Page 32 - LabMedya - 32

32 HABER SAYI 32

JET LAG

Jet lag, jet sendromu, jet yorgunluğu veya eş zamanlama bozukluğu; kısa zamanda uzun
mesafeler kat eden insanlarda farklı zaman dilimlerine ulaşılmasına bağlı olarak biyolojik
ritmin bozulması. İnsan vücudunun yaklaşık 24 saatlik biyolojik etkinlik çevriminin ani
değişmeler nedeniyle uğradığı geçici değişiklik ve düzensizliklerdir. Genellikle uyku ve
yeme düzeninin bozulması, baş ağrısı, zihinsel performans düşüklüğü ve yorgunluk hissi ile
kendini gösterir. Bazı vakalarda depresyona da rastlanır.
Jet lag'in etkileri en çok doğuya doğru gerçekleşen yolculuklarda görülür. Bunun nedeni
doğuya uçarken, zaman dilimlerinin artması nedeniyle, varış noktasında geçirilen ilk günün
24 saatten kısa olmasıdır. Biyolojik ritmi 24 saatin altına düşürmek çok güç olduğu için,
vücut aradaki zaman farkını kapatmakta zorlanır.

Biyolojik saat Tokyo-New York City şehirleri arasında melatoninin kanseri önleyici etkileri değişimlere yaşlılara nazaran daha
İnsan 24 saatlik çevrimin yaklaşık 8 jetle yolculuk 10 saatlik zaman farkına ve hücresel hasarın onarımında çok çabuk adapte olmasıdır.
saatini uykuda, 16 saatini ise uyanık yol açar; bedenin bu yeni gündüz-gece önemli rolü olduğunu, ayrıca bağışıklık
geçirir. Uyanıkken zihinsel ve fiziksel kalıbına uyum sağlayabilmesi bazen sistemini destekleyici etkileri de olduğunu Jetlag'ın olumsuz etkileri ne
işlevleri çok hızlı çalışır, doku ve hücre günler sürer. Ayda birkaç kez kıtalararası gösteriyor. Yapılan hayvan deneyleri kadar sürer?
büyümesi hızlanır. Uykuda ise istençli yolculuk yapan pilotlarda olduğu gibi, de melatoninin kanser ile direk ilişkisi Jetlag'ın olumsuz etkileri bir hafta
kas hareketleri hemen tümüyle ortadan günlük kalıpların çok sık değişmesi olduğunu gösteriyor. Ayrıca körlerin daha kadar sürebilir.
kalkar ve metabolizma hızı, solunum zihinsel ve fiziksel yorgunluğa neden olur. az kansere yakalanması da bunun bir
ve kalp atım hızı ve kan basıncı düşer. Uçuş öncesi ya da sonrasında uyum göstergesidir
Ayrıca sindirim sisteminin etkinliği sağlamak için, yeni ortamda gerekli Melatonin hapları Amerika'da Jet-lag Jetlag tedavisi
artarken boşaltım sisteminin daha olacak uyku kalıplarını harekete geçirmek Sendromu ve kanser için takviye olarak Genellikle tedavi gerektirmez. Jet
az çalıştığı görülür. Adrenalin gibi üzere eski kalıpları aşamalı olarak kullanıldığı halde henüz Türkiye'de lag kendi kendine birkaç gün sonra
hormonların salgılanması uyanma değiştirilebilir. yaygınlaşmadı. kendiliğinden düzelir. Bazı ilaçlar
anında bir iki saat önce en üst düzeye kendinizi daha iyi hissetme sürecinizin
vararak vücudu etkin yaşama hazırlar. Melatonin Jetlag'ın sebepleri hızlanmasına yardımcı olabilir.
Bu tür çevrimsel etkinlikleri denetleyen Melatonin beyin tarafından saat 23:00 ile 1. Sirkadiyen ritm bozulması Jetlag tedavisinde kullanılan
mekanizmanın beyinde hipotalamusta 05:00 arası salgılanan bir hormondur. Bu 2. Güneş ışığının etkisi Benzodiyazepinler içeren ilaçlar
yer aldığı düşünülmektedir. Bu bölge, hormonun temel görevi, hücre sistemini 3. Uçak kabin basıncı değişimi kullanılır.
beyne gelen ritmik bilgileri bir araya yenileyerek, bağışıklık sistemimizi
getirip değerlendirir ve uygun davranış arttırmasıdır ama asıl görevi vücudun Jetlag belirtileri Jetlag ışık tedavisi
kalıplarını oluşturur. Vücut ısısı ve biyolojik saatini korumaktır. Bu işleme tıp Kullanılan tedavi yöntemlerinden
bazı ilaçların etkinlikleri günün farklı dilinde Jet-lag deniliyor. Her ne kadar Jet- 1. Yorgunluk, birisi'de Işık tedavisidir. Bu tedavinin
saatlerine göre değişir. Hormon içeren lag için "uçakla yapılan uzun yolculuktan 2. İştahsızlık, amacı melatonin salgı ritmini
ilaçların, o hormona özgü günlük sonra, özellikle doğu-batı veya batı- 3. Uykusuzluk, düzenlemek, yani yeni biyolojik saat
salgılanma ritmine uygun zamanda doğu yönünde 5'ten fazla zaman dilimi 4. Bağırsak bozukluğu, ayarı yapmaktır.
verilmesi vücudun daha az stresle geçilmesiyle, yapılan yolculuklarda, 5. Hazımsızlık,
karşılaşmasını ve verilen ilacın daha zaman farklılığından dolayı ortaya çıkan 6. Fiziksel ve zihinsel performans Jetlag'ın olumsuz etkilerinden
etkili biçimde yanıt oluşturmasını rahatsızlık" deniliyorsa da uzun süre azalması, kurtulmanın yolları
sağlar. uykusuz kalıp, ertesi gün yine yoğun 7. Tepki süresinin uzaması, 1. Gittiğiniz ülkede ilk günden itibaren
Günlük ritme uyarlanmış vücut için tempoda işe başlamak ve gün içinde 8. Mesafe ve zaman algısında bozukluk, yerel saate göre uyum sağlayıp
karanlıktan aydınlığa geçiş doğal bir dalgalı seyirde yaşam temposunu ayak 9. Bulanık görme, yaşamak,
işarettir (zeitgeber). Güneş sisteminin uydurmaya çalışmak, hatta uzun süre 10. Bellek ve yargı sorunları, 2. Akşam olduğunda uykunuz
dışındaki uzay gibi gündüz-gece uykusuz araba kullanmak da yine kısmen 11. Terleme ve bedensel ağrılar... gelmese de uyumaya gayret etmek,
kalıplarının düzensiz olduğu koşullarda de olsa Jet-lag'ı meydana getirebiliyor. 3. Sabah erken saatte uyanmak,
24 saatlik güne özgü kalıpları andıran İşte bu biyolojik saati dengeleyen tek Nadir ve ciddi görülen 4. Yemek saatlerinin düzenini
yapay çevrimler oluşturulur. Birkaç faktör ise melatonin hormonudur. komplikasyonlar korumaktır.
gün uykusuz kalan bireyde günlük Özellikle, pilotlar ve sürekli yolculuk 1. Kalp krizi
ritmin bozulması sonucunda ruhsal yapmak zorunda kalanlar, vücut saatini 2. Strok (inme) Kaynak: Vikipedi
bozukluklar ortaya çıkar. İnsan vücudu dengeleyen bu hormonu güçlendirmek
18-28 saatlik çevrimlere uyarlandığında için dış takviye yaparlar. Jetlag'ın etkileri en fazla ne
normal işlevlerini sürdürebilir; bu zaman görülür?
sınırların dışına çıkıldığında vücut 24 Jet-lag denilen "biyolojik saat"
saatlik çevrime geri döner. Kutupaltı hadisesinin sebebi olan bu hormon, aynı Jet lag'in etkileri en çok doğuya
alacakaranlık kuşağı gibi tümüyle zamanda diğer antioksidan tesirlerini doğru gerçekleşen uçuşlarda görülür.
aydınlık bölgelerde bile vücut ilk güçlendiriyor, kanserli hücrelere karşı Bunun nedeni doğuya uçarken zaman
uyarlamayı yaptıktan sonra, düzenli müthiş bir koruma sağlıyor, üreme dilimlerinin artması sonucu ulaşılan
uyku ve uyanıklık çevrimleri sürdürülür. sistemiyle bağlantısından tutun da şehirde geçirilen ilk günün 24 saatten
Günlük çevrimdeki önemli yorgunluk, isteksizlik gibi durumların kısa olmasıdır.
değişikliklerde, vücudun kendini nedenlerini oluşturabiliyor. Ayrıca, bu Uzun süreli gündüz uçuşlarında bu
yeniden uyarlanması, bunun için de hormon yaşlanmayı geciktirici etkisinden problem, gece uçuşlarına göre daha
belirli bir sürenin geçmesi gerekir. Jet dolayı da üzerinde önemle durulan bir fazladır.
uçaklarının ve güneş sisteminin dışına hormondur.
yapılan uzay yolculuklarının ortaya Jetlag en az kimlerde görülür?
çıkmasıyla birlikte zaman farklarının Melatonin, beyinde yalnızca geceleri ve Jetlag gençlerde ve çocuklarda daha
getirdiği sorunlar da artmıştı. Örneğin karanlıkta salgılanır. Yapılan çalışmalar az görülür. Bunun sebebi, gençlerin