yerindeki tek bir hücrede olan HER2 genidir. ve daha uzun yaşama konusunda yeni yollar bulunması
receğini söyleyen kullanım kılavuzlardır. Genlerinizin başlar ve anne babadan çocuğa geçmez. Sporadik da kanserde genetik araştırma ve çalışmaların ne kadar
kontrol ettiği başlıca alanlar; her bir hücrenin hangi mutasyonların yaygın sebepleri ise; Tümör baskılayıcı genler: Kansere karşı koruma sağ- önemli olduğunu bizlere hatırlatmaktadır.
hızda büyüyeceği, yeni hücre oluşturmak için ne sıklıkla layan genlere tümör baskılayıcı genler adı verilmektedir.
bölüneceği ve ne kadar süre yaşayacağıdır. Her bir hüc- * Tütün kullanımı Normalde bir hücrenin ne kadar büyüyebileceğini sınır- Kaynaklar:
redeki genler ise kromozom adı verilen yapılar halinde * Ultraviyole radyasyona maruziyet larlar. Tümör baskılayıcı gendeki mutasyonlar hücrele-
düzenlenmektedir. Kromozomlarınız ise, genlerinizin * Virüsler rin kontrolden çıkmasına neden olarak, tümör gelişimini 1. https://www.codexgenetics.com/blog/en/Soma-
organize bir şekilde bulunduğu yapılardır. Genleri bir * Yaşlanma olarak tanımlanır. destekler. Bazı tümör baskılayıcı genler BRCA1, BRCA2 ve tic-Mutation-and-Germline-Mutation-in-Cancer/
kitaptaki sayfalar olarak, kromozomu da sayfaların p53 veya TP53'tür. BRCA1 veya BRCA2 genlerindeki bir 2. Https://www.verywellhealth.com/heredi-
bulunduğu kitap olarak düşünebilirsiniz. KALITSAL (GERMLİNE) mutasyon ebeveynlerinizden aktarılırsa, kalıtsal meme, tary-vs-acquired-gene-mutations-in-can-
MUTASYONLAR yumurtalık, pankreas ve prostat kanserine yakalanma cer-4691872
Her bir bireyde tipik olarak 46 kromozom vardır ve riskiniz daha yüksektir. 3. https://voice.ons.org/news-and-views/germ-
bunlar 2 grup halinde bulunurlar. Kısaca özetlemek Bu mutasyonlar, anne babalarınızdan size geçen tür- line-and-somatic-variants-what-is-the-diffe-
gerekirse, 23 çift kromozomunuz vardır. Çiftlerden her dedir. Mutasyon annenizin bir yumurta hücresinde ve/ Kanserli kişilerde mutasyona uğrayan en yaygın tümör rence
birindeki 1 kromozom annenizden ve diğer 1 kromozom veya babanızın bir sperm hücresinde bulunmaktadır. baskılayıcı gen p53 veya TP53'tür. Bu gen, tüm kan- 4. https://my.clevelandclinic.org/health/bod-
da babanızdan gelir. Yumurta ve sperm birleşip embriyo oluşturduğunda, serlerin yarısından fazlasında eksik veya hasarlıdır. y/23067-somatic--germline-mutations#:~:-
embriyo da mutasyona sahip olur. Embriyo bebek olma Kalıtsal p53 mutasyonları nadir de olsa, eğer sizde text=Germline%20mutations%20are%20
Kanser ise, bir hücredeki bir veya daha fazla genin yolunda ilerlerken, yumurta veya sperm hücresindeki varsa, birçok farklı kanser türüne yakalanma riskiniz changes%20to,conditions%20that%20affe-
değişmesi veya mutasyona uğraması ile başlar. Bunlara orijinal mutasyon yeni bebeğin hücrelerine kopyalanır. çok daha yüksektir. ct%20your%20health.
gen mutasyonları veya patojenik varyantlar denilir. Mu- Böylelikle kişi mutasyonu çocuklarına aktarır. Her 100 5. https://www.genomicseducation.hee.nhs.uk/geno-
tasyona uğrayan gen, proteini yanlış ve anormal üretir. kanserden 5 ila 20 kadarı ebeveynlerden aktarılan bir Bahsettiğimiz kalıtsal varyantları düşündüren ve dikkat tes/knowledge-hub/constitutional-germline-vs-soma-
Vücudunuz ya yanlış bilgiyi alır veya hiç bilgi alamaz. mutasyon sebebi ile başlar. etmemiz gereken aile ve kişisel öyküler ise şunları içerir: tic-tumour-variants/

Labmarkershop.com Türkiye’nin En Büyük ONLINE Laboratuvar Alışveriş Sitesi