Page 28 - LabMedya - 34
P. 28

28


                                                                              Örneğin sert sulardaki kalsiyum
                                            Sabun          Deterjan
                                                                              ve mağnezyum iyonlarını
                                            Tanım: Uzun-zincirli   Tanım: Deterjan, petrol   tutmak için kompleks fosfatlar
                                            bir yağ asidinin   türevlerinden elde edilen,   kullanılmaktadır. Bu özellik
                                            soydum ve potasyum   temizleme, arıtma özelliği   deterjanların sert ve yumuşak
                                            tuzudur.       bulunan, toz, sıvı veya
                           Yük. Kimyager                   krem durumunda olabilen   sularda etkin bir şekilde
                           Hasan ÖZ                        kimyasal maddedir  temizlik yapabilmesini sağlar.
                                            Suyun yapısında   Deterjanlarda böyle bir   Sabunlarda böyle bir yardımcı
                                            doğal olarak   sorun yoktur. Deterjanların   madde olmadığı için sert sularda
                                            bulunan kalsiyumla   yapısında bulunan fosfatlar   temizleme özellikleri azdır.
                                                           kalsiyum ve magnezyumu
                                            çözünmeyen bileşik
          DÜNYANIN                          meydana getirir. Bu   tutarak; bu etkiyi bertaraf   düzenleyiciler ve yardımcı   Ham madde  Kategorisi  İşlevi
                                                                              Yüzey aktif maddeler, köpük
                                                           ederler.
                                            da kirlerin ortamdan
                                                                              maddeler deterjan formülasyonun
                                            uzaklaştırılmasını
                                                                                                       Sülfonik Asit
                                                                                                                   Yüzey Aktif Madde
                                                                                                                                 Deterjanın ana maddesi,
                                            zorlaştırır.
          KÖPÜĞÜ                            Sabunlar suda çöker   Deterjanlarda böyle bir   ana yapısını oluştururlar. Ancak   (LAB-HSO3)   asıl temizleme işini
                                                                              formülasyonda %3 veya daha
                                                                                                                                 gerçekleştiren madde.
                                                                                                       LABSA
                                            ve ortamda leke
                                                                              az oranda katkı maddesine
                                                           reaksiyon meydana
                                            bırakırlar. Çünkü
                                                           ortamda leke bırakmazlar.
                                            sabun suda doğal   gelmez, deterjanlar   gereksinim duyulur.   Noniyonikler  Az köpüren Yüzey aktif   Toz deterjanda toza
                                            olarak bulunan mineral                                     LS7 ve LS3  madde         yumuşaklık verir.
                                            ve asitlerle reaksiyona           4- Katkı Maddeleri:
          Deterjan, petrol türevlerinden elde edilen,   girince; çözülmesi    Katkı maddelerini; beyazlatıcılar,   Laurik etanolamid  Köpük Düzenleyici  Alkil benzen sülfonat
                                                                                                                                 yüzey aktif maddesi
          temizleme, arıtma özelliği bulunan, toz, sıvı veya   ve suyla ortamdan   pas önleyiciler, optik                        ile kullanılan köpük
          krem durumunda olabilen kimyasal maddedir.   uzaklaştırılması zor   beyazlatıcılar, kolloidal taşıyıcılar,             düzenleyicidir.
                                            moleküller oluşur.
          İçerisinde yüzey aktif maddeler, yoğunlaştırıcılar,                 dolgu maddeleri (nem çekiciler
          dolgu malzemeleri ve diğer yardımcı maddeler   Kullanma sularının   Deterjanlar hem yumuşak   ve topaklanmayı önleyiciler),   Lauril alkol  Köpük Düzenleyici  Alkil sülfat yüzey aktif
                                                                                                                                 maddesi ile kullanılan
                                            yapısında kalsiyum
                                                           hem de sert sularda
          bulunan deterjanlar sıvı, toz, krem, bar, granül,   ve mağnezyum   temizlik yapabilirler.   dezenfektanlar, parfüm, ovucular,   köpük düzenleyicidir.
          tablet ve benzeri şekillerde olabilir. Deterjanlar   bulunur ve sertlikleri   enzimler ve diğer aktif madde
          kullandıkları yüzeyleri etkin bir şekilde   orta derecedir. Sabun   katkıları olarak sıralamak   Sud Kostik (%47)  Yardımcı Madde  Sülfonik asit sud kostik
          temizlemeleri için yüzey aktif maddeler içerirler.   yalnızca yumuşak   mümkündür.           NaOH                      ile karıştırıp yapısındaki
                                            sularda en iyi temizliği
          Yüzey aktif maddelerin pek çoğu, molekülün bir   gerçekleştirir.    Toz deterjan yapımında kullanılan                  Na+ ile nötralleşmesi
          ucunda suyu çeken (hidrofilik) ve diğer ucunda                      bazı hammaddeler ve işlevleri                      sağlanır.
          suyu iten (hidrofobik) bir grup bulundururlar.  Sert sularda   Sert sularda iyi köpürür.   tablo-2’de özetlenmiştir. Genel   Sodyum Silikat   Yardımcı madde  Nötrailze edilen
                                                           Ancak bu temizlik
                                            köpürmez.
                                                           açısından olumsuzluk   itibariyle tüm deterjanlar kullanım   Alkali   LABSA, Sodyum Silikat
          Kirler Nasıl Temizlenir?                         yaratmasa da yıkama   amacına bağlı olarak ana bir   Na2O2.SiO2       Alkali ile reaksiyona
                                                                                                                                 sokulur. Silikatlar  suyu
          Molekülün bir kısmında elektron fazlalığı ve     sonrası atık suyun   yüzey aktif madde, bu maddenin                   yumuşatırlar.
          bunun sonucu olarak da kısmi negatif yük,        arıtımında dezavantaj   etkinliğini arttırmak amacıyla   Yağ asitleri  Hem yüzey aktif, hem   Sud kostikle karıştırılıp,
                                                           yaratır. Su kirliğine sebep
          bir kısmında ise elektron noksanlığı ve bunun    olabilir.          kullanılan yardımcı maddeler ile     de matik deterjanlarda   sabun özelliği verilir.
          sonucu olarak da kısmi pozitif yük görülen                          koruyucu maddeler içermektedir.      köpük kesici
          moleküllere polar moleküller denir. Öte yandan   Tablo-1: Deterjan ve Sabunun Farkı.  Seçilecek ham maddeler   Sokalon CP5   Yardımcı madde  Kristal suyu bağlar, suyu
          elektron dağılımı kutuplaşma göstermeyen                            deterjanın türü ve kullanım                        yumuşatır.
          moleküllere polar olmayan moleküller veya                           amacına, ayrıca haddelerin   Sodyum Karbonat  Yardımcı madde  İyi bir alkalite kaynağıdır.
          kısaca apolar moleküller denir. Su polar bir   gerilimi de etkiler. Yüzey aktif maddeler suyu   maliyetine göre değişmektedir.   Suyun yumuşatılmasını
          çözücüdür, karbon tetraklorür (CCI4) apolar bir   seven (hidrofilik) ve suyu sevmeyen (hidrofobik)                     sağlar.
          çözüdür. Polar maddeler polar maddeleri, apolar   kısımlardan oluşur. Yüzey aktif maddeler yüzey   Sonuç:
          maddeleri apolar maddeleri iyi çözeler. İyonik   gerilimini azaltarak, yıkama işleminin temizleme   Deterjanların temizleme güçleri   Fosfatlar  Yardımcı Madde  Kalsiyum ve Mağnezyum
          maddeler polar çözücülerde iyi çözünürler.   ve köpük oluşturma görevini yerine getirirler.   sabunlardan daha iyidir.   iyonlarını tutar.
          Bu nedenle Karbon tetraklorür su içerisinde   Yüzey aktif maddeler 4 çeşittir:  Bir deterjan formülasyonu
          çözünmez. Bazı çözücü molekülleri polarlık ve   -Anyonik Aktif Maddeler:  hazırlarken; ana madde yüzey   SCMC Tetra   Yardımcı Madde  Kirlerin toplanıp, tekrar
          apolarlık özelliklerini birlikte gösterebilirler. Alkol   Sentetik temizlik maddelerinde (çamaşır-bulaşık   aktif maddedir. Yüzey aktif   Sodyum Tuzu  çamaşıra yapışmasını
          böyle moleküllerdir. Molekülün karbon - hidrojen   deterjanları, halı yıkama şampuanı vs.) en çok   madde seçimi, kirin ve kirin   engellemek.
          bağları apolar, oksijen - hidrojen ve karbon -   kullanılan yüzey aktiftir. Etkisi ve çözünürlüğü   bulunduğu ortamın özellikleri
          oksijen bağları ise polar özelliktedir. Bir başka   sıcaklıkla artan anyonik maddeler hafif kirleri   bağlı olarak değişmektedir.   EDTA  Yardımcı Madde  Hammaddelerden ve
          deyişle molekülün bir ucu polar özellik, öteki   çıkarıcı özelliğinden dolayı güvenlidir. (Örn:                        sistemden gelen ağır
                                                                                                                                 metal iyonlarını tutarak
          ucu ise apolar özellik gösterir.  Dolayısıyla alkol   Sabun)        Formülasyona ayrıca yüzey aktif                    suda çözünebilen bir
          çeşitleri hem polar hem de apolar maddeler için   -Katyonik Aktif Maddeler:  maddenin temizleme gücünü                 kompleks oluşturmak.
          iyi bir çözücüdür.                Kir çıkarma özelliği zayıf olan katyonikler   arttıracak ilave kimyasalların da   Sodyum   Yardımcı Madde  Oksijen açığa çıkararak;
                                            aynı zamanda pahalıdır. Birbirini nötralize   eklenmesi gerekmektedir. Bu   Perborat(mono ve   beyaztlamaya katkı
          Kirler özellikle yağ v.b apolar organik maddeleri   edeceğinden anyoniklerle birlikte kullanılmaz.   yardımcı maddeler; yüzey aktif   tetra) NaBO3.H2O /   sağlar.
                                                                                                       NaBO3.4H2O
          içerirler. Su daha önce de belirttiğimiz gibi   Daha çok yıkama sonrası işlemlerine uygun   maddenin türüne göre değişiklik
          polar bir çözücüdür. Yukarıda bahsettiğimiz   olan katyonikler genellikle çamaşır yumuşatıcı   gösterebilmektedir. Deterjan   Optik Parlatıcılar  Katkı maddesi  Çamaşırların güneş
          gibi benzer benzeri çözer ilkesinden hareketle   ve (çamaşır suyu gibi) dezenfektanlarda   formülasyonlarında yer verilmesi   Photine ve Tinopal  ışığında daha canlı ve
                                                                                                                                 parlak görünmeleri
          su ve kirler bir biri içerisinde çözünmez. Yani   kullanılır. Antiseptik özelliği nedeniyle, daha çok   gereken bir diğer konu da   amacıyla ilave edilir.
          su molekülleri kirin etrafını sararak, ortamdan   sanitasyonda tercih edilir. Özellikle sert yüzeyler,   köpüktür. Köpüğün düzenlenmesi   Oksijen bazlı maddelerdir.
          uzaklaştırılması için yeterli değildir. Bunu için   katyonikle temizlendikten sonra daha geç toz   gerekmektedir. Matik gibi   Sodyum Sülfat  Katkı Maddesi  Deterjanın dansitesini
          ortama temizleyici bir maddenin ilave edilmesi   tutmaktadır.       köpük istenmeyen deterjanlarda   Na2SO4            azaltmak için ilave edilir.
                                                                                                                                 Dolgu malzemesidir.
          gerekmektedir. Temizleyicinin yapısında su ve   -Non-İyonik Aktif Maddeler:  köpük engelleyici kimyasalların
          sabun gibi hem polar hem de apolar kısımların   Katyonik ve anyoniklere oranla daha pahalı   kullanılması zorunludur.
          olması gerekmektedir. Bu özellikteki temizleme   olan non-iyonik yüzey aktifler, güçlü kir   Hazırlamak istediğimiz deterjanın   TAED  Katkı Maddesi  Perboratı katalizleyerek;
          maddesi suya eklenince hidrofobik kısım yağ   çıkarma özelliğine sahiptir. Non-iyoniklerin su   türüne bağlı olarak deterjanların   Tetra Acetyl   aktif oksijenin
                                                                                                       Ethylene Diamine
                                                                                                                                 aktivitesini arttırıp,
          molekülleri ile etkileşerek; etraflarını sarar.   sertliğinden ve düşük sıcaklıktan etkilenmemesi,   yapısına enzim, optik ağartıcı gibi   düşük sıcaklıklarda bile
          Hidrofilik kısım ise su molekülleri etkileşip,   yağ bazlı kirleri en iyi şekilde çıkarması ve   katkı maddelerinin ilave edilmesi   aktif oksijen vermesini
                                                                                                                                 sağlamak.
          kirle etkileşmez. Etrafı sarılan yağ tanecikleri   sentetikler için uygun olması, diğer önemli   deterjanın temizleme gücüne ve
          birbirlerinden ve yüzeyden ayrılır, su içerisinde   özellikleridir. Köpüksüz olduğundan otomatik   kalitesine etki eden faktörlerdir.   EDTMP Asit   Katkı Maddesi  Ortamda istenmeyen ağır
                                                                                                                                 metal iyonları mevcut
                                                                                                       Ethylene Diamine
          dağılırlar. Böylelikle kir yüzeyden ayrılır ve su ile   yıkayıcılar için elverişlidir. Hem katyonik, hem   Tüm bu başlıklar halinde verilen   Tetra Methyl   ise bunların TAED’i
          ortamdan uzaklaştırılır.          anyonikle birlikte bulunabilir.   ham madde gruplarından   Phosphonic Acid           bozmasını engeller.
                                            -Amfoterik Aktif Maddeler:        seçilecek kimyasallardan maliyeti
          Sabun ve Deterjan Farkı           Amfoterik aktif maddelerin yapıları oldukça   düşürecek ve etkin bir temizleme   Enzim  Katkı Maddesi  Organik yapılı kirleri
                                                                                                                                 (kan, irin vs.) ve
          Sabun ve deterjan her ikisi de kirleri ortamdan   karmaşıktır ve en az kullanılan yüzey aktiftir.   sağlayacak olanlar seçilmelidir.   yağlı kirleri çözmek.
          uzaklaştırma özelliğine sahip olsa da, temel   Temizleme gücü yüksek ve cilde zararsızdır.   Yani bir deterjan formülasyonu   Kirleri parçalayarak
                                                                                                                                 temizlenmesine yardımcı
          kimyasal yapı bakımından farklılık gösterirler.   Daha çok kozmetik sanayinde tercih   oluşturulurken temizleme gücü   olurlar.
          Ayrıca temizleme oranları ve şartları da   edilmektedir.            ve kalitesinin yanında maliyet   Antifoam  Katkı Maddesi  Matik türü az köpüren
          birbirinden farklıdır. Bu farklılıklar tablo-1’de                   ekonomisinin de göz önünde   EAG                   deterjanlarda, köpürmeyi
          özetlenmiştir.                    2-Köpük Düzenleyiciler:           bulundurulması gerekmektedir.                      engellemek.
                                            Formülasyonda yüzey aktif maddelerin yanında
          Deterjan Formülasyonun Temel      bir köpük düzenleyici ve bir stabilizatör   Kaynakça       Mavi/Yeşil   Katkı Maddesi  Dolgu amacıyla kullanılır.
          Maddeleri                         (dayanıklaştırıcı) kullanılması gerekmektedir.   [1] IUPAC, Gold Book, Detergent, http://  Tanecikler  Köpüren deterjanlarda
                                                                              goldbook.iupac.org/D01643.html Erişim Tarihi:
                                            Bu maddeler direkt olarak kiri temizleme ile ilgili   20.06.2012                     fosfat, az köpüren
                                                                                                                                 deterjanlarda karbonalar
          1-Yüzey Aktif Maddeler            değil, köpüğün oluşumu ve kalıcılığıyla ilgilidir.   [2] Haşim Paralı, Sabun Sanayiinde Geleneksel   kullanılır. Boyar maddesi
                                                                              Metodların Alternatif Teknolojileri, İzmir, 2001.
          Deterjanların ana maddesini yüzey aktif   Belirli yüzey aktif maddelerle belirli köpük   [3] How Do Detergents Clean?, http://  optik beyazlatma
                                                                                                                                 özelliğine sahiptir.
          maddeler oluşturmaktadır. Yüzey aktif madde   düzenleyiciler kullanılmaktadır.   chemistry.about.com/od/howthingswork/f/
                                                                              detergentfaq.htm, Erişim Tarihi:20.06.2012.
          suda veya sulu bir çözeltide çözündüğünde                           [4] Eduard Smulders, Wolfgang Rybinski, Eric
          yüzey gerilimini etkileyen (çoğunlukla azaltan)   3-Yardımcı Maddeler:   Sung, Wilfried Rähse, Josef Steber, Frederike
          kimyasal bileşiktir. Yüzey aktif maddeler aynı   Yardımcı maddeler deterjanın temizleme   Wiebel, Anette Nordskog, “Laundry Detergents”   Tablo-2: Toz deterjan yapımında kullanılan bazı hammaddeler ve
                                                                              in Ullmann’s Encyclopedia of Industrial
          zamanda iki sıvı arasındaki yüzeyler arası   gücünün arttırılmasına katkıda bulunmaktadır.   Chemistry 2002, Wiley-VCH, Weinheim.  işlevleri.
   23   24   25   26   27   28   29   30   31   32   33