Page 3 - LabMedya - 36

www.labmedya.com 3
lab

man

Doç. Dr. Kadir DEMİRCAN

HAPŞIRIK NEREYE

GİDER?

daha iyi irdelenebiliyor. Klasik bilgilerimize göre hapşırıktan yapılıp önlemler alınacak. Yani
Kuş gribi, SARS ve çocuk felci gibi yayılan büyük damlacıklar 1-2 kısaca her şey daha sağlıklı bir
son zamanlarda halk sağlığını tehdit metre içinde etkili olup sonra yere hayat ve bulaşıcı hastalıklardan
eden salgınlar akışkanlar mekaniğini düşerlerken, daha küçük aerosollar korunmak için. Ama sanki bizler
daha da önemli hale getirmiş ise havada asılı kalıyorlardı. de birey olarak şunları yaparak hem
durumda. Ama matematik modellemeler kendimizin hem çevremizim daha
ile yapılan yeni çalışmalar bunun sağlıklı olmasına katkı sağlayabiliriz.
BULUT MU DAMLA MI? böyle olmadığını gösteriyor. Koruyucu hekimlik adına küçük ama
Damlacıklar, 8-10 metre arasında büyük adımlar.
çevreye yayılabiliyor ve 10 dakika
Çok enteresan bilim havada asılı kalabiliyorlar. Eğer • Hapşırınca veya aksırınca elimizle
dalları var. Matematiksel böyleyse bilinenleri tekrar gözden veya peçete ile ağzımızdan
epidemiyoloji de bunlardan geçirmemiz gerekecek. Bulut çıkacak ve damlacık oluşturacak
biri galiba. Bu alanla uğraşan dinamiği (cloud dynamic) bazı küçük parçacıkların yayılmasını
bilim insanları hapşırık fikirlerimizin değişmesine yol mümkün olduğunca engellemek
ve aksırığın matematiğini açacak. Yine hapşırıkla ilgili yeni bir
araştırıyorlar. Ağzımızdan bilgi daha var. Eskiden hapşırığın • Yerlere tükürmemek
yayılan parçacıklar nasıl ağzımızdan çıkarken damlacık
yayılıyorlar ve hastalıkların olarak çıktığı şeklindeydi. Lydia • Ellerimizi temiz tutmak, kirli ise
tokalaşarak başkalarının hasta
oluşumu/yayılımına nasıl Bu alanda çalışan ilk Bourobia’nın saniyede sekiz bin adet olmasına katkı sağlamamak
görüntü çektiği yüksek hızlı kamera
katkı sağlıyorlar? Yüksek araştırmacılardan biri MIT’den görüntülerine göre hapşırık veya
hızlı kamera çekimleri ile matematikçi Lydia Bourobia. aksırık ağzımızdan önce tükürük
hapşırığın anatomisini ve Akışkanlar dinamiğinde hızlı video mukus karışımı olarak kütle şeklinde
çekimi yaparken bunun solunum
fiziğini anlamaya çalışıyorlar. hastalıkları araştırmalarında çıkıyor. Sonra daire şeklinde yapılar
kullanılabileceğini düşünerek bu oluşuyor. Bu yapı parçalanıp ince
AKIŞKANLAR MEKANİĞİ VE alana kaymaya karar vermiş. uzun liflere ayrılıyor (filament). En
HASTALIKLARIN YAYILMASI Biyoakışkanlar mekaniği ve sonunda damlacıklara dönüşüyor.
virüslerle uğraşan meslektaşları da
Uzmanlar bunun için önce burun kendisine destek verince daha da AIRBORNE SCORE
deliklerinden küçük bir alet sokup heyecanlanmış.
kişinin hapşırmasını sağlıyorlar. Epidemiyoloji çalışmaları genelde Araştırmacıların esas amaçlarından
Sonra bu hapşırığı saniyede şu şekilde oluyor: Hastalık nasıl
binlerce kez görüntü alan yüksek yayılıyor? Bu kişilerin hareket ve biri bu damlacıklar üzerinde yer alan
hızlı videoya çekiyorlar. Daha sonra aktivitelerine göre hesaplanmaya hastalık yapıcı mikropların nasıl bu
yavaş çekim ile videoyu tekrar tekrar çalışılıyor. Hastalık etkeni ile direkt yapılarla ilişkili olduğunu bulmak. Bu HAPŞIRIKLA İLGİLİ BAZI
izliyorlar. Bu sayede damlacıkların temas ile mi? Yoksa kişiden kişiye yüzden damlacıkların boyutu, çapı
hızını ve çapını ölçebiliyorlar. temas ile mi? Birinin kirli elleriyle ve büyüklüğü önemli. Çalışmalar SÖZLER
Videolardan çıkan sonuçlara göre, tokalaşınca mı? Veya kapı kolundan ile bunların gün yüzüne çıkması
hapşırınca ağzımızdan tükürük ve mı? Büyük damlacıklar ile mi yoksa bekleniyor. Bu sayede enfeksiyon • Birkere başladımı durduramazsınız
mukus çevreye yayılıyor. Sonra küçük aerosol ile mi? hastalıkları ve hastalıkların önlenmesi
bu tükürük ve mukus tabakası Bu sayede kızamıkçığın aerosol ile konusunda uzmanların eline faydalı • Hapşırık kalp ritminizi etkileyebilir
damlacıklara ayrılıyor ve havada Ebola’nın da genellikle direkt temas bilgiler sunulması amaçlanıyor. Tabi
türbülans bulutu olarak kalıyor. Bu ile bulaştığı bulunmuş. Ama bu bilim en nihai hedef, hastalık riskini en aza • Saatte 30-100 km hızla seyahat
damlacıkların üzerindeki hastalık dalı henüz emekleme aşamasında indirmek. Şu anda Lydia Bourobia ve eder
yapıcı patojenlerin ve virüslerin nasıl bile değil. Fizik, matematik, tıp ve aynı konuda çalışan bilim insanları
hareket ettiği de anlaşılmış oluyor. sağlık bilimleri uzmanları bakalım hastane ortamını, uçakların kabinini • Bir hapşırıkla yaklaşık 40 bin
ilerde neler yapacaklar. ve çevre ortamlarını taklit eden damlacık oluşur
Bu çalışmalar ile patojenlerin yapay kabinler oluşturup buradaki
uzun süre havada asılı kaldığı ve nem ve sıcaklığın hapşırık üzerine • Uykuda hapşıramazsınız
tahmin edilenden daha uzak yerlere ve mikropların yayılımı üzerine
taşındığı ortaya çıkarıldı. Bu tür etkisini araştırıyorlar. Bu araştırmalar • Hapşırmak iyidir
projeler halk sağlığı ve epidemiyoloji sonucunda bir “airborne score”
çalışmalarına zemin hazırlarken, oluşturulması gündemde. Bu Kaynak:
matematik ve sağlık alanında skorlama ile hapşırık damlacıkları •Nature, 2 Haziran 2016, sayfa 24-26, Wheresneezesgo.
çalışanları da biraraya getiriyor. Bu üzerindeki hastalık yapıcı mikroplara •https://cee.mit.edu/bourouiba
sayede hastalığın toplumda nasıl bir puan verilecek ve ona göre •Molecularmodulation of
yayıldığı daha iyi analiz ediliyor. halk sağlığı alanında planlamalar airwayepithelialciliaryresponseto sneezing.FASEB
Bulaşma riski ve korunma tedbirleri J. 2012 Aug;26(8):3178-87.