Page 30 - LabMedya - 25

30 www.facebook.com/labmedya Haber

kırmızı + mavi = mor

Bir İngiliz kimyacı, 150 yıl önce kömür üstünde deneyler yaparken, geleceğin kadın
modasında devrim yaratacak bir renk keşfetmişti. Artık, dünyada herkes bu renkte
elbiseler giyiyor, bu renkte aksesuarlar takıyor ve bu renkte makyaj yapıyordu.
Ardından, bu rengin bilimsel yararları ortaya çıktı. Eflatun renk, tüberküloz etkeni
basiller ve DNA’ların incelenmesinde bilim adamlarına önemli adımlar sağladı.

or rengin dünyaya egemen İşe başlarken yaşanan bu sıkıntılar, 1857 Protein ve DNA’ların saptanmasında yararlanılan kadınlar saçlarını bu tona boyatarak ya da bu renk
Moluşunun öyküsü, Oxford yılının aralık ayında atlatılmıştı. İlk ipek boya jelinin bir parçasını oluşturdu. Perkin’in keşfi aksesuarlar takarak, gizlice, erotizme olan ilgilerinin
Caddesi’ni aydınlatan gaz kumaşlar eflatun ile boyanmış, British sayesinde, “gen taraması” ve bundan hareketle, henüz kaybolmadığı sinyalini veriyorlar.
lambalarının, City of London ColourCouncil (İngiliz Renk Konseyi) kalıtıma ilişkin araştırmalar yapılmaya başladı. Bastırılmış şehvet duygusunun rengi, aynı zamanda
School’da okuyan bir öğrencinin yeni renk tonuna, boya endeksinde 225 Yine gen çözümlemeleri sayesinde, kriminolojik ruhun acı çekmesini ve “ruhsal huzursuzluğu”
dikkatini çekmesiyle başlıyordu. 1851 yılında, 13 numarayı vermişti. araştırmalar yapılıyor ve ağır suç işleyenlerin izi da simgeliyor. Psikolojik sorunları olan insanlarla
yaşındaki William Perkin, ek olarak verilen kimya sürülüyor. yapılan bir ankette en sevdikleri rengin sorulması
dersine çok büyük ilgi duyuyordu. Babasını, her Başlangıçta işler pek yolunda gitmedi. Çoğunlukla, Perkin’in bulduğu bu rengi, sanatçılar da çok sevdiler. üzerine, birçoğu “mor” yanıtını vermişti. Araştırmacı
yarıyıl için kendisine ek yedi şilin para vermek boyacılar çekimser davrandılar. Ama sonra, Perkin’in Çözülmesi zor “anilin cilası”, tablolarındaki mor renge Braem’in yaptığı renk testleri, sosyal başkaldırı
konusunda ikna etmişti. Paranın kalan bölümünü de yaşamını değiştiren iki gelişme oldu. Kraliçe Victoria, inanılmaz bir parlaklık katıyordu. Eflatun, zamanla hareketlerinin de yoğun olarak moru tercih ettiğini
öğle yemeğini yemeyerek artırıp ödeyecekti. Fazla kızının düğününde eflatun renkli bir elbise giydi. Bir moda renkler içinde yine tartışmasız bir numaraya orta koydu. Sınır tanımayan ve alışıldık sosyal
boş zamanı yoktu. Ancak, akşam olunca kendine de dünya modasının en gözde kadını Fransa kraliçesi yükseldi. Günümüzde temsillerde, partilerde ve normların dışında davranan insanlar da, sevdikleri
ayırabildiği 1-2 saati, Oxford Caddesi’nde dolaşarak Eugenie, bir gardırop dolusu movein renkli giysi moda gösterilerinde, sanatçıların üzerlerini süsleyen rengi mor olarak tanımladılar. Almanya’da, Üçüncü
geçiriyordu. Cadde boyunca dikilen ve ışıltısıyla bütün siparişi verdi. Eflatunun göz rengine çok uyduğunu birbirinden güzel elbiselerde mordan eflatuna kadar Reich yönetimi sırasında, homoseksüeller mora
Londra’yı aydınlatan yeni gaz lambalarını büyülenmiş düşünüyordu. Modaya yön veren bu iki kadın, bütün tonları görebiliyoruz. Yaşamımızın her alanında yakın renkte bir işaretle damgalanıyordu. Aynı
gözlerle seyrediyordu. Derslerde öğrendiği bilgilerden, Avrupa’daki kadınlar arasında gerçek bir eflatun önemli bir yere sahip: Mor kruvaze ceket, leylak zamanda, Fransa’daki homoseksüeller ve travestiler,
bu lambalarda kullanılan gazın, kömür madeninin furyası başlattı. rengi kayak ceketi, metalik eflatun Porche otomobil... tepkisel olarak kendilerini “lesviolets” (morlar) olarak
arıtılmasıyla elde edildiğini biliyordu. Buluş, o Eflatun hareketi, 1856 yılının sonunda başka bir Eflatun rengin ulaştığı aşama, geçtiğimiz yüzyıldaki nitelendirmişlerdi.
dönemde kömür kimyasıyla ilgilenen bilim adamları gelişmeyle daha da güçlendi. Londra ve Paris kötü imajı düşünüldüğünde oldukça etkileyici. Eflatun,
arasında devrim olarak nitelendiriliyordu. Gelişme sokaklarına krinolin etekler hakim olmuştu. Krinolin, uzun zaman “düş kırıklığı”nın rengi olarak görüldü; Mor rengin Latince’deki aslı
William’ı da heyecanlandırmıştı: Kömürden gaz elde altı demir kafesle desteklenen, çadır gibi kabarık “zehir”, “acı” ve “ümitsizlik” simgesi sayıldı. Ressam “violenti” sözcüğünün etimolojisi
edilebiliyorsa, bu maden kim bilir içinde daha hangi bir etekti. Bu gösterişli etek için en uygun renk, Wassily Kandinsky’ye göre, bu rengin hastalıklı, de çok ilginç... “Violentia”, şiddet;
sırları saklıyordu. Hemen deneylere başladı. Bulduğu kuşkusuz en gözde renkti. 1859’da giysilerin krinolin üzüntülü ve sonu çağrıştıran bir yönü vardı. Renkler
yanıt, 5 yıl sonra onu zengin edecekti. etekleri en geniş çapa ulaştı, 3-4 kattan oluşuyordu hakkında kapsamlı yazıları olan Johann Wolfgang “violare” de tecavüz etmek
Yanıt şöyleydi: Kömürden boya da elde edilebiliyordu. ve çok sayıda kuşakla süsleniyordu. Bir tek elbise, von Goethe, bu rengi yaşlılıkla ilişkilendirmişti. anlamına geliyor. İngilizce’de
Taşkömürü katranından “anilin” maddesini elde metrelerce kumaştan dikiliyordu. Boya üreticileri, Renk testlerinin uygulandığı denekler, eflatun için “violence”, şiddet anlamında
etmiş, bunu oksitlenmeye tabi tutarak, sonucunda elde ettikleri bu fırsata inanamıyorlardı. Sipariş “kuşkulu”, “gizli”, “yasak”, “yozlaşmış” ve “hastalıklı” kullanılıyor. Bu kelimeler,
erguvani-menekşe renginde bir boya maddesi ortaya defterleri kalınlaştıkça kalınlaşıyordu... Perkin, tahmin nitelendirmelerini yapıyorlardı. 1989 yılında, 14-83
çıkarmıştı. Perkin’in “movein” (mor renkli boyar edemediği bir zenginliğe ulaştı. yaş arası kişilerle yapılan bir anket çalışmasında mor, Latince’deki “viola”dan türetilmiş.
maddeler grubunu tanımlayan terim) adını verdiği Ancak, bu patlama sadece 10 yıl sürdü. 1869’da sevilmeyen renkler listesinde 3. sırada yer aldı. Viola, menekşe demek ve mor
renk, bugün leylak, mor, eflatun, macenta, patlıcan eflatun renk neredeyse unutuldu. Sadece mektup rengi de niteliyor...
moru ya da frambuaz tonlarıyla da biliniyor. zarflarının üzerindeki yarım penny, bir penny ve altı Ama piskoposlar, bu rengi çok beğenmişlerdi. Günümüzde, mor gerçek bir
penny’lik eflatun renkli pulları süslüyordu. Ortaçağ’ın başlarında başpiskoposlar, kendi sınıflarına
Aslında, kimyacıların deneyler sırasında yeni Perkin, bu sonu önceden tahmin etmiş ve tam uygun olarak mor rengi seçmişlerdi, bu seçim devrimin keyfini sürüyor. Anlam
renklere rastlamaları pek özel bir durum sayılmazdı. zamanında yeni girişimlerde bulunmuştu. Bu süreçte hâlâ önemini sürdürüyor. Bunda belki de, Roma yüklü bu renge karşı, artık daha
Hemen her hafta farklı bir renk keşfediyorlardı. Ama kimyacılar boş durmamış, taşkömürü katranını imparatorlarının, Suriye’nin antik kenti Tyrus’ta esnek bir tutum sergiliyoruz.
durumu, asıl çalışmalarının bir yan ürünü sayıp incelemeyi sürdürerek koyu renkli, yağlı bir türev (Sur) üretilen mor ile (Tir moru) boyanmış togalar Eflatun eşofmanlarla koşuya
önemsemiyorlardı. Gelişmelerle, boyacılar da hiç elde etmişlerdi. Perkin bu türevden yapay “kumarin” giymelerinin de etkisi vardı. Katolik kilisesinde bir din çıkıyor, erguvan telefonlarla
ilgilenmiyorlar, doğada bulunan hazır renklerden üretti. Bu ilk yapay koku maddesi, sabun, deterjan, adamı, hiyerarşide ne kadar yükselirse, cüppesindeki
üretilen boyaları tercih ediyorlardı. Peki Perkin’in gıda maddeleri ve tütünün kokulandırılmasında mor tonlar ve beneklerin sayısı da artıyordu. konuşuyor, mor aksesuarlarla
buluşunu ilginç kılan şey neydi? kullanılmaya başladı. Piskoposlar leylak rengi giyinirken, erguvan giysili evlerimizi süslüyoruz. Yapılan son
Doğa, verdiği renkleri insanlara pahalıya mal ediyor Böylelikle eflatun, ikinci çıkışını yakaladı. Movein’den, kardinaller, ayrıca mor ametist taşı olan bir yüzük anketlerde mor, “modern ve
ve hazırlanması binbir zahmet gerektiriyordu. sabun parfümü ve kumaş boyasının dışında, her takıyorlardı. sıcak” bir renk olarak tanımlanıyor.
Kumaş, resim ve baskı işlemleri için gereken boyalar, geçen gün daha çok ve çeşitli şeyler türetiliyordu. Tıp,
hayvanlar, mineraller, böcekler, yumuşakçalar, kökler ordu ve sanat alanında çok sayıda yararı keşfedildi. Yas rengi eflatun, Katolik inancına göre, büyük perhiz Bu rengin bir tonu, Milka çikolatalarının “eflatun inek”
ve yaprakların çok hassas işlemlerden geçirilmesiyle Bugün, başka hiçbir rengin dünyamızı eflatun kadar sırasında ve Noel’de, tövbe ve pişmanlığı simgeliyor. reklamını da başarıya götürdü. Kampanya için, çok
elde ediliyordu. Ama bu yöntemde hem verim düşüktü değiştirmediğini biliyoruz. Doğru yola dönüş ve pişmanlığın rengi, daha sonra sayıda ödül almış İsviçreli sığır Adelheid, fotoğrafçılar
hem de seçenekler sınırlıydı. Dokumacılar, boyacı Berlinli kimyacı Robert Koch, 1860’ta doku kadın hareketinin de simgesi haline geldi. Kadın tarafından 12 kutu zehirsiz püskürtme boyayla iyice
küplerinde ve çanaklarındaki boyaları kullanmak örneklerini mikroskop altında daha iyi inceleyebilmek hareketinin üyeleri, eylemlerine kilisenin de desteğini boyandı. Reklamı hazırlatan Kraft-Jacobs-Suchard
zorundaydılar. Moda renkler, zevkler doğrultusunda için, eflatun boya ile boyadı ve bu yöntemle tıpta alabilmek için ayin günlerinde eflatun bir boyun bağı şirketi yetkilileri, eflatun ineğin izleyicide yarattığı
değil, hazırdaki boya hammaddesine göre sansasyon yarattı. Anilin boyası metilen mavisiyle, ya da papazların boyun atkılarından takıyorlardı. etkiyi “olağanüstü” olarak nitelendiriyor: Televizyon
belirleniyordu. verem hastalarından aldığı akciğer doku örneklerini Kilisenin dışındaysa, bu kadın hareketinin üniforması ekranında ne zaman bir inek çıksa, insanlar hemen
renklendirdi ve böylece mikroskop altında küçük, eflatun askılı pantolondu. çikolata reklamını hatırlıyorlar. “Milkaineği”nin reklam
Perkin’in keşfettiği renk ise, istenilen miktarlarda çomak şeklindeki tüberküloz basillerini görmeyi Feminist kadınlar hareketlerinin simgesi olarak, neden etkisi, yasal bağlamda da koruma altına alınmış;
üretilebiliyor ve renk yoğunluğunu koruyabiliyordu. başardı. Bilim adamları, Perkin’in keşfi sayesinde, özellikle de eflatun rengi seçmişlerdi? Tanrıbilim ve ineğin boyandığı eflatun tonu, başka hiçbir reklamda
Ayrıca, etkileyici bir gerçekliğe sahipti. Perkin, eflatuna tıbbi gelişmelerin de bir kuşak kazançlı çıktığını psikanaliz uzmanı Ingrid Riedel’e göre, bu psikolojinin kullanılamıyor.
boyadığı bir mendili defalarca yıkadığı ve uzun süre düşünüyorlar. Gerçekten de anilin boyaları ve altında, insan psikolojisinin derinlerinde bir yerlerde Reklam dünyası, mor rengin çekiciliğini sonradan
güneşin altında bıraktığı halde, kumaş parlaklık ve öteki boyaların kullanıma girmesi, biyoloji ve hâlâ varlığını gizlice koruyan bir simge yatıyor: keşfederken, doğa bu rengi, en nadide yerlerde
yoğunluğundan hiçbir şey yitirmemişti. Ayrıca eflatun, tıpta çok büyük yeniliklerin kapısını açtı. Boya “hermafroditler” ... Hermafrodit, Yunan mitolojisinde her tonuyla asırlarca kullanmıştı. Açık eflatundan
boyacılar ve kumaş baskısı yapanların o güne kadar moleküllerinin kimyasal değişime uğratılmasıyla, yarısı kadın yarısı erkek bir tanrıydı ve iki cinsliliği koyu mora kadar her tonuyla yıldız çiçeğini, hercai
gördüğü renkler içinde en verimlisiydi. 50 kilosu, 100 vücut içinde hastalıklara yol açan mikroorganizmalar simgeliyordu. Hırçın erkeğin rengi kırmızı ile sakin menekşesini, sümbülü, kır menekşesini, laleyi, güz
kilo pamuklu kumaşı boyayabiliyordu. belirlenebiliyor ve bunlara karşı tedavi yöntemleri kadının rengi mavinin bireşimi olan bu renk, daha çiğdemini, leylakları, kuru dağ çiçeklerini ve lavantayı
Bu renk tonu, eşsiz ve tamamen yepyeniydi. geliştiriliyordu. Böylelikle modern kemoterapinin de Ortaçağ’dayken, “zıtlıkların birleşme noktası”nın süslüyor. Mürdüm eriği, mürver, frenküzümü, patlıcan,
Ama,Perkin’i asıl kaygılandıran olay da buydu. Süreç temelleri atıldı. simgesi sayılıyordu. İki rengin karışımı olan mor, kırmızı soğan ve kırmızı lahana gibi sebze ve meyveler
içinde, önde gelen bilim adamları arasına yükselen Ama dahası da vardı. Araştırmacılar, anilin boyası iki gerçekliğin ortasında yer alıyor ve aralarında de morun en güzel tonlarını sergiliyor.
araştırmacı, buluşunu ticari olarak da değerlendirmek metilen mavisinin (bleu de metilene), mikrop öldürücü bir köprü oluşturuyordu. Renk psikolojisi uzmanı Bu renk, hayvanlar dünyasında da geniş bir yelpazeye
istiyordu. Ama, keşfettiği rengin seri üretimini nasıl özelliğe sahip olduğunu da ortaya çıkardılar. Hâlâ, Harald Braem’e göre, erkeksi kırmızı ile kadınsı sahip; kelebekler, denizanaları morun büyüleyici
gerçekleştireceğini ve satış için pazar oluşturup yara temizlenmesinde antiseptik madde olarak mavinin karışımı, kadın hareketi için hakların eşitliğini tonlarını taşıyorlar. Toprak ana, en derinliklerinde bile
oluşturamayacağını bilemiyordu. Ya boyacılar? Bu büyük önem taşıyor. Anilin boyaların kullanıldığı simgeliyordu. yer vermiş bu renge: Ametist, eritrit, kuvars, kalkedon,
renge nasıl tepki göstereceklerdi acaba? Ya toplum alanların listesi büyük bir hızla uzuyordu. Sözgelimi, Ne soğuk, ne sıcak; ne kadınsı, ne de erkeksi olan fluorit, tansanit gibi değerli ve yarı değerli taşlar,
eflatun rengi benimseyebilecek miydi? Ayrıca, yeni marmelatlarda, şekerlemelerde ve pastalarda, besin eflatun, gizem, mistisizm, büyü ve son olarak bunlardan bazıları. Eflatun, kahverengi-siyah kömür
bir işe başlarken bugün bile karşılaşılan bazı engeller maddesi renklendiricisi; savaşta, hedef belirlemeye da erotik çekiciliğe duyulan özlemi dile getiriyor. kaynaklarının olduğu yerlerde bile gizli. İşte, William
vardı: Perkin’in sermayesi ve fabrika kurmak yarayan aydınlatma roketlerinde de katkı maddesi Erotizmin bastırıldığı her yerde, bir tür dışavurum Perkin bu güzelliği gün ışığına çıkarmayı başardı.
için uygun bir arazisi yoktu. Endüstriyel boya üretimi olarak... 550 nanometre dalga boyuna sahip mor niteliğinde ortaya çıkıyordu. Öte yandan, “son
konusunda bilgiye de sahip değildi. renk, ileri teknolojinin kullanım alanına da girdi. denemenin rengi” olarak da görülüyor. Bazı yaşlı Kaynak: http://www.focusdergisi.com.tr/bilim/00148/